Morgunblaðið - 25.05.1995, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Evrópa — hið
brýna umræðuefni
Ágúst Þór Sigríður B.
Arnason Guðjónsdóttir
STOFNFUNDUR samtaka
er kalla sig Evrópusamtökin
verður haldinn í dag, upp-
stigningardag, kl. 15 á Hótel
Sögu. Fundurinn er opinn
öllum áhugamönnum um
evrópskt samstarf og nánari
tengsl íslands við Evrópu-
sambandið. Undirbúnings-
hópur margra karla og
kvenna með ólíkar lífsskoð-
anir hefur að undanfömu
unnið að því sameiginlega
markmiði að stofna samtök,
sem geti orðið til þess að
efla umræður um evrópskt
samstarf hér á landi og
stuðla að því að ísland sæk-
ist eftir að skipa sæti í þeim
innsta hring vestrænna lýðræðis-
ríkja, sem Evrópusambandið er.
Upplýstar og fordómalausar
umræður
Á meðal markmiða Evrópusam-
takanna er „að stuðla að upplýst-
um_ og fordómalausum umræðum
á íslandi um samstarf Evrópu-
ríkja.“ Við, sem starfað höfum í
undirbúningshópnum, höfum talið
að Evrópuumræðan hér á landi
væri talsvert á eftir því, sem ger-
ist í nágrannalöndunum. Hún hef-
ur einkennst nokkuð af tilfinninga-
legum þjóðernisröksemdum um
menningarlegt og pólitískt sjálf-
stæði og fullveldi, sem segja má
að sé skiljanlegt, í ljósi sögu ís-
lands og þeirra sterku þjóðernisá-
herslna sem einkennt hafa stjórn-
málin hér á landi. Hins vegar
standa íslendingar nú frammi fyr-
ir því að verða að meta hvort þeir
eiga að láta þjóðerniskennd sína
koma í veg fyrir að þeir gangi til
liðs við önnur Evrópuríki á jafn-
réttisgrundvelli til að leysa ýmis
vandamál, sem ekki verða leyst
nema með samstarfi ríkja.
Kringumstæður á alþjóðavett-
vangi eru nú með allt öðrum hætti
en þegar íslendingar öðluðust full-
veldi. Meðal þess, sem þjóðin þarf
að gera upp við sig, er hvort hún
getur ekki öðlast meiri áhrif á eig-
in mál með nánu samstarfi við
aðrar þjóðir en með því að reyna
að útiloka sig frá ytri áhrifum.
Þetta uppgjör fer hins vegar ekki
fram nema að undangenginni
rækilegri umræðu, þar sem kostir
þeir, sem standa okkur til boða,
eru vegnir og metnir út frá lang-
tímahagsmunum íslands en ekki
þjóðernistilfinningum.
ísland er Evrópuríki
Sömuleiðis þarf að ræða það,
hvort þjóðerni og menningu íslend-
inga sé í raun í hættu stefnt með
samstarfi við aðrar Evrópuþjóðir,
eins og oft er haldið fram. Reynsla
annarra Evrópuþjóða virðist sýna
fram á hið gagnstæða. í evrópsku
samstarfi hefur áherslan þvert á
móti verið lögð á að sérhver þjóð
haldi sérkennum sínum, en miðli
öðrum af menningarauði sínum.
Þess vegna leggja Evrópusamtökin
meðal annars áherslu á „að stuðla
að skipulegri samvinnu þjóða Evr-
ópu á lýðræðislegum grund-
velli, í því skyni að standa
vörð um frið, frelsi og mann-
réttindi og auka gagnkvæ-
man skilning og menning-
arleg samskipti,“ eins og seg-
ir i markmiðslýsingu samtak-
anna.
ísland er Evrópuríki í
menningarlegu og stjórn-
málalegu tilliti og hefur alla
tíð sótt strauma og stefnur
til Evrópu. Enn eigum við
margt þangað að sækja og
má nefna að reglur ríkja
Evrópusambandsins í jafn-
réttismálum ganga mun
lengra en íslensk lög. Sama
má segja um ýmsa þætti
umhverfismála og vinnulöggjafar,
og fjölmörg dæmi önnur mætti
nefna.
Fullyrðingar án rökstuðnings
Það sýnir best skortinn á umræð-
um um Evrópumál, að oft er kastað
fram fullyrðingum eins og þær séu
staðreyndir, sem ekki þurfi frekari
rökstuðning. Þar má til dæmis
nefna fullyrðinguna um að samn-
ingurinn um Evrópska efnahags-
svæðið tryggi hagsmuni íslands í
Evrópusamstarfi til frambúðar.
EES-samningurinn er að mörgu
leyti lífsnauðsynlegur fyrir íslenskt
efnahagslíf, en hann veitir hins
vegar engin pólitísk áhrif á töku
ákvarðana ESB, sem síðar gilda á
öllu Evrópska efnahagssvæðinu.
Það má því segja að EES-samning-
urinn hafi í för með sér meiri skerð-
ingu „fullveldis" í hefðbundnum
skilningi en aðild að ESB hefði.
Jafnframt undanþiggur samning-
urinn íslenska útflytjendur ekki
dýru og svifaseinu landamæraeftir-
liti, hann tryggir ekki rétt íslenskra
námsmanna til jafns við evrópska,
hann veitir ekki aðgang að örygg-
is- eða varnarsamstarfi Evrópu-
Brýnt er að ræða hugs-
anlega aðild íslands að
ESB og undirbúa um-
sókn um aðild, sem taki
mið af íslenskum grund-
vallarhagsmunum,
skrifa Ágúst Þór Árna-
son og Sigríður B.
Guðjónsdóttir, sem
minna á stofnfund Evr-
ópusamtakanna í dag.
sambandsríkja eða dómsmála- og
lögreglusamstarfi þeirra. Þessa
galla samningsins þarf að ræða,
þótt hann sé góður að öðru leyti.
Lítið hefur farið fyrir þeim umræð-
um á íslandi til þessa.
Önnur fullyrðing, sem oft er
sett fram sem staðreynd, er að
sjávarútvegsstefna Evrópusam-
bandsins sé með þeim hætti, að
aðild íslands að Evrópusamband-
inu sé strax af þeim sökum útilok-
uð. Þessi fullyrðing hefur hins
vegar verið sett fram án þess að
gerð hafi verið ýtarleg úttekt á
sjávarútvegsstefnunni af hálfu ís-
lenskra stjórnvalda og án þess að
möguleikarnir á því að fá undan-
þágur frá sjávarútvegsstefnunni
hafi verið kannaðir til hlítar með
því að sækja um aðild að Evrópu-
sambandinu — en umsókn er eina
leiðin til þess að láta reyna á póli-
tískan vilja hinna fimmtán ríkja
Evrópusambandsins til að liðka til
fyrir þeim ríkjum, sem telja sig
eiga samleið með þeim í grundvall-
aratriðum, og koma til móts við
mikilvægustu hagsmuni þeirra.
Fullyrðingin um að sjávarút-
vegsstefnan útiloki aðild hefur ver-
ið notuð sem skjól til að forðast
umræður um aðra _þætti evrópsks
samstarfs og hvort Island eigi sam-
leið með Evrópusambandsríkjunum
hvað varðar önnur grundvallar-
markmið samstarfsins — um ein-
ingu og samstarf, frið, frelsi, jafn-
rétti og vernd mannréttinda í Evr-
ópu og víðar um heim, svo nokkur
séu talin. Þessar umræður viljum
við taka upp og tefla sjónarmiðum
okkar og röksemdum fram gegn
þögn þeirra, sem telja slíkt bijóta
launhelgar íslensks þjóðemis og
sjálfstæðis. Hvorugu teljum við í
hættu stefnt með nánu samstarfi
við aðrar þjóðir Evrópu — þvert á
móti.
Umsókn að undangenginni
athugun
Evrópusamtökin hafa þess
vegna gert það að markmiði sínu
að „vinna að því að ísland sæki
um aðild að Evrópusambandinu."
Þótt ekki sé komið að þeirri ákvörð-
un kann sú stund að vera skemmra
undan en margur hyggur, að ís-
lensk stjórnvöld verði að hrökkva
eða stökkva og tíminn gæti verið
knappari en haldið hefur verið
fram. Viðræður við næsta hóp
væntanlegra aðildarríkja ESB
gætu hafist fyrir aldamót, og þá
yrði íslensk umsókn að liggja fyrir,
ætti biðin eftir viðræðum ekki að
verða mun lengri en hún er þegar
orðin. Tímann fram að því þarf að
nota rækilega til að láta fara fram
ýtarlega athugun á þeim lögum og
reglum ESB, sem torveldast gæti
orðið að samræma íslenskum hags-
munum, og til að afla pólitísks
stuðnings við íslensk sjónarmið inn-
an sambandsins, sem kynni að auð-
velda undanþágur eða aðlögun að
slíkum reglum. Á grundvelli slíkrar
athugunar þarf svo að skilgreina
samningsmarkmið íslands, sem
taki mið af grundvallarhagsmunum
þjóðarinnar, þar á meðal að tryggt
verði að fiskveiðiauðlindin skili
henni áfram þeim arði, sem hún
hefur gert.
Þetta verður hins vegar ekki
gert án almennrar og ýtarlegrar
umræðu um hagsmuni og markmið
íslands í evrópsku samstarfi. Að
slíkri umræðu vilja Evrópusamtök-
in stuðla. Við hvetjum alla þá, sem
vilja ijúfa þögnina og stuðla að
raunverulegum skoðanaskiptum
um Evrópumálin, að mæta á stofn-
fund samtakanna í Átthagasal
Hótels Sögu í dag.
Höfundar eru í undirbúningshópi
um stofnun Evrópusamtaka.
Laun og ábyrgð
þingmanna
í GEGNUM tíðina
hefur það því miður
unnið sér ákveðinn
sess að þingkjömir
fulltrúar þjóðarinnar
bera því sem næst
enga ábyrgð á þeim
verkum sem þeir í
skjóli starfa sinna
ákveða, lofa eða láta
framkvæma.
Skattgreiðendur
þessa lands hafa þurft
að greiða tugi ef ekki
hundruð milljarða
vegna ýmiss konar
ævintýramennsku
löggjafar- og fram-
kvæmdavaldsins síðustu áratugina
og er enginn þeirra stjómmálaflo-
ikka sem verið hafa í ríkisstjórn,
öðrum betri í þeim efnum.
Á síðasta kjörtímabili var
mönnum tíðrætt um siðvæðingu
•í íslenskum stjórnmálum og gerð-
ust þau stórtíðindi að ráðherra í
ríkisstjórn landsins neyddist til
að segja af sér vegna embættis-
verka sinna.
Hin umdeildu embættisverk
ráðherrans era þó barnaleikur
samanborið við ýmsar þær fjár-
festingar sem alþingismenn hafa
staðið fyrir og mér vitanlega ber
engin ábyrgð á þeim
og enginn þurfti að
segja af sér þegar
afglöpin lágu fyrir.
Þingmenn benda
gjarnan á að þeir
leggi verk sín í dóm
kjósenda og er það
sjónarmið í sjálfu sér.
íslenskt þjóðfélag er
hins vegar þeim ann-
mörkum háð að menn
eru afskaplega fljótir
að gleyma og vilja
helst lifa í nútíðinni
en gleyma fortíðinni
og láta afkomendur
okkur um skuldbind-
ingar framtíðarinnar. Menn gagn-
rýna allt og alla þegar þannig ber
við en þrá í raun það eitt að kom-
ast að kjötkötlunum og halda
áfram uppteknum hætti.
Stjómendum fyrirtækja á al-
mennum vinnumarkaði myndi
aldrei líðast svona framferði. Þar
standa menn og falla með verkum
sínum, njóta þess ef vel gengur
en víkja ef illa fer. Þarna er ein-
faldlega um það að ræða að þeir
hæfustu lifa en hinir heltast úr
lestinni og er það vel. Þetta er
lögmál markaðarins.
En hvernig stendur á því að
Hvers vegna bera ráða-
menn þjóðarinnar, spyr
Gunnlaugur K. Jóns-
son, enga ábyrgð á
verkum sínum?
■stærsta fyrirtæki landsins, þjóðar-
búið, er ekki rekið í samræmi við
þau lögmál sem tíðkast hjá öðram
fyrirtækjum? Hvers vegna bera
ráðamenn þjóðarinnar enga
ábyrgð á verkum sínum og kom-
ast ítrekað upp með það að sóa
fjármunum landsmanna með ýms-
um ákvörðunum sem myndu ekki
hvarfla að stjórnendum vel rek-
inna fyrirtækja?
Gæti ástæðan verið sú að á hinu
háa Alþingi sé almennt ekki til
staðar sú þekking og reynsla sem
nauðsynleg er til þess að rétt sé
staðið að rekstri þjóðarbúsins og
ef svo er, hver er þá ástæðan?
Staðreyndirnar tala sínu máli.
Millistjórnanda í meðalstóru fyrir-
tæki hér á landi era greidd mun
hærri laun en Islendingar greiða
þingmönnum sínum og segir það
meira en mörg orð.
Laun þingmanna era einfald-
Gunnlaugur K.
Jónsson.
lega til skammar og því erfítt að
gera eðlilegar kröfur til þeirra eða
ætlast til þess að þeir axli ábyrgð
á verkum sínum meðan óbreytt
ástand varir.
Ef þingheimur sýndi manndóm
og hækkaði laun þingmanna um
a.m.k. 100% þá myndi þjóðarbúið
njóta þess þegar upp væri staðið.
í beinu framhaldi á svo að taka
fyrir öll önnur launuð störf þing-
manna, þ.m.t. stjórnarstörf í fyrir-
tækjum og stofnunum er í dag eru
slík störf ein af ýmsum leiðum
þeirra til að bæta kjör sín en nú-
verandi fyrirkomulag býður upp á
ýmiss konar hagsmunaárekstra,
laumuspil og jafnvel óeðlilega fyr-
irgreiðslu.
Þingmennska á að vera fullt
starf og vel launað sem slíkt enda
eiga kjósendur heimtingu á því að
fulltrúar þeirra á þingi séu ekki
jafnframt í launuðum störfum út
um allar jarðir.
í kjölfar sanngjarnra launa er
svo hægt að gera ákveðnar kröfur
til þingmanna og m.a. krefjast
þess að menn standi og falli með
verkum sínum ef svo ber undir og
beri þannig raunverulega ábyrgð.
Laun ráðherra eiga og að
hækka í samræmi við laun þing-
manna enda með ólíkindum að
þeir þiggi oft á tíðum mun lægri
laun en undirmenn þeirra.
í dag er virðing manna fyrir
störfum Alþingis í lágmarki og
hefur sífellt verið að halla á
ógæfuhliðina í þeim efnum. Lof-
orð þingmanna og undirskriftir
era nokkuð sem aldrei er hægt
að ganga að sem vísu, dæmin
sanna það. Nú er lag að endur-
vekja þá virðingu sem alþingis-
menn og hið háa Alþingi eiga að
njóta. Fyrsta skrefið er að bæta
kjör þingkjörinna fulltrúa okkar
og síðan að veita þeim aðhald og
gera þá kröfu að þeir verði ábyrg-
ir gjörða sinna í framtíðinni og
ávinni sér þannig virðingu fyrir
störf sín en víki ella.
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokksins og Framsókn-
arflokksins er talað um að ný
framfararsókn þjóðarinnar sé að
hefjast.
Vonandi hafa forystumenn
stjórnarflokkana það breiðar axlir
að þeir þori að taka á þessu máli
í eitt skipti fyrir öll. Vafalaust rísa
þá alls konar labbakútar upp á
afturlappirnar og fremstir í flokki
verða öragglega ýmsir forystu-
menn launþegahreyfínga sem
sumir hveijir hafa helmingi hærri
laun en þingmenn í dag.
Á það hefur verið bent, m.a. í
leiðaraskrifum dagblaða, að mikið
framboð fólks til stjómmálastarfa
bendi ekki til þess að kaup og kjör
þingmanna fæli menn frá þátttöku
í stjórnmálum. Þetta sjónarmið á
vissulega rétt á sér en það er deg-
inum ljósara að hæfir menn úr
einkageiranum skipta ekki um
starf þegar Ijóst er að tekjur þeirra
lækka verulega við það, jafnvel
margfalt. Þetta hlýtur hver heil-
vita maður að sjá.
Her er um mikilvægt mál að
ræða sem mun tryggja, ef rétt er
að staðið, aukinn fjölda hæfra
manna úr atvinnulífinu inn á þing,
en slíkt mun margborga sig þegar
upp er staðið fyrir íslenska þjóðar-
búið.
Höfundur er opinber starfsmaður.