Morgunblaðið - 25.05.1995, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/Þorkell
AÐSTANDENDUR rokkóperunnar Jesús Kristur Súperstar.
Súperstar í
Borgarleíkhúsinu
Hugsuður
og einfari
í BORGARLEIKHÚ SINU verður á
þessu sumri sýningarhald sem er
nýbreytni í starfsemi hússins. Það
er rokkóperan Jesús Kristur Súp-
erstar eftir Andrew Lloyd Webber
og Tim Rice sem verður sett á svið
með stórum hópi ungra listamanna,
söngvara, dansara, leikara og hljóm-
listarmanna. Verkið er flutt í íslensk-
um búningi Hannesar Arnar Blan-
don og Emelíu Baldursdóttur. Áætl-
uð frumsýning á söngleiknum er um
miðjan júií á stóra sviði Borgarleik-
hússins.
Á komandi hausti eru liðin tuttugu
og fimm ár frá því rokkóperan Jesus
Christ Superstar kom út í tvöföldu
albúmi. Verkið sló í gegn og náði
gífurlegri útbreiðslu.
Súperstar hefur síðan verið einn
af vinsælli söngleikjum og verið
MYNPLIST
Ásmundarsalur
MÁLVERK OG
TEIKNINGAR
Guðmundur Bjamason
Opið alla daga kl. 14-18 til 28. maí.
Aðgangur ókeypis
ÁSMUNDARSALUR við Freyju-
götu er einn elsti sýningarstaður
landsins fyrir myndlist, og hefur
verið notaður meira eða_ minna í
þeim tilgangi allt frá því Ásmundur
Sveinsson reisti húsið á fjórða ára-
tugnum; Myndlistarskólinn í
Reykjavík var þar einnig lengi til
húsa og í gegnum hann tengist
salurinn m.a. hinum minnisstæðu
höggmyndasýningum á Skóla-
vörðuholti, sem ollu miklu róti í
myndlistinni fyrir um aldarfjórð-
ungi síðan.
Því miður hefur ekki verið haldið
uppi reglulegri sýningarstarfsemi í
þessum sal um langt árabil, en þess
í stað hefur oftar en einu sinni
komið fyrir að þar séu snögglega
settar upp sýningar, sem standa
aðeins stuttan tíma - fáeina daga
- og eru jafnvel horfnar á ný áður
en nokkur veit af. Þannig hafa
ýmsar áhugaverðar sýningar farið
fyrir lítið, og tilviljun ræður hvort
næst að veita þeim þá athygli, sem
vert er.
Sú sýning sem nú stendur yfir í
fastagestur á sviðum smærri leik-
húsa Vesturálfu. Texti verksins er
einkum sóttur í Jóhannesarguðspjall
og skoðar Rice atburðarásina frá
sjónarhóli Júdasar og gerir hann að
höfuðpersónu óperunnar.
Hlutverk Júdasar syngur Stefán
Hilmarsson, en Jesús er sunginn af
Pétri Erni Guðmundssyni. Faðir
hans Guðmundur Benediktsson söng
hlutverk Krists í sviðsetningu Leik-
félagsins 1973. Mattías Mattíasson
og Vilhjálmur Goði syngja hlutverk
Péturs og Símons, en María Magda-
lena er sungin af Guðrúnu Gunnars-
dóttur. Allt þetta unga fólk er þekkt
fyrir söng sinn af hljómplötum og
dansleikjahaldi.
Þrír leikarar túlka hlut prestanna
í verkinu; Jóhann Sigurðarson, Berg-
ur Þór Ingólfsson og Sveinn Þór
Ásmundarsal hefur á sér yfirbragð
slíkra skyndikynna, en hún stendur
aðeins í viku; henni fylgja engar
upplýsingar af einu eða neinu tagi
- í salnum er aðeins að finna verk-
in sjálf og einfaldan lista yfir þau.
Það verður þó strax ljóst þegar
gengið er í salinn að sá sem sýnir,
Guðmundur Bjamason, kann vel til
verka. Hann sýnir hér tæplega þrjá
tugi mynda sem hann hefur unnið
ýmist með blekteikningu, vatnslit-
um eða pastellitum. Flestar eru
myndimar frá þessu ári, en hinar
elstu frá 1987.
Tækni hans í þessum miðlum er
örugg og óþvinguð; hvergi bregður
fyrir því ofhlæði eða þeim stirð-
leika, sem gjarna má sjá hjá þeim
sem ekki kunna fyllilega að nota
efniviðinn. Hér er litunum beitt
næsta sparlega, einkum í vatnslita-
myndunum, þannig að aðeins aðal-
atriðin eru frágengin, en aðrir þætt-
ir hverfa líkt og í móðu. Þetta sést
vel í myndum eins og „Venus úr
Vík“ (nr. 19) og „Sveinn" (nr. 6),
þar sem fígúrumar em fylltar hæfi-
lega, en ekki ofgerðar; þannig lifa
þær í þeirri loftkenndu minningu,
sem hentar vatnslitamyndum svo
vel. í blekteikningum eins og „í
skógi“ (nr. 7) er hið sama uppi á_
teningnum, aðalatriðin dregin skýr-
um línum, en annað máist út til
jaðranna.
Þannig er tæknin vissulega til
staðar, en viðfangsefnin bjóða ekki
Geirsson en þeir síðastnefndu luku
prófi frá Leiklistarskóla íslands á
þessu vori. Heródes syngur Páll
Óskar Hjálmtýsson, en Pílatus Daní-
el Ágúst Haraldsson.
Þá kemur fram tuttugu manna kór
söngvara og dansara í sýningunni.
Sex manna hljómsveit leikur undir á
sviði undir stjóm Jóns Ólafssonar.
Leikmynd sýningarinar er eftir Axel
Hallkel Jóhannesson en höfundur lýs-
ingar er Elfar Bjamason.
Dansahöfundur er Helena Jóns-
dóttir og aðstoðarleikstjóri er Ámi
Pétur Guðjónsson. Leikstjóri er Páll
Baldvin BaldvinsSon.
Fmmsýning á Súperstar verður á
stóra sviði Borgarleikhússins á miðju
sumri. I júní er væntanlegur á mark-
að diskur með tólf lögum úr verkinu
og er það Japis sem gefur diskinn út.
upp á neinn þann myndræna metn-
að, sem þarf til að úr verði góð
myndlist. Hér em myndefnin afar
hefbundin, hvíld og átakalaus; bát-
ur í fjöru, skógarkjarr að vetri,
landslagsmyndir frá þekktum stöð-
um - allt kunnuglegt og því lítt
áhugavert í sjálfu sér, jafnvel þó
tæknin skili þessu vel á flötinn.
Aðeins á einum stað má segja að
votti fyrir tilfinningum, en það er í
myndinni „Kominn í land“ (nr. 27).
Gamli maðurinn er enn sterklegúr
og gæti dregið björg í bú, en hefur
verið settur hjá af framrás tímans;
þung brúnin er til marks um að
hafið, sem hann hefur barist við
alla tíð, togar engu að síður ennþá
í hann. Hér er vel farið með hefð-
bundið efni, en þrátt fyrir tæknilega
fæmi verður hið sama því miður
ekki sagt um sýninguna í heild.
Gildi myndlistarinnar felst nefni-
lega ekki í tækninni, heldur þeim
átökum og áhrifum, sem hún skilar
til áhorfandans.
Rétt er að leggja inn vonir um
að sýningarhald í þessum ágæta sal
(sem nýlega hefur verið breytt að
nokkru, þannig að nú virkar hann
opnari og stærri en fyrr) muni efl-
ast á næstunni, þannig að þar megi
finna fastan punkt í sýningaflóru
borgarinnar, en ekki aðeins tilvilj-
anakennd íhlaup, sem lítið skilja
eftir sig.
Eiríkur Þorláksson
BOKMENNTIR
II e i m s p e k i
DR. HELGI PJETURSS
Samstílling lífs og efnis í alheimi.
216 bls. Ritstj. Samúel D. Jónsson
og Þorsteinn Þorsteinsson. Útg.
Heimspekistofa dr. Helga Pjeturss.
Prentun: Oddi hf. 1995.
Verð kr. 3.500.
HELGI Pjeturss horfði hátt og
hugsaði djúpt. Og kaus sér leið ein-
farans. Kona, sem minntist hans frá
bernsku sinni, lýsti hon-
um sem »alveg óvenju-
lega ómannblendnum
manni; ekki væri hann
stoltur, eins og ýmsir
álitu, heldur væri þetta
meðfædd skapgerð
hans.« Guðmundur
Kjartansson, sem mælti
eftir hánn látinn, sagði
að hann hefði verið
»enginn gæfumaður ...
sárasta raun hans var
það, hve lítt menn trúðu
á kenningar hans.« Eigi
að síður má fuliyrða að
hann hafi snemma
eignast sinn trygga les-
endahóp. Útkoma rita,
þar sem nýstárlegar
kenningar voru settar fram á áhrifa-
mikinn hátt, hlaut að sæta tíðindum
í fábreyttu samfélagi. Við hinu var
tæplega að búast að allur almenning-
ur tæki samstundis trú á hans frum-
legu tilgátur.
Helgi Pjeturss var 19. aldar mað-
ur. Heimspeki aldarinnar hafði djúp
áhrif á hann. Schopenhauer og Lam-
arck voru hans menn, einkum hinn
síðar nefndi; sem var nú reyndar 18.
aldar maður en kalla má að rutt
hafi brautina fyrir Darwin.
Eins og samtíðarmenn hans marg-
ir trúði Helgi Pjeturss á mátt hugsun-
arinnar. Æðsta markmið hvers hugs-
andi manns væri að leita sannleik-
ans. Og sannleiksleitin skyldi um
leið auka skilning og samúð manna
á milli og þar með bæta óg fegra
mannlífið sem hlaut að vera lokatak-
mark vísindanna. Oft skírskotar
hann til mikilmenna hugspekinnar.
En hann hreifst ekki síður af nýjung-
um í náttúruvísindum. Þróunarkenn-
ingunni tók hann eins og hveijum
öðrum sjálfsögðum hlut. Þar með
féllst hann á að mennirnir væru »þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, ekkert
annað en umbreyttir apar.« Samt var
hann hvorki tilbúinn að kasta eilífð-
arhyggju trúarbragðanna né mann-
gildishugsjón siðfræðinnar. Þvert á
móti vildi hann samræma vísindi og
trú og beita þá aðferðum vísindanna
til að sýna fram á samstilling anda
og efnis eða »hefja efnisheiminn til
guðlegrar fullkomnunar«. Og hann
var alls ekki einn um það. Fyrir og
um aldamótin síðustu voru margir á
sömu skoðun. Almennt var þá trúað
á frið og framfarir. Heimspekin
mundi kenna mönnum að lifa í sátt
SÍÐUSTU tónleikar vetrarins í
tónleikaröð Tríós Reykjavíkur og
Hafnarborgar, menningar- og
listastofnunar Hafnarfjarðar,
verða sunnudaginn 28. maí kl. 20.
Sigrún Eðvaldsdóttir og Guðný
Guðmundsdóttir fíðluleikarar
munu flytja þekkta og vinsæla
dúetta fyrir tvær fiðlur. Peter
og samlyndi. Að þvi bæri að minnsta
kosti að stefna. Þó var spekingurinn
ekki alveg laus við efa. Sú kynni að
verða raunin, ef allt færi á versta
veg, að maðurinn mundi nota vit sitt
til ills.
Helgi Pjeturss nam jarðfræði og
vann hér að jarðfræðirannsóknum
að námi loknu. Niðurstöður sínar
reisti hann á svo traustum grunni
að enn er til þeirra vitnað. En lífsgát-
an sjálf varð honum smásaman svo
hugleikin að jarðfræðin hlaut að
þoka. Heilsunni fór líka hrakandi.
Og mótlæti í einkalífi bætti ekki úr
skák. Eigi að síður hafði hann auga
með sinni fræðigrein allt fram undir
hið síðasta. Það olli hon-
um vonbrigðum, eins og
Guðmundur Kjartans-
son tók réttilega fram,
að kenningar hans á
huglæga sviðinu skyldu
ekki hljóta viðurkenn-
ing sem gegnheil vís-
indi. Þótt alþýða tæki
ritum hans vel var þess
tæpast að vænta að
galiharðir efnishyggju-
menn viðurkenndu sam-
stundis draumsýnir sem
jafnerfitt var að sanna.
Jarðfræðingurinn hlaut
að einangrast.
Þrátt fyrir einangi'-
unina verður ekki annað
séð en Helgi Pjeturss
hafi haldið óskertu sjálfstrausti. Al-
menningsálitið, sem margur skelfist
í fámenninu, sýnist ekki hafa fælt
hann frá að segja meiningu sína.
Sömuleiðis var hann alls óragur að
hleypa lesendum að persónu sinni.
Hann var og nógu mikill fjölfræðing-
ur til að höfða til breiðs hóps lesenda
með mismunandi áhugamál. Með
heiti bóka sinna, Nýall, sýndi hann
hversu lagið honum var að tengja
saman ólík hugtök. En titillinn sá
var annars vegar sóttur til nafnsins
Njáll (Níall) sem höfundur mat mest
fornra spekinga. Hins vegar var svo
visað til þess að verið var að boða
kenningar sem voru í orðsins strang-
asta skilningi nýjar!
Hvað stílnum annars viðvíkur má
segja að Helgi Pjeturss hafi látið
efni ganga fyrir orðafari. Sá sem í
þann tíð tók sér fyrir hendur að skrifa
um heimspeki eða vísindi varð oft
að bjargast við eigin hugkvæmni þar
sem íslensk nýyrðasmíð var enn á
algerðu frumstigi.
Það er hópur áhugamanna um
kenningar Helga Pjeturss sem hefur
skrifað og safnað efni í bók þessa.
Hefur að flestu leyti vel tekist. Ekki
er aðeins dregið fram álit meðmæltra
heldur líka hinna sem efast. Nafna-
og heimildaskrár fylgja; einnig rita-
skrá Helga Pjeturss. Hún ein fyllir
röskar tuttugu síður!
Auðvitað mun menn hér eftir sem
hingað til greina á um eðli og trú-
verðugleika kenninga þessa sérstæða
spekings. Hitt stendur að Helgi Pjet-
urss var einn þeirra manna sem sett.u
svip á öldina.
Maté píanóleikari mun leika með
þeim í nokkrum verkanna.
Á efnisskrá verða sónötur eftir
Le Clair, Haydn og Prokofiev og
dúettar eftir Bartok og Sarasate
og svíta fyrir tvær fiðlur og píanó
eftir Moszkowsky.
Miðasala verður í Hafnarborg á
opnunartíma safnsins kl. 12-18,
laugardag og sunnudag.
Átakalaus tækni
Dr. Helgi Pjeturss
Erlendur Jónsson
Tónleikar í Hafnarborg
Sigrún, Guðný
o g Peter