Morgunblaðið - 30.03.1995, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 30. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
4
MINNINGAR
BERGSTEINN
JÓNSSON
Bergsteinn
Jónsson fæddist
á Orrustustöðum á
Brunasandi 23. jan-
úar 1921. Hann lést
í Reykjavík 19. mars
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
Steinunn Bergsdótt-
ir og Jón Stein-
grímsson. Tvö systk-
in átti Bergsteinn,
þau Margréti, sem
er látin, og Þorberg
bónda í Prests-
bakkakoti á Síðu.
Bergsteinn var
kvæntur Sigríði
Kristjánsdóttur frá Hellu á Ár-
skógsströnd, sem lifir mann
sinn. Þau eignuðust tvær dætur,
Steinunni, textílhönnuð og veit-
ingamann sem gift er Sigurði
G. Tómassyni, og Sigurbjörgu
Elfu, snyrtifræðing og táknmál-
stúlk en sambýlismaður hennar
er Hörður Þórðarson. Steinunn
og Sigurður eiga tvo drengi, þá
Berg Eidjárn og Stein Eldjárn,
og Sigurbjörg Elfa á tvær dæt-
ur, þær Völu Steinsen og Erlu
Harðardóttur.
Bergsteinn var kvaddur í
kyrrþey að eigin ósk.
HAFl ég einhvem tímann efast um
lýsinguna í ferðabók Eggerts og
Bjama á Skaftfellingum sannfærðist
ég endanlega um réttmæti hennar
eftir að ég kynntist Bergsteini Jóns-
syni. Bergsteinn var fæddur á Orr-
ustustöðum á Brunasandi og Skaft-
fellingur í marga ættliði, þótt ætt
hans hafi á sínum tíma bæst kyn-
fylgja frá Skúla fógeta sem honum
-wþótti sómi að. Hann var fámáll og
gagnorður. Svaraði helst aldrei með
jái einu saman eða neii. Honum þótti
beinlínis ókurteisi að svara þannig og
gerði það varla nema tilneyddur, til
að mynda ef hann reiddist og stundum
í seinni tíð þegar hann leitaði þjón-
ustu einhvers staðar þar sem hann
vissi af reynslu að eðlislæg tilsvör
hans gætu misskilist. Þannig var ekki
alltaf auðvelt fyrir ókunnuga að átta
sig á honum. En það lærði ég fljótt,
að jánkaði hann einhveiju þurfti ekki
að ræða það framar. Væri hann beð-
inn bónar sem hann gat uppfyllt þurfti
ekki að minnast á það oftar. Sömu
sögu segja þeir fjölmörgu sem hann
vann hjá eða fyrir. Það þurfti aldrei
að segja honum nein verk nema einu
sinni. Þar þurfti aldrei að ítreka neitt.
Og bóngóður var hann þeim sem
þekktu hann. Engin fyrirhöfn var of
mikil þegar einhver nákominn honum
þurfti á hjálp að halda. Jafnframt
þessu þótti honum mesta óráð ef ein-
hver vildi hafa eitthvað fyrir honum.
Sú hugsun fylgdi honum alit til ævi-
loka. Og ég held að honum hafí bein-
línis þótt það vont ef minnst var á
það sem hann gerði öðrum í greiða-
skyni. Þannig beið okkar hjónanna
ævinlega nýþrifinn bíll þegar við kom-
um frá útlöndum og ótaldar eru þær
bækur og bæklingar sem hann
„bjargaði í band“ fyrir mig og stund-
um þurfti hann að fylgja sérviskuleg-
um leiðbeiningum frá eigandanum.
Reyndar held ég að hann hafi bara
kunnað vel að meta sérviskuna.
Það var ekki fljótgert að kynnast
Bergsteini Jónssyni. Hann var sein-
tekinn en ef menn eignuðust trúnað
hans áttu þeir hann alltaf að. Ég
kynntist honum fyrst þegar ég var
að draga mig eftir dóttur
hans fyrir rúmum aldar-
fjórðungi. Ég var svo
heppinn að fá að kynn-
ast honum sem yfír-
manni og vinnufélaga
og fylgjast með honum
við störf. Betri verk-
manni hef ég ekki
kynnst. Hann var verk-
hygginn og laginn svo
af bar. Hann kákaði
aldrei við neitt. Gekk að
öllum verkum með þeim
ásetningi að gera þau
eins vel og nokkur kost-
ur væri og kepptist jafn-
an við. Kappið var
reyndar stundum svo mikið að hann
gekk nærri sér þótt þrekið væri geysi-
legt framan af ævi. Hann var gagn-
rýninn á verk sín og fann oft á þeim
galla sem aðrir sáu alls ekki. Teldi
hann sig ekki geta unnið eitthvert
verk eins vel og honum fannst þurfa
fékk hann annan til þess. Bergsteinn
Jónsson naut ekki langrar formlegrar
skólagöngu. En hann var engu að
síður gagnmenntaður og víðlesinn. Á
fullorðinsárum neyddist hann til þess
að hætta að stunda iðn sína, múrverk-
ið, og taka upp önnur störf. Fyrst var
hann kjallarameistari á Hótel Sögu í
nokkur ár og þótt hann hefði aldrei
áður lagt sig eftir þess háttar hætti
hann ekki fyrr en hann kunni skil á
öllum víntegundum sem finna mátti
í geymslum hótelsins. Síðan varð
hann deildarstjóri á Rannsóknastofu
Háskólans í meinafræði og í því starfi
kynnti hann sér líffærafræði, sótti
námskeið fyrir læknastúdenta í þeirri
grein og ég efast um að margir
læknastúdentar hafi staðið honum á
sporði í þeim fræðum. Um það eru
aðrir dómbærari en ég. í tómstundum
var hann síkvikur og leitandi. Ekki
get ég talið allt sem hann sinnti. Og
allt af sama eldmóðinum og áhugan-
um. Á yngri árum stundaði hann
íþróttir af áhuga, líkamsrækt, fijálsar
íþróttir, skotfimi. Seinna stundaði
hann skíðaíþróttina, lærði að dansa
og sinnti hvorutveggja meðan hann
hafði heilsu til. Hann heillaðist ungur
af fluginu, var meðal þeirra fyrstu sem
lærðu að fljúga hérlendis, átti um tíma
flugvél og kenndi flug um skeið. Hann
lagði stund á Esperantó, átti bréfa-
skipti við fjölda fólks í öllum heims-
homum á því máli og vann að málefn-
um esperantista hér heima. Fyrir
nokkrum árum lærði hann bókband
og náði þvílíkum tökum á bandi og
gyllingu að fágætt er, jafnvel meðal
fagmanna. Þar naut sín vel gott lita-
skyn hans og smekkur. Bergsteinn var
smiður góður á tré og jám, eins og
hann átti kyn til. Við áttum marga
góða stund saman, þegar hann og
Sigríður tengdamóðir mín unnu að
byggingu sumarbústaðar austur í
Grímsnesi. Hann var því vanur frá
bamæsku að gefast ekki upp við neitt
og smíða bara það sem vantaði. En
kannski var það líka arfur frá æsku-
slóðum að fátt kunni hann betur að
meta en góð verkfæri. Hann bar virð-
ingu fyrir verkfæmm sínum og hirti
þau vel, þreif þau að notkun lokinni
og gekk frá þeim með því hugarfari
að geta gengið að þeim vandræðalaust.
Bergsteinn Jórisson fékk engin
auðævi úr foðurgarði og varð aldrei
ríkur að veraldargæðum. En heilbrigð
viðhorf íslenskrar sveitaalþýðu átti
hann að heimanfylgju og gleymdi
aldrei uppruna sínum. Hann var sann-
færður sósíalisti frá því hann komst
til vits og ára. Þá hugsjón missti
hann aldrei hvað sem á dundi og jafn-
vel nú síðustu vikumar þegar hann
háði strangt dauðastríð þótti honum
einna verst að geta ekki notað kosn-
ingaréttinn. Hann var fylginn sér og
fastur fyrir í málflutningi. Hann hafði
gaman af rökræðum um pólitík og
þreyttist aldrei á þeim. Hann leitaði
víða fanga, vitnaði í blöð og bók-
menntir og skýrði atburði líðandi
stundar frá eigin sjónarhomi. Einna
lengstar rökræður held ég þó að hann
hafi átt við svila sinn og kæran vin
en gallharðan andstæðing í stjómmál-
um, Baldur Kristjánsson bónda og
hreppstjóra að Ytri-Ijömum í Eyja-
firði. Þeir skiptust á löngum bréfum
síðustu áratugina og ef þau bréf verða
ekki sagnfræðingum framtíðarinnar
heimild um stjómmál tímans verða
þau að minnsta kosti okkur aðstand-
endum þeirra til skemmtunar og fróð-
leiks. Bergsteinn var einatt óbilgjam
og einarður í skoðunum en hann
reyndi ekkert endilega að þrengja
þeim upp á aðra. Ef fólk var honum
ekki sammála lét hann sér fátt um
finnast en breytti ekkert eigin af-
stöðu. Hann fór gjaman sínu fram
og skeytti þvi þá engu hvað öðmm
fannst. „Mig varðar bara ekki um
það,“ sagði hann iðulega þegar þann-
ig stóð á. Og þar við sat. Þessi öfga-
lausa og óáreitna afstaða, sem sumir
myndu eflaust kalla þverúð var hon-
um sjálfgefin og eðlislæg en ekki
sprottin af neinni tillærðri þörf til að
ganga fram af fólki. í viðmóti var
hann frekar hægur og skipti sjaldan
skapi þótt skap ætti hann nóg. Ef
honum mislíkaði, dró hann enga dul
á það en ræddi það síðan lítið eða
ekki. Hann var umtalsgóður, lítt for-
vitinn um annarra hagi og alveg laus
við hnýsni. Jafnframt fylgdist hann
af velvild og natni með þeim sem
honum var annt um. En hann var
samt ekkert að fjölyrða um það ef
svo bar við að hann yrði fyrir von-
brigðum með þá sem næst honum
stóðu.
Bergsteinn Jónsson var einhver
merkilegasti maður sem ég hef
kynnst. Það má kannski segja um
hann eins og sagt var um annan
mann og þyrfti ekki fleiri orð: „Hann
var Skaftfellingur." Hann bar ótvíræð
aðalsmerki uppruna síns. Hugurinn
leitaði oft á heimaslóðir og hann fór
austur á Síðu helst á hveiju ári, jafn-
vel tvisvar sum árin ef þess var nokk-
ur kostur, og dvaldi í góðu yfirlæti
hjá Beggja bróður sínum í Prests-
bakkakoti. Það var vissulega sjaldgæf
skemmtun að sitja með þeim bræðr-
um á tali. Af öllum þeim aragrúa
bóka sem Bergsteinn las um ævina
held ég hann hafi haft mest dálæti á
æskuminningum Þórbergs Þórðarson-
ar úr Suðursveit. Það er skemmtileg
tilviljun að hann fékk hjá mér núna
eftir áramótin lánaða gamla plötu
með meistaranum, þar sem hann les
meðal annars söguna um brúðkaupið
á Breiðabólstað. Síðasta bókmenn-
taumræða okkar var einmitt um
strandið sem þar er lýst. Sú skaft-
fellska snilld fylgdi honum inn í eilífð-
arlöndin.
Það er stundum sagt að tíminn
lækni öll sár. Bergsteinn Jónsson vissi
vel að það er lygi. Hvít lygi að vísu,
uppfundin af góðum mönnum handa
þeim sem mikið hafa misst. Ég mun
sakna Bergsteins meðan ég lifi. En
ég get þakkað forsjóninni fyrir að
hafa fengið að kynnast honum. Fyrir
það verð ég ævinlega þakklátur.
Sigurður G. Tómasson.
Við Bergsteinn vorum æskufélagar
enda nágrannar, því að stutt er á
milli Prestbakkakots og Breiðaból-
staðar þar sem við ólumst upp. Er
margs að minnast frá þeim tíma í
leik og starfi.
Prestbakkakot var á þeim tíma
kostarýr jörð, slægjur litlar, en heið-
arlöndin grösug og sumarhagar því
oftast dágóðir. Hagsýni og nýtni ein-
kenndi því heimilislífið í Prestbakka-
koti eins og svo víða á kreppuárunum
og vélvæðing við búskapinn á byijun-
arstigi. Við þessar aðstæður ólst
Bergsteinn upp, tók snemma þátt í
öllum venjulegum sveitastörfum, enda
bráðþroska og kraftmikill.
Á unglingsárunum var oft skotist
upp í Prestbakkakot og þegnar góð-
gerðir hjá húsmóðurinni sem var glað-
ljmd og ræðin, jafnvel við ungling-
spilt, húsbóndinn alvörugefínn og
traustvekjandi. Eldri bróðirinn Þor-
bergur eignaðist snemma reiðhjól sem
hafði ekki lítið aðdráttarafl og Berg-
steinn hinn besti leikfélagi. Síðar unn-
um við saman við vegagerð í sveit-
inni og hrærðum steypu í höndunum,
eins og sagt var, við brúargerð yfir
Geirlandsá. Var þá hvergi dregið af
og Bergsteinn, þótt ungur væri, gaf
„gömlu“ mönnunum hvergi eftir.
Bergsteinn fór alfarinn úr sveitinni
til Reykjavíkur árið 1943. Eftir það
lagði hann gjörva hönd á margt og
sinnti margvíslegum störfum, enda
fjölhæfur mjög. I fyrstu gerðist hann
lögregluþjónn í Reykjavík, síðan
leigubílstjóri. Síðar lauk hann
múraranámi og starfaði sem múrara-
meistari í Reykjavík um skeið. Síð-
ustu starfsárin starfaði hann á Rann-
sóknarstofu Háskólans í meinafræði.
Samfara lögreglustarfinu þjálfaði
Bergsteinn sig í ýmsum íþróttum og
stundaði líkamsrækt af miklu kappi.
Hann aðhylltist náttúrulækninga-
stefnuna eftir að hafa kynnst kenn-
ingum Jónasar Krisljánssonar og lifði
mjög heilbrigðu lífi. Hann var að
upplagi sterkbyggður eins og hann
átti kyn til og með markvissri þjálfun
tókst honum að ná afburðaþreki og
hreysti sem hann síðar bjó að alla
tíð. Þegar á ævina leið tók hann að
iðka skíðaíþróttir af miklum þrótti sér
til ánægju og heilsubótar. Hann var
mikill áhugamaður um eflingu skíða-
iþróttarinnar og aðstöðu til skíðaiðk-
ana fyrir Reykvíkinga. Ritaði hann
margar greinar um þetta áhugamál
sitt og ekki síst um þá nauðsyn að
reisa skíðalyftur á skíðasvæðum borg-
arinnar. Þessa drauma sína sá hann
vissulega rætast.
Bergsteinn var mjög hugsandi
maður og fátt var honum óviðkom-
andi. Gilti þar einu hvort um var að
ræða trúmál, framhaldslíf, drauma,
stjómmál eða reyndar hvaða mann-
lífsþætti sem var. Allt frá því að við
vomm ungir menn austur á Síðu
minnist ég þess varla að við höfum
hist án þess að talið bærist að ein-
hveiju þessara hugðarefna Berg-
steins. Fór hann þá oft á kostum, því
hann var víðlesinn, fróður um hin
margvíslegustu efni og hugmyndarík-
ur. Hann hafði og góða frásagnarg-
áfu og gat brugðið upp leifturmynd-
um úr daglega lífinu og af minnis-
stæðum persónuleikum austan af
Síðu, eða þulið utan að frægar setn-
ingar úr bókmenntum þjóðarinnar.
Fleira var Bergsteini til lista lagt.
Hann var hagur í höndum og smiður
góður, svo sem margir frændur hans
í Vestur-Skaftafellssýslu. Meðal ann-
ars var hann listabókbindari.
Persónulega á ég Bergsteini margt
að þakka. Hjálpsemi og hugulsemi í
veikindum og á erfíðum tímum er
mér efst í huga auk íjölmargra
ánægjulegra samverustunda allt frá
æskuárunum.
Við Karólina sendum Sigríði og
fiölskyldunni innilegar samúðarkveðj-
ur.
Snorri Páll Snorrason.
Fyrir mína hönd og starfsfólks
Rannsóknastofu Háskólans í meina-
fræði vil ég þakka Bergsteini Jóns-
syni langt og gott samstarf og kveðja
hann að^ leiðarlokum með nokkrum
orðum. Á skömmum tíma féll hann
óvænt fyrir illvígum sjúkdómi.
Við Bergsteinn vorum sveitungar,
báðir fæddir á Síðunni, en sökum ald-
ursmunar og þess að ég fluttist ung-
ur á mölina kynntumst við ekki fyrr
en í Reykjavík og þá gegnum sameig-
inlega vini úr Skaftafellssýslunni. Um
tíma unnum við saman á Keflavíkur-
flugvelli en Bergsteinn var áhuga-
maður um flug, og átti sjálfur einka-
flugvél um tíma. Síðan urðum við
samstarfsmenn við húsbyggingar, ég
í sumarvinnu sem handlangari og
hann sem múraranemi. Að loknu
múraranámi stundaði hann múrverk
og vann sem múrarameistari í
Reykjavík í allmörg ár.
Bergsteinn var atgervismaður bæði
í anda og að líkamsburðum. Hann
var völundur í smíði, bæði á tré og
jám og vandaðra bókband leikmanna
en hans handbragð ber vitni um sést
ekki víða. Hann var talandi og skrif-
andi á esperantó. Ungur stundaði
hann íþróttir og fram yfír miðjan ald-
ur mátti sjá hann í skíðabrekkum
Reykvíkinga. Naut ég góðs af honum
þar, eins og annars staðar, þegar
hann var að segja mér til með beygj-
umar.
Frá múrverki sneri hann sér að
starfi birgðavarðar á Hótel Sögu og
þaðan kom hann til þess að taka við
starfi deildarstjóra á Rannsóknastofu
Háskólans. Við sem þekktum Berg-
stein vissum að hann gat tileinkað
sér ný verkefni og óskyld þeim sem
hann hafði áður stundað. Náttúruleg
greind hans og fróðleiksfysn ásamt
verklagni og verkhyggni voru einstök.
Þegar hann hóf störf hjá okkur sett-
ist hann við að læra líffærafræði af
bókum og í starfi náði hann umtals-
verðri fæmi á þvf sviði. Hann fór í
langa námsferð til Svíþjóðar til þess
að kynna sér hliðstæða starfsemi þar
í landi. Bergsteinn vann síðan á Ranri-
sóknastofunni í 19 ár þar til hann
varð að hætta sjötugur eins og aðrir
ríkisstarfsmenn. Eftir að hann lét af
störfum tók hann að sér að binda inn
læknisfræðilegar skýrslur stofnunar-
innar sem var mikið verk og vanda-
samt.
Haft er á orði að Skaftfellingar séu
öðrum fremur orðvarir og vilji ekkert
fullyrða nema enginn vafi sé á að
rétt sé farið með. Þessa eiginleika
mátti skýrt sjá í Bergsteini enda kom
það sér vel í störfum hans . Hann
var ekki maður fleipurs né orðagjálf-
urs og um starf sitt var hann fáorður
en gagnorður. Hann lofaði aldrei
meiru en hann treysti sér til að efna
en oftar en hitt vann hann sín verk
betur og af meiri trúmennsku en al-
mennt er ætlast til af fólki í dag.
Við sendum Sigríði, eftirlifandi eig-
inkonu hans, og íjölskyldu þeirra okk-
ar innilegustu samúðarkveðjur.
Jónas Hallgrímsson.
Nokkur kveðju- og þakkarorð skulu
tileinkuð góðvini mínum, Bergsteini
Jónssyni frá Prestbakkakoti á Síðu,
nú við leiðarlok.
Margir eðlisþættir í fari hans verða
manni hugstæðir öðrum fremur.
Snyrtimennska hans í daglegu fari
var vönduð svo eftir var tekið, hlýlegt
viðmót, greiðvikni hans og hjálpsemi
gleymist ekki. Afstaða hans til þjóð-
mála mótaðist öðru fremur af nánum
kynnum af baráttu launþeganna fyrir
rétti sínum til viðunandi lífskjara.
Hann lagði gjörva hönd á margt
um dagana, sem ber vott um fjöl-
hæfni hans til starfa. Hann var múr-
ari að iðn. Dugnaði hans var þar við-
brugðið og ósérhlífni. Lögreglumaður
var hann um skeið, aflaði sér réttinda
til einkaflugs, og nokkur ár vann
Inn í framtíðina með Noveil NetWare 4.1
NetWare
Mest selda netstýrikerfið
í heiminum í dag.
NetWare frá Novell.
w Tæknival
Skeifunni 17 - Simi 568-1665 - Fax 568-0664