Morgunblaðið - 11.06.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
UMGENGNIN UM AUÐLINDIR HAFSINS
Slepptu þessu
•„Einu sinni vorum við með veiði-
eftirlitsmann um borð,“ segir sjó-
maður við Vesturland, „og ég var
að vandræðast með dauðan fisk
sem ég hefði hent strax ef eftirlits-
maðurinn hefði ekki verið um
borð. Hann kom þá til min og
sagði: „Slepptu þessu.“ Ég hváði
og hann endurtók: „Slepptu
þessu," þannig að að ég henti
þessu náttúrulega fyrir borð,“
sagði sjómaðurinn. Hann sagði að
fiskurinn hefði verið dauður en
þó markaðsvara.
Meginhluti
útkastsins
dauður
ÚTKASTIÐ er að langmestum
hluta dautt, að mati Guðna Þor-
steinssonar fiskifræðings, veið-
arfærasérfræðings Hafrann-
sóknastofnunar. Hann telur að
fiskur sem veiddur er á hand-
færi eigi mestu möguleikana á
því að lifa ef honum er hent
strax. Víða er verið að rannsaka
möguleika fisks til að lifa en
lítið komið af beinum niðurstöð-
um.
Guðni Þorsteinsson segir að
steinbítur geti spjarað sig þó
honum sé kastað og hugsanlega
einhver hluti þorsksins. Honum
verði þó að fleygja strax, ekki
þýði að hrúga honum upp á
millidekki og kasta seinna. Ysan
þoli illa hnjask og drepist öll.
Hann segir að fiskurinn þoli
almennt illa löng tog og drepist
einnig frekar þegar hann lendir
með öðru, t.d. í humar- og rækj-
utroll. Þá segir hann að karfinn
drepist í miðjum sjó. Gerðar
hafí verið tilraunir með að hífa
hægt en án árangurs, karfinn
geti ekki aðlagast þrýstings-
breytingunni.
Athuganir Guðna sýna að
minnstur hluti smárækju sem
sigtuð er í sjóinn lifi það af.
Þá hefur hann áhyggjur af
humrinum sem kastað er út-
Eins og að
henda hálfuni
laununum
VIÐ bölvum mikið þegar við
tölum um þetta um borð í
skipunum, en enginn getur sagt
neitt. Manni er sparkað ef maður
neitar að vinna þetta verk. Það
er til nóg af mönnum sem vilja
komast á sjó,“ sagði ungur sjó-
maður sem blaðamaður hitti
ásamt félaga hans á smábáta-
bryggjunni. Þeir sögðust vera á
smábátum um þessar mundir en
báðir hefðu verið á ýmsum bátum
og togurum.
Skipstjórarnir ráða
sífellt minna
Og ekki stendur á sögunum: „Ég
var á línubát í vor. Við vorum
þorskkvótalausir og í viðskiptum
við saltfiskverkun. Við áttum að
vera að reyna við keilu en helming-
ur aflans var þorskur og við urðum
að henda öllu undir 60-70 sentí-
metrum," sagði annar sjómaður-
inn.
Þeir segja að stundum komi upp
togstreita milli skipstjórans og út-
gerðarmannsins. Skipstjórinn vilji
hirða allt en útgerðarmaðurinn
krefjist þess að hann komi með
ákveðinn físk að landi. „Skipstjór-
amir virðast sífellt ráða minna.
Sjómenn eru óhressir með að
henda físki því það er eins og að
henda hálfum laununum okkar í
sjóinn.“
Slepptum 20 tonnum niður úr
tveggja báta trolli
Félagamir telja að mesta hætt-
an á því að físki sé fleygt sé á
togveiðum. Þá sjái jafnframt allir
fískinn á dekki áður en honum er
mokað út. „Ég var á tveggja báta
trolli í fyrravor. Einu sinni komu
20 tonn af þorski þegar við vorum
að reyna við ufsa. Skipstjórinn
reyndi að fá þorskkvóta gegn því
að láta fískinn á 5 krónur kílóið
en ekkert gekk. Það endaði með
því að hann varð að sleppa öllu
niður eftir að hafa verið með troll-
ið á síðunni í marga klukkutíma.“
„Það er maður að sunnan að
beita fyrir mig en hann hafði verið
á línubát með beitningarvél að
reyna við steinbít. Hann segir að
tveir þriðju hlutar aflans hafí verið
þorskur og hann var allur sleginn
af. Þeir komu með 70 tonn af stein-
bít en hann segir að tvöfalt það
magn hefði farið í hafíð,“ segir
annar smábátasjómaðurinn. Taka
þeir þó fram að ekki sé hægt að
alhæfa út frá þessum dæmum,
ekki sé sama hvaða bátur eigi í
hlut.
Kvótakerfið er farið
að virka öfugt
„Þetta viðgengst einnig á neta-
bátum. Farið er að róa með 9
tommu riðil og margir hirða bara
lífblóðgaðan þorsk yfír 10 kg.
Segja að það sé kjaraskerðing að
koma með annað í land. Kvótakerf-
ið er farið að virka öfugt þegar
það ýtir mönnum út í svona hluti.“
„Það er svakalegt að þurfa að
eltast við þorskinn allan veturinn,
sækja í hvaða veðri sem er. Þegar
svo blíðan kemur og nóg er af
þorski er kvótinn búinn og allur
þorskur sleginn af. Helst þyrfti að
takmarka veiðar þessara báta yfír
veturinn en það getur verið erfítt,
því erfítt er að festa hendur á
þorskinum."
A HANDFÆRUM. (Mynd úr safni Morgunblaðsins.)
byrðis, hann hafi skrapast mik-
ið í trollinu. Brotni humarinn
drepst og stór hluti af kven-
humrinum sem menn eru þó
skyldugir að fleygja. Eins telur
hann að kolinn, sem kemur í
humartrollin og er kastað, lifi
ekki.
Handfærafiskur
getur lifað
Það er helst að fiskur sem
veiddur er á handfæri lifi með-
ferðina, sérstaklega ef hann er
veiddur á grunnu vatni. Trillu-
karlar eru eins og kunnugt er
skyldugir að sleppa undirmáls-
fiski sem veiðist á handfæri.
Og hann segir að sjómenn á
krókabátum geti nuddað loftið
úr þorski sem veiddur er dýpra
eða stungið á belginn til þess
að fá hann tii að sökkva og þá
geti hann haft það af.
Loks getur Guðni þess að
rannsóknir hans sýni að lítill
hluti þorsks, aðallega smáfisks,
sem sleppi úr veiðarfærum
drepist en mun meira af ýsunni
því hún sé viðkvæmari.
Fljótandi
þorskur
ÞORSKUR flaut út um allt
eftir að rækjuskipið losaði sig
við hann um 50 mílur norður
af Hornbjargi seint í fyrra-
sumar, eins og sést á þessari
mynd sem einn skipverjinn tók
og birti í Fiskifréttum í mars-
mánuði. Að því er fram kom
í blaðinu sagði umræddur
skipveiji að 12-14 skip hafi
verið á rækjuveiðum samtímis
á þessu svæðiog flest fengið
fisk í trollið. Áætlar hann að
100-150 tonn af þorski hafi
þannig farið forgörðum í
þetta sinn. Verðmæti 150
tonna af þorski miðað við 85
kr. á kíló á fiskmarkaði er
tæpar 13 milljónir kr.
Henda gnlli
fyrir skít
AÐ ER miklu hent af þorski.
Ég get nefnt dæmi um að í
einum túr var hent um 40 tonnum
af þorski og 70 tonn hirt. Það skipt-
ir þúsundum tonna sem er hent í
heildina,“ segir sjómaður sem hefur
aldarfjórðungs reynslu af togveið-
um. Hann hefur stundað sjóinn frá
unga aldri og bæði verið á trollbátum
og stærstu togurum.
Hirða hentugasta fiskinn
Hann segir að á vinnsluskipunum
sé yfirleitt bara hirtur fískur af milli-
stærð. Vinnslan og verkunin verði
alltaf ráðandi á þeim skipum. Menn
séu ekki að eyða tíma í að handflaka
stóra þorskinn heldur hirði bara hen-
tugasta fiskinn fyrir vinnsluna. „Ég
tel að það hafí orðið afturför við að
fara út í vinnslu úti í sjó. Kvótakerf-
ið er helstefna og virkar tortímandi
á fiskistofnana. Það hefur þau áhrif
að menn hirða bara það besta og
henda hinu.“
En hvað um bátaflotann?
„Ég held að það sé mestu hent
af neta- og snurvoðarbátum. Það er
öllum dauðblóðguðum físki hent á
netabátunum. Þeir hirða bara gull-
molana. Ef við erum nálægt neta-
svæðum lendum við í því að fá hræ
í trollið. Þetta er eins og á humrin-
um. Þeir hirða bara besta humarinn,
hitt fer aftur í sjóinn."
Hendum öllu undir 4 kg.
- Hvað er miklu hent á þínu
skipi?
„Ég hef lent í því að henda jafn-
vel 60% af aflanum fyrir borð. Ef
kvótinn er búinn og þetta er meðfisk-
ur fer hann allur út aftur. Þegar
kvótaárinu var að ljúka í fyrrasumar
vorum við að eltast við ýsu. Það
komu blönduð hol og um helmingur
aflans var þorskur. Honum var öllum
hent fyrir borð.“
Sjómaðurinn segir að nú hendi
þeir öllum þorski sem ekki nær því
að vera 4 kíló og þar yfir. „Við erum
nokkuð vel stæðir í kvóta en samt
hentum við að minnsta kosti 150
tonnum af þorski í vetur. Þeir sem
hafa minni kvóta henda meira.“
Sjómaðurinn telur að menn hendi
físki fyrst og fremst til að hámarka
arðinn af kvótanum. Þfeir komi ekki
méð fisk að landi til þess eins að fá
sekt og sviptingu veiðileyfís. Kvóta-
samsetning og hvaða veiðar eru
stundaðar hafa einnig áhrif á hvort
fiski er hent. „Þegar menn eiga lít-
inn þorskkvóta og eru til dæmis að
eltast við ufsa þá er þorskinum hent.
Menn henda gulli fyrir skít, ef svo
má segja. Það er engum sjómanni
vel við að henda físki. Það sjá allir
eftir því að henda verðmætum. Það
er enginn ánægður, en nauðsyn brýt-
ur lög.“
Kvótastaðan er öllum Ijós
- Hver ákveður að fiski sé hent?
„Þetta eru samantekin ráð. Það
fylgjast allir um borð með því hver
kvótastaðan er og menn vita nokkuð
að hveiju þeir ganga. Auðvitað er
það skipstjórinn sem tekur svo
ákvörðun. Hann segir kannski að
við tökum allt undir fjórum kílóum
út við hirðum nokkur kör af tvö kíló
og yfir.“
Það hefur komið fyrir að sjómað-
urinn hafí tekið þátt í að landa þorski
með einu eða tveimur lögum af ann-
arri tegund efst í karinu. Þó hefur
dregið úr því í seinni tíð. „Þetta
þýðir auðvitað ekki að gera viðjlisk
sem fer á markað. Menn leysa verð-
lagninguna þannig að borga vel fyr-
ir þorskinn sem er skráður inn og
svo er fundið gott meðalverð á hitt.
Það verður að vera samstarf á milli
útgerðar og verkunar til að þetta
sé hægt.“
Meira í sjóinn með minni kvóta
- Hvort er meira eða minna hent
eftir að aflaheimildir minnkuðu?
„Allur samdráttur á kvóta hefur
kallað á að meira hefur verið hent.
Það er reynt að fínna aðrar tegund-
ir en þorsk, en svo er bara þorskur
um allan sjó! Mismunurinn á þorskk-
vótanum nú og fyrir niðurskurð ligg-
ur í dauðum þorski sem er hent fyr-
ir borð.“