Morgunblaðið - 30.03.1995, Page 29

28 FIMMTUDAGUR 30. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 30. MARZ 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANDSBANKINN
OG SAMBANDIÐ
MORGUNBLAÐIÐ hefur síðustu daga birt fjórar grein-
ar, þar sem fjallað hefur verið um endalok Sam-
bands íslenzkra samvinnufélaga og þær aðgerðir, sem
Landsbanki íslands greip til í því skyni að forða bankan-
um frá milljarða tapi og íslandi frá alvarlegum álits-
hnekki á erlendum fjármálamörkuðum. Greinar þessar
eru ítarlegasta yfirlit, sem birzt hefur í íslenzkum fjöl-
miðli um hrun viðskiptasamsteypu, sem áratugum saman
var hin umsvifamesta í landinu.
Tvennt vekur eftirtekt: í fyrsta lagi sú augljósa stað-
reynd, að stjórnendur Sambandsins hafa ekki haft yfirsýn
yfir rekstur samsteypunnar í allmörg ár áður en kom að
endalokunum. í öðru lagi, að aðalviðskiptabanki fyrirtæk-
isins hefur heldur ekki haft yfirsýn yfir stöðu þessa stóra
viðskiptaaðila og hafði ekki hugmynd um lántökur Sam-
bandsins erlendis né í öðrum viðskiptabönkum hér á landi.
Fyrir einum áratug hefði enginn trúað því, að Sam-
band íslenzkra samvinnufélaga mundi líða undir lok innan
fárra ára. Á sama tíma og innviðir Sambandsins voru
að bresta vildu forráðamenn þess festa kaup á einum
helzta viðskiptabanka landsins, Útvegsbanka Islands, og
höfðu uppi áform um stórfelldar byggingarframkvæmdir
á höfuðborgarsvæðinu. Raunar réðust þeir í umfangs-
mikla endurbyggingu á gömlu frystihúsi og byggðu nýjar
höfuðstöðvar yfir fyrirtækið. Nokkrum misserum síðar
var fyrirtækið komið í greiðsluþrot.
Augljóst er, að Samband íslenzkra samvinnufélaga
hefur haft of greiðan aðgang að lánsfé. Það hefur orðið
mörgum dýrkeypt. Fyrr á árum sá verðbólgan um að
greiða niður slíkar skuldir en eftir að verðtrygging kom
til sögunnar má segja, að hver króna, sem veitt var að
láni hafi verið bjarnargreiði við lántakandann. Þetta átti
ekki sízt við um Sambandið, sem hefur ýmist notað þenn-
an greiða aðgang að lánsfé í óarðbærar fjárfestingar eða
til þess að greiða niður gífurlegt rekstrartap á einstökum
þáttum starfsemi sinnar.
Samband íslenzkra samvinnufélaga varð að risavaxinni
viðskiptasamsteypu í skjóli pólitískrar fyrirgreiðslu Fram-
sóknarflokksins. Áratugum saman áttu lítil og vanmáttug
einkafyrirtæki í harðvítugri samkeppni við þennan risa.
Að lokum varð það pólitíska skjól, sem Sambandið starf-
aði í, fyrirtækinu að falli.
Stjórnendur Landsbanka íslands stóðu frammi fyrir
hrikalegum vanda, þegar þeim varð loks ljóst, hvert
stefndi í rekstri Sambandsins. Viðbrögð bankans urðu
hins vegar á þann veg, að sennilega er það meiriháttar
fjármálalegt afrek, hvernig rekstur Sambandsins var til
lykta leiddur og skuldir þess greiddar upp m.a. með yfir-
töku eigna. Við lok síðasta árs hafði Landsbankinn af-
skrifað 750 milljónir króna af skuldum Sambandsins og
samstarfsfyrirtækja þess, sem er áþekk upphæð og lík-
legt er, að bankinn tapi á rekstri eins dótturfyrirtækis
bankans, Lindar hf. Fyrir nokkrum misserum var útlit
fyrir, að bankinn gæti tapað um þremur milljörðum króna
á Sambandinu.
Landsbankinn stofnaði sérstakt fyrirtæki til þess að
taka yfir eignir Sambandsins og koma þeim í verð með
ýmsum hætti. Það vekur sérstaka athygli við lestur fyrr-
nefndra greina hér í blaðinu og er traustvekjandi, að
innan bankans hefur bersýnilega verið til staðar sérfræði-
leg þekking og reynsla til þess að takast á við svo viðamik-
inn vanda. Þeir ungu menn, sem þar komu mest við sögu,
hafa markað djúp spor í fjármála- og fyrirtækjasögu þjóð-
arinnar. Bankastjórnin sjálf tók réttar ákvarðanir á rétt-
um tíma.
Bankakerfið íslenzka er nú á góðri leið með að komast
út úr kreppunni. Afskriftir vegna utlánatapa fara væntan-
lega minnkandi á næstu árum. Islenzku bankarnir hafa
þrátt fyrir allt komizt betur frá þessum vanda en bankar
í nálægum lö'ndum. Viðskiptavinir bankanna hafa vissu-
lega borgað tapið en framundan er betri tíð.
Sambandið var stærsta vandamálið, sem íslenzka
bankakerfið þurfti að fást við. Landsbankinn hefur stað-
izt þá eldraun. Sá lærdómur, sem draga má af viðskiptum
Sambandsins og Landsbankans er sá, að stjórnmálaleg
sjónarmið og pólitísk fyrirgreiðsla eigi ekki heima í banka-
kerfinu. Því fyrr, sem þau áhrif eru hreinsuð út að fullu
þeim mun betra. Það gerist endanlega með þeirri einka-
væðingu ríkisbankanna, sem nú er að komast á dagskrá.
*
Vaxandi áhugi stóriðjufyrirtækja á Islandi

STÆKKUN álversins í Straumsvík og járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga eru vænlegustu kostirnir hvað varðar frekari stóriðju hér á landi á næstunni, að mati stjórnarformanns Landsvirkjunar.
f-

;" j

: ':T
f j

Rétti tíminn
til samninga
Stjómarformaður Landsvirkjunar er bjartsýnn
á uppbyggingu nýrrar stóríðju hér á landi
á næstu ámm, segir til dæmis vaxandi áhuga
erlendra fyrirtækja á stækkun álversins
í Straumsvík. Hannsegír Helga Bjamasyni
að hér séu möguleikar á hæfílega litlum
fj árfestingarkostum sem henti vel í byrjun
þeirrar uppsveiflu sem er á mörkuðum fyrir
afurðir stóriðjufyrirtækja. Nú sé rétti
samningstíminn fyrir íslendinga.
JÓHANNES Nor-
dal stjómarform-
aður Landsvirkj-
unar segir
greinilegt að stórfelld
breyting hafi orðið á
þróuninni í orkufrekum
iðnaði frá því um mitt
síðasta ár eftir langvar-
andi samdráttarskeið og
lægð í áliðnaði og öðrum
orkufrekum iðnaði. Síð-
ustu mánuði hafa birst
fréttir um áhuga á
stækkun álvers íslenska
álfélagsins í Straumsvík
og verksmiðju íslenska
Jóhannes Nordal
frekum iðnaði verið
teknar á uppgangstíma
eins og nú er. Þá gefíst
tækifærin til að ná
samningum, sérstak-
lega í fyrrihluta upp-
sveiflunnar og þá hafí
þeir góða samnings-
stöðu sem séu tilbúnir
með góð verkefni.
Góður tími til
samninga
- Telur þú að nú sé
tækifærið fyrir okkur
til að ná samningum um
nýja stóriðju?
Stóriðjukostir og raforkukerfi Landsvirkjunar
50 km
Vatnsaflstöð ■ □
Gufuaflstöð 1 A
Miðlunarlón O
Aðveitustöð ▲ A
Háspennulína « -——.
Stóriðja hl
járnblendifélagsins á
Grundartanga og athugun á bygg-
ingu sinkverksmiðju í Gufunesi og
á Grundartanga. Fleiri erlendir aðil-
ar hafa sýnt áhuga á fjárfestingum
í orkufrekum iðnaði á Islandi, segir
Jóhannes, þegar hann er spurður
um þessar breyttu aðstæður. Segir
hann að þetta sé vegna hækkunar
afurðaverðs og batnandi afkomu I
greininni. „Sú skoðun er að ná yfír-
höndinni að framundan sé nokkurra
ára góðæri í þessum greinum og að
það standi ef til vill lengur en oftast
áður vegna þess hvað Iítið hefur
verið fjárfest á síðustu árum og enn
hefur ekki verið ráðist í stórfelldar
framkvæmdir," segir Jóhannes.
Segir hann að reynslan sýni að
venjulega hafi ákvarðanir um fjár-
festingar í áliðnaði og öðrum orku-
„Já, ég tel að við
séum á mjög góðu samningstímabili
núna. Tvær ástæður eru fyrir því.
Sú stóriðja sem til greina kemur er
fjármagnsfrek, áfangarnir yfírleitt
stórir og dýrir. Ákvarðanir um fjár-
festingar eru því ekki teknar fyrr
en fyrirtækin eru búin að ná sér
fjárhagslega eftir samdráttartímann
og sjá fram á góðar rekstraraðstæð-
ur I nokkur ár, nema þeim gefíst
kostur á að bæta við framleiðslu í
litlum áföngum. Þannig er staðan
einmitt í dag.
Hér á landi eru fyrir hendi nokkr-
ir tiltölulega litlir fjárfestingamögu-
leikar sem vafalaust eru mjög hag-
kvæmir. Þá á ég fyrst og fremst við
stækkun verksmiðjanna í Straums-
vík og á Grundartanga. Á þessum
stöðum er góð aðstaða fyrir og þess
vegna mögulegt að fjárfesta á hag-
kvæmari hátt miðað við framleiðslu-
magn en í alveg nýjum fyrirtækjum.
Það hjálpar einnig til að nú eigum
við þónokkra ónotaða orku og ýmsa
hagkvæma og hæfilega stóra virkj-
unarmöguleika fyrir verksmiðjur af
þessari stærð.“ Jóhannes telur að
lengri bið verði á að ráðist verði í
stærri verkefni, eins og til dæmis
nýja álbræðslu Atlantsáls. Ekki sé
nógu mikið svigrúm á markaðnum
fýrir svo mikla framleiðsluaukningu
auk þess sem fyrirtækin séu ekki
búin að jafna sig nægilega vel eftir
lægðina á markaðnum til að vilja
ráðast í svo mikla fjárfestingu.
Alusuisse sýnir vaxandi áhuga
Jóhannes segir að aukinn áhugi
á stóriðju hér á landi hafí víða kom-
ið fram. Hann bindur þó mestar
vonir við stækkun álversins í
Straumsvík. í upphafi ársins var
gert samkomulag við svissneska fyr-
irtækið Alusuisse-Lonza, eiganda
íslenska álfélagsins, um hagkvæmn-
iathugun á stækkun álversins. Verið
er að bera saman hagkvæmni þess
að flytja hingað kerskála frá Þýska-
landi og byggja nýjan kerskála með
svipaðri tækni og nú er notuð í
Straumsvík. Þessari athugun er nú
að verða lokið og á fundi sem fyrir-
hugaður er í næstu viku verður
framhaldið rætt, að sögn Jóhannes-
ar.
Rætt er um að auka framleiðslu
ÍSAL um 60 þúsund tonn á ári og
er það um það bil 60%
stækkun núverandi álvers.
Jóhannes segir að fram-
leiðsla álversins hafi verið
að aukast á síðustu árum,
úr 83-85 þúsund tonnum
á ári í um 100 þúsund tonn. Það
hafí einkum orðið vegna tæknibreyt-
inga og aukinna afkasta i kerunum.
- Hvernig metur þú horfurnar
miðað við stöðuna nú?
„Of snemmt er að segja til um
það nú þar sem niðurstöður liggja
ekki fyrir. Ég er hins vegar bjart-
sýnn á að niðurstöður hagkvæmni-
athugunar verði jákvæðar, að þetta
reynist arðbær framkvæmd. Og hún
yrði mjög vel tímasett. Framleiðsla
verksmiðjunnar kæmi á markað á
góðum tíma, vel á undan öðrum sem
hugsanlega vildu auka framleiðslu.
Það tekur aðeins tvö ár að byggja
verksmiðjuna. Hún gæti hafið fram-
leiðslu um mitt ár 1997.“
Jóhannes segir greinilegt að
stjórnendur Alusuisse-Lonza hafi
vaxandi áhuga á þessu verkefni.
Auk þess hafí fleiri erlend fyrirtæki
sýnt því mikinn áhuga, einmitt
Afegna umfangs fjárfestingarinnar
og tímasetningu. Hann vill ekki
greina frá því hvaða fyrirtæki þetta
eru. Segir aðalatriðið að hraða við-
ræðum við Svisslendinga því það
myndi einfalda mjög málið og flýta
ef þeir vildu standa fyrir
framkvæmdinni.
Nóg orka til fyrir
stækkun álversins
ÍSAL þarf yfír 1.000
gígawattstunda raforku fyrir stækk-
unina og auk þess er gert ráð fyrir
að um leið verði samið um kaup
þess á forgangsorku fyrir fram-
leiðsluaukningu síðustu ára sem rek-
in hefur verið á afgangsorku. Segir
Jóhannes að stækkað álver myndi
nýta alla þá orku sem Landsvirkjun
hefur tiltæka, það er þá orku sem
ekki hafa verið full not fyrir frá því
Blönduvirkjun komst í gagnið. Einn-
ig þurfí að gera ákveðnar endurbæt-
ur til að ná meiru út úr núverandi
virkjunum. Ef ráðist verður í stækk-
un álversins yrði ekkert rafmagn
eftir til að mæta árlegri aukningu I
raforkunotkun hér innanlands og
segir Jóhannes að um leið þyrfti því
að ráðast í framkvæmdir við nýja
virkjun. Segir hann að ýmsir hag-
kvæmir virkjanamöguleikar séu fynr
hendi til að anna eftirspurn lands-
manna á næstu árum og selja öðrum
iðjuverum en ÍSAL sem hér vildu
Ú'árfesta. Nefnir hann einkum
stækkun virkjana á Þjórsár-Tungn-
ársvæðinu þar sem stíflur og lón eru
að stórum hluta þegar fyrir hendi,
svo sem stækkun Búrfellsvirkjunar
og byggingu Vatnsfells- eða Sultart-
angavirkjunar svo og aðveitufram-
kvæmdir á hálendinu. Einnig hækk-
un stíflugarðs Blöndu og gufuafls-
virkjun á Nesjavöllum.
Stjórnarformaður Landsvirkjunar
telur ekki að stækkun álversins í
Straumsvík þurfí að raska hugmynd-
um um nýtt álver Atlantsáls á Keilis-
nesi. Fyrirhugað hafi verið að megin-
hluti orku fyrir nýja álverið kæmi
frá nýjum orkuverum og íslendingar
eigi næga virkjunarkosti. Þau stór-
iðjuáform sem nú væru helst rædd
krefðust aðeins virkjunar hluta af
þeim möguleikum sem fyrir hendi
væru á Þjórsár-Tungnársvæðinu.
Jóhannes telur ólíklegt að nokkuð
gerist í viðræðum við Atlantsáls-
hópinn fyrr en í lok þessa árs eða
þegar kemur fram á næsta ár. Hann
telur að stóriðjuáformin sem nú er
verið að kanna hafí heldur engin
áhrif á hugmyndir um útflutning á
raforku til Bretlands eða meginlands
Evrópu. Það sé ekki á dagskrá fyrr
en eftir tíu ár. Þá verði að ráðast í
stórvirkjanir á Austurlandi fyrir slík-
an útflutning.
Áhugaverðir mðguleikar
á Grundartanga
Jóhannes segir að enginn vafí sé
á því að orkufrek stóriðja, eins og
álframleiðsla og kísiljárn- eða kísil-
málmframleiðsla, liggi
best við aðstæðum á Is-
landi. Hins vegar sé fleira
í skoðun. Mikil vinna hafi
verið lögð í að kanna
möguleika í öðrum grein-
um til að auka fjölbreytnina. Ýmis-
legt hafí komið út úr því sem gæti
orðið áhugavert í framtíðinni.
Innan Islenska járnblendifélags-
ins á Grundartanga hefur undan-
fama mánuði vaknáð áhugi á að
ráðast í stækkun verksmiðjunnar.
Jón Sigurðsson framkvæmdastjóri
segir að fyrir fímmtán árum hafi
verið gerð athugun á möguleikum
til stækkunar og nú sé verið að
dusta rykið af þeim pappírum. Hins
vegar hafí ekki enn verið hafín raun-
veruleg vinna við hagkvæmniathug-
un miðað við aðstæður í dag. Telur
hann að afurðaverð sé enn of lágt
til að standa undir nýrri fjárfest-
ingu. Hann líti hins vegar á þetta
sem framtíðarmöguleika, á næstu
5-7 árum, og vilji menn vera tilbún-
ir ef þettayrði fýsilegur fjárfesting-
arkostur. Áætlar Jón að það myndi
kosta 2,5 til 3,5 milljarða að setja
upp nýjan ofn.
Jámblendiverksmiðjan bræðir kís-
iljárn og hefur komið til tals að auka
framleiðslu þess eða helja fram-
leiðslu hreins kísilmálms. Jón segir
að kísilmálmur sé mikið notaður í
vissum greinum efnaiðn-
aðar. Mikill vöxtur hafi
verið í notkuninni á því
sviði og hugsanlegt að
rými sé fyrir aukna fram-
leiðslu.
Á vegum Jámblendifélagsins er
hafín athugun á möguleikum þess
að hefja magnesíumvinnslu þar sem
kísiljárn yrði notað sem hráefni.
Segir Jón það spennandi verkefni,
ef það geti orðið arðbært.
Bandaríska fyrirtækið Zink
Corporation of America hefur einn-
ig litið til Grundartanga með bygg-
ingu sinkverksmiðju. Hugmyndin
er að forvinna hráefnið í Gufunesi
og bræða það í verksmiðju á Grund-
artanga. Unnið er að hagkvæmniat-
hugun. Hákon Björnsson, fram-
kvæmdastjóri Áburðarverksmiðj-
unnar, segir vonir við það bundnar
að niðurstöður liggi fyrir I lok þessa
árs. Verði ákveðið að ráðast í fram-
kvæmdir, sem kosta 10 milljarða
kr., gæti framleiðsla hafist í lok
ársins 1998.
Jóhannes Nordal segir að hug-
myndir um stækkun Gmndartanga-
verksmiðjunnar, magnesíumvinnsla
og sinkverksmiðja séu dæmi um
þann áhuga sem sé að vakna á stór-
iðju hér á landi nú þegar aðstæður
á heimsmarkaði séu að breytast.
Hann vill ekki leggja dóm á ein-
staka kosti, segist þó vera sann-
færður um að stækkun járnblendi-
verksmiðjunnar sé vænlegur kostur
þegar góðar aðstæður skapist á
markaðnum. Eftir því hafi verið
beðið og ýmislegt bendi til að mark-
aðurinn sé að jafna sig eins og ál-
markaðurinn. Hann segir erfiðara
að dæma um magnesíum- og sink-
verksmiðjur, þær séu annars eðlis,
ný fyrirtæki sem krefjist meiri
rannsókna en stækkun fyrirtækja
sem fyrir eru.
Eina Evrópulandið með
samkeppnishæft orkuverð
- Nú sækjast fieiri eftir fyrirtækj-
um sem þessum. Hver er samkeppn-
isstaða Islands?
„Orkuverðið er áreiðanlega síst
lakara nú í samanburði við það sem
aðrir bjóða en það var þegar við
vorum að ræða um Atlantsál fyrir
nokkrum árum. Að vísU er orkuverð
enn mjög lágt sums staðar I heimin-
um, til dæmis í Miðausturlöndum
og Suður-Ameríku, en þá aðallega
á stöðum sem eru fjær markaðnum
en ísland. Við erum vel í sveit sett-
ir og með góðan markaðsaðgang,
auk þess sem hér ríkir stöðugleiki
í efnahagslífi og stjórnmálum.
Orkuverum fyrir stóriðju fer
fækkandi í Evrópu og er búist við
að mjög dragi úr framleiðslu í
Þýskalandi og víðar á næstu árum.
Kanada var skæðasti keppinautur
okkar fyrir fáeinum árum enda að-
stæður svipaðar og hér. Það hefur
einnig breyst. Virkjunarmöguleikar
þar hafa verið nýttir og Kanada-
menn geta varla boðið lengur upp á
sama lága orkuverðið. Loks hefur
orkuverð í Noregi hækkað vegna
útflutnings á raforku í kjölfar teng-
ingar við raforkukerfí annarra Evr-
ópulanda. Ég met það svo að brátt
verði ísland eina landið í Evrópu sem
getur boðið samkeppnishæft orku-
verð,“ segir Jóhannes.
Markaðsskrifstofa iðnaðarráðu-
neytisins og Landsvirkjunar hefur á
undanförnum árum unnið að kynn-
ingu á möguleikum íslands. Jóhann-
es segir að þó þessi vinna hafi ekki
borið skjótan árangur sé hún að
skila sér nú. Þá bendir hann á að
mikið hafi verið unnið við lagfæring-
ar á virkjunaráformum og það skili
sér í ódýrari og hagkvæmari virkjun-
um. „Eg tel að við höfum unnið
heimavinnuna vel og okkur muni
takast að nýta tækifærin þegar þau
korna," segir hann.
Einir með
samkeppnis-
hæfa raforku
Sýna áhuga
á stækkun
álversins