Morgunblaðið - 11.06.1995, Blaðsíða 46

46 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐUSTU mánuðina hefur
verið uppi viðamikil sýning
| á verkum hins heimskunna
málara Asger Jom (1914-
1973) í Lousiana safninu við
Humíebæk, og lýkur henni 5. júní
verði hún ekki framlengd.
Jom mun vera nafnkunnasti nor-
ræni málarinn meðal hérlendra, fyr-
ir utan Edvard Munch (1863-
1944), en samt era þeir furðu lítið
þekktir af yngri kynslóðum, og jafn-
vel era til þeir nemendur við MHÍ,
sem aldrei hafa heyrt ijölgjörninga-
manninn Per Kirkeby (f.1938)
nefndan á nafn (!) hvað þá séð verk
eftir hann, sem mun þó virtastur
norrænna myndlistarmanna nú um
stundir.
Það er langur vegur frá Munch
til Joms, og þó segja megi að
Kirkeby máli að sumu leyti undir
áhrifum frá Jom, éra allir þessir
listamenn mjög ólíkir. En þrennt
eiga þeir þó sameiginlegt, sem er
innsæið, slagkrafturinn og fjöl-
breytnin ásamt því að allir vora
þeir vel ritfærir, og hér er Kirkeby
sér á báti með útgáfu fjölda bóka
um listir og listamenn. Þá má halda
því fram, að norræn birta og fersk-
leiki einkenni myndir þeirra allra,
en samt teljast þeir mjög alþjóðleg-
ir í verkum sínum, og Munch er
meira að segja um margt brautryðj-
andi hins úthverfa innsæis, þ.e.
expressjónismans.
Asger Jom var svo einn af lykil-
mönnum Cobra-hópsins, sem rækt-
aði framorkuna og hinar innhverfu
umbúðalausu kenndir í anda
Munchs og Noldes með miklum
ágætum, og Kirkeby telst einn af
fulltrúum postmódernismans í Evr-
ópu auk þess að vera málsvari Flux-
us-hreyfingarinnar og framkvöðull
gjöminga (Happeninga).
Sýningin á Lousiana er hin þriðja
í röðinni á verkum Joms, sem safn-
ið stendur að, en hin fyrsta var
haldin 1965 er hann stóð á hátindi_
frægðar sinnar. Sú næsta var hald-
in skömmu eftir ótímabært andlát
hans úr krabbameini árið 1973, og
eru þannig 22 ár síðan, svo þessi
var meira en tímabær því frægðar-
sól hans hækkar stöðugt á lofti.
Það era einungis hundrað myndir
á sýningunni, sem telst ekki mikið
í ljósi þess hve maðurinn var af-
kastamikill. Magnið var honum
mikið atriði, og þannig var hann
stöðugt að, starfsorku hans var við-
bragðið og hann hlífði sér hvergi
hvorki í listinni né margs konar
hliðarstarfsemi tengdri henni,
ásamt óþijótandi áhuga á norrænni
menningarsögu. Hann lagði mikla
vinnu í að vekja athygli á fomnorr-
ænni menningu, taldi hana yfir 30
þúsund ára gamla og stóð í bókaút-
gáfu um hana, en einungis tvö hefti
af 12 fyrirhugðum sáu dagsins ljós.
Vora honum það mikil vonbrigði
hve áhuginn var takmarkaður, hve
mörg ljón vora í veginum og þá
einkum varðandi íjármögnun útgáf-
unnar. Hann var sér mjög meðvitað-
ur um norræna sögu, goðafræði og
hvers konar duldir og það kom
snemma fram í myndum hans.
Áhugi hans er þeim mun eftirtekt-
arverðari, þegar þess er gætt að
skólun hans telst ekki mikil, hvorki
almenn né listaskólanám.
Asger Jörgensen, sem seinna tók
sér nafnið Asger Jom, var fæddur
í Vejram á Vestur-Jótlandi. Kenn-
aramir foreldrar hans vora báðir
af bændaættum og kynntust er þau
kenndu samtímis við skólann í
Vildbjerg, en föðursins naut ekki
lengi við því hann veiktist skyndi-
lega og dó, 12 áram seinna. Maren
kona hans stóð þá ein uppi, og
mátti framfleyta sér og bömunum
sex á rýram eftirlaunum. Þrem
áram seinna flutti hún til Silkiborg-
^ ar þar sem menntunarmöguleikam-
ir voru betri fyrir ungviðið, og inn-
ritaðist Jom í menntaskólann, en
alvarlegur sjúkdómur neyddi hann
til að hætta námi ári seinna. Þegar
hann hafði náð sér hóf hann fimm
ára kennaraskólanám og naut
fræðslu á mjög breiðum grandvelli
í tungumálum, bókmenntum, sögu,
„SJÚKLEG þrá hinna björtu ofurtilfinninga" (1970), er gott dæmi
um óheftan litaríkdóm málverka Jorns síðustu árin.
Asger
Jorn
Hann var mjög meðvitaður um norræna
sögu, goðafræði og hvers konar duldir
og það kom snemma fram í myndum
— ■
hans, segir Bragi Asgeirsson í tilefni af
sýningu málarans Asger Jom í Louisiana
safninu við Humlebæk.
ASGER Jom heldur til Parísar á mótorhjóli 1936. í baksætinu
er vinkona hans Kirsten Lyngborg.
JORN fór hamfömm í myndsköpun sinni. Hér er hann á Vespu
við gerð stóm veggskreytingarinnar í Menntaskólanum í Árósum.
„TAP miðjunnar.“ (1958)
VEGGSKREYTINGIN reyndist svo ævintýraheimur, iðandi af dularmögnum og ófresku lífi.