Morgunblaðið - 12.07.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. JÚLÍ1995 23
AÐSENDAR GREINAR
Lífeyrísaldur
EITT mikilvægasta atriðið í öll-
um lífeyristryggingum, hvort sem
þær eru fjármagnaðar með iðgjöld-
um eða sköttum, er ákvörðunin um
lífeyrisaldurinn. Það er aldur hins
tryggða þegar hann hefur töku líf-
eyris.
Sjónarmið aðila
Frá bæjardyrum hins tryggða er
mikilvægt að vita hvenær hann
hefur náð því marki að geta hætt
vinnu og fengið í stað þess lífeyri,
sem tryggir lífsviðurværið.
Frá bæjardyrum trygginganna er
nauðsynlegt að skilgreina þann
grundvöll, sem tryggingin byggist á
og hægt er að fjármagna. Eitt lykil-
atriðið í þeim grundvelli er einmitt
lífeyrisaldurinn. Upphæð lífeyris fer
þá einmitt eftir fjölda og upphæð
iðgjaldagreiðslna fyrir töku lífeyris
og ævilíkum eftir að taka lífeyris
er hafin. Fyrir tryggingar sem
byggja á iðgjaldagreiðslum er því
tómt mál að tala um að breyta lífey-
risaldri án þess að það hafi áhrif á
lífeyrinn sjálfan, því að við lækkun
lífeyrisaldurs styttist tekjutímabil
trygginganna meðan greiðslutíma-
bilið lengist. Tekjuminni lífeyrissjóði
væri því gert að greiða lífeyri af
lægri tekjum í lengri tíma. Lífeyrir-
inn hlýtur því að lækka. Við hækk-
aðan lífeyrisaldur gildir hið gagn-
stæða að öðru jöfnu.
Sérstaða opinberra sjóða
Almannatryggingar, sem fjár-
magnaðar eru með skattgreiðslum,
geta auðvitað hagað sér á allt ann-
an hátt, því margar mikilvægar
ákvarðanir eru þar ekki teknar á
tryggingafræðilegum grundvelli,
þótt lögmálin séu þau sömu, heldur
eftir pólitískum línum. Þar skiptir
meginmáli, hversu stóran hlut af
skatttekjum ráðamenn eru tilbúnir
til að verja til lífeyrismála. Þar er
iðgjaldið ekki skilgreind stærð og
þar eru samgöngumál, heilbrigðis-
mál, menntamál o.s.frv. keppinaut-
ar um hlut í skatttekjunum. Það
er því alfarið háð ákvörðun ráða-
manna hvað einstakir málaflokkar
fá í sinn hlut, þó svo auðvitað að
einhver hefðbundin skipting, lög og
reglur, sem öllum má breyta, ráði
nokkuð miklu.
Ekki dugir t.d. að lögbinda ákveð-
inn hlut af skatttekjum til lífeyris-
mála, ef gengið er út frá því að líf-
eyrisupphæðir til einstaklinga eigi
að vera óbreyttar. Skatttekjur eru
auðvitað breytilegar eftir gengi
efnahagslífsins og samsetning þjóð-
arinnar eftir aldri breytist einnig í
hlaupi tímans. Þannig hefur hlut-
deild ellilífeyrisþega af þjóðarheild-
inni farið sívaxandi meðan fjöldi
fólks á vinnualdri minnkar. Það þýð-
ir að meðalaldur fer hækkandi, þjóð-
in eldist og meðalævilíkur aukast.
Hver ellilífeyrisþegi lifir mun lengur
nú en þegar lífeyrisaldurinn var
ákveðinn fyrir nokkrum áratugum.
Efnahagskreppa undanfarinna
ára hefur ýtt rækilega við ráða-
mönnum víðast hvar í hinum vest-
ræna heimi, líkt og hér á íslandi,
til að íhuga forsendur velferðarkerf-
isins upp á nýtt. Þar hefur lífeyr-
isaldurinn einnig verið tekinn til
endurskoðunar, þótt minna hafi
verið um það að hróflað hafi verið
við honum.
Mismunandi lífeyrisaldur
Lífeyrisaldurinn er mjög mismun-
andi eftir löndum. Jafnvel hér á ís-
landi búa menn við misjöfn kjör
hvað þetta snertir. Hinn almenni líf-
eyrisaldur almannatrygginga hefst
við 67 ára aldursmarkið, flestir líf-
eyrissjóðir hefja ekki greiðslur lífeyr-
is fyrr en við 70 ára aldursmarkið
meðan margir opinberir starfsmenn,
sem njóta 95 ára reglunnar, geta
Athugasemdir við
ummæli borgarstjóra
I MORGUNBLAÐ-
INU 6. júlí er viðtal við
borgarstjóra þar sem
hún víkur að forstjóra
Hjúkrunarheimilisins
Skjóls. Þar segir „Sjálf
hef ég til dæmis talið
að það orkaði mjög tví-
mælis áð upp hefur
komið umræða um að
forstjóri Hjúkrunar-
heimilis Skjóls væri í
stjórn fyrirtækis sem
þeir versla mikið við.
Svona atriði verðum við
að skoða.“ Borgarstjóri
hlýtur hér að vera að
tala um ARS sem er
innkaupasamband í
eigu Hrafnistuheimil-
anna, Skjóls, Eirar og Hafnarijarð-
arapóteks. Hlutverk þessa innkaupa-
sambands, eins og annarra slikra,
er ekki annað en útvega heimilunum
Hér svarar Sigurður
Helgi Guðmundsson
borgarstjóra vegna um-
mæla um Hjúkrunar-
heimilið Skjól.
rekstrarvörur á sem lægstu verði.
Allur rekstur miðast við þetta eitt,
og ekki er gert ráð fyrir ágóða af
neinu tagi. Engir hafa nokkru sinni
haft ábata af þessum viðskiptum
nema heimilin, hvorki starfsmenn
heimilanna, né neinn þeim tengdur.
Þetta veit borgarstjóri raunar vel,
svo rækilega sem hún hefur látið
fara ofan í málefni heimilanna.
Eftir að Ríkiskaup voru endur-
Sigurður Helgi
Guðmundsson
skipulögð og stofnanir
eins og umrædd heimili
fengu þar aðild að, eins
og nú er, hefur verið
mikið auðveldara um
hagstæð innkaup en
var. Samt er það svo
enn að suamr rekstrar-
vörur er hægt að fá
ódýrari með því að
kaupa þær beint frá
framleiðendum. Slíku
hlutverki hefur umrætt
innkaupasamband
gegnt og vandséð
hveijir eiga að fara með
málefni þess nema þeir
sem að heimilunum
standa.
Raunar er það svo
að framkoma borgarstjóra við þá
sem að Skjóli og Eir standa hlýtur
að vekja nokkra furðu. Það er að
sjálfsögðu ekkert athugavert við það
að borgarstjóri telji fiag borgarbúa
betur komið í samvinnu við aðra
aðila. Fyrir því má eflaust færa
ýmis rök að heppilegt sé að hafa
samvinnu við sem flesta aðila varð-
andi úrlausn þeirra vandamála sem
heimilin eiga að leysa. Ég fæ ekki
séð að borgarstjóri þurfi að réttlæta
þær gerðir sínar með því að hafa
horn í síðu þeirra sem að uppbygg-
ingu þessara stofnana hafa staðið.
Það hefur gjarnan verið góðra
manna háttur að lofa ei einn svo,
að það lasti annan. Ég tel líka næsta
víst að allir þeir sem að fram-
angreindum heimilum standa óski
borginni og samstarfsaðilum hennar
allra heilla varðandi framkvæmdir í
Suður-Mjódd og vænti þess að vel
takist til.
Höfundur er forstjóri Skjóls og
Eirar.
Á að hækka lífeyrisald-
urí70ár?Jón Sæ-
mundur Sigurjónsson
veltir þeim möguleika
fyrir sér í þessari grein.
farið á lífeyri um sextugt líkt sjó-
menn í almannatryggingum.
í öðrum löndum gilda margvís-
legar reglur. Almannatryggingar
Noregs, Danmerkur og Islands
halda sig við 67 ára markið, meðan
Finnar og Svíar nota 65 ára regl-
una. Víða um lönd er 65 ára mark-
ið mjög algengt fyrir karla eins og
60 ára reglan fyrir konur ásamt
með sveigjanlegum eftirlaunaaldri,
þ.e. með möguleikum að heíja töku
lífeyris fímm árum fyrr eða fimm
árum seinna með tilheyrandi breyt-
ingum á lífeyrisupphæðinni. í Suð-
ur-Evrópu er lífeyrisaldur karla 60
ár, en kvenna 55 ár. Þessi lági líf-
eyrisaldur hangir saman við at-
vinnustigið í þessum löndum þar
sem sífellt verður algengara að
menn hverfi úr vinnu eftir sextugt.
Ahrif atvinnuleysis
Fyrir aðeins 25 árum voru í hin-
um vestræna heimi fjórir af hverj-
um fimm karlmönnum yfir sextugt
með atvinnu. í dag er varla helm:
ingur þessa aldurshóps í vinnu. í
nokkrum Evrópulöndum, t.d.
Þýskalandi, Austurríki, Finnlandi
og Frakklandi, eru aðeins um 20%
þessa aldurshóps í vinnu. A Bret-
landi, í Bandaríkjunum og í Svíþjóð
hefur aðeins einn af hveijum þrem-
ur karlmönnum á aldrinum milli 60
og 65 fulla atvinnu. í Hollandi er
þetta hlutfall 1 á móti 10.
Eins og fyrr segir er ein af ástæð-
unum fyrir þessari þróun sú, að
almannatryggingakerfin hafa boðið
upp á sveigjanlegan lífeyrisaldur,
sem gefa mönnum möguleika að
fara fyrr á eftirlaun. Einnig hefur
sú pólitík verið rekin að hvetja
menn til að fara á eftirlaun til að
rýma til á vinnumarkaðnum fyrir
yngra fólki sem gengur atvinnu-
laust. Frakkar t.d. lækkuðu lífeyr-
isaldurinn gagngert
niður i 60 ár úr 65 af
þessum sökum.
Flestir sérfræðingar
eru efins um að slíkar
aðgerðir beri tilætlað-
an árangur. Rann-
sóknir hafa hvað eftir
annað leitt í ljós að
flest störf sem losnuðu
vegna sveigjanlegs eft-
irlaunaaldurs hrein-
lega gufuðu upp. Slík-
ar aðgerðir eru oftast
settar á svið á kreppu-
tímum og eru hugsað-
ar til að létta á ástand-
inu og lækka atvinnu-
leysistölur. Fyrirtækin
eru hins vegar líka í
nota því tækifærið til
Jón Sæmundur
Sigurjónsson
þá stighækkandi lífeyr-
isgreiðslna fyrir hvert
ár sem leið umfram 67
ár. Lífeyrisaldurinn
hafði þannig verið
sveigjanlegur upp á
við. Einungis örfáir
notfærðu sér þennan
möguleika, þannig að
þetta var tekið af til
að einfalda kerfið. Sjó-
menn eru eini hópur-
inn, sem fær möguleik-
ann innan almanna-
trygginga, til þess að
hefja töku lífeyris fyrr,
eða um sextugt, ef þeir
hafa stundað sjó-
mennsku um 25 ára
kreppu og
að endur-
skipuleggja starfsemina og upp-
götva þá, að þau komast flest af
með minni mannskap. í Danmörku
hefur gengið vel að fá fólk til að
notfæra sér möguleikann til að
komast fyrr á eftirlaun. Hins vegar
hafa aðeins 20% þeirra starfa sem
losnuðu verið sett á ný með ungu
fólki. Hin störfin hafa hreinlega
gufað upp.
Þetta styrkir auðvitað enn frekar
þá tilhneigingu, sem minnst var á
hér áður, að þjóðin eldist, hlutur
lífeyrisþega stækkar og æ færri
vinnandi menn eru eftir á vinnu-
markaðnum til að fjármagna lífeyr-
isgreiðslurnar. Lækkun lífeyrisald-
urs er því tvíeggja sverð.
Sérstaða íslands
Á íslandi hefur þróunin verið
nokkuð önnur enda hefur alla jafna
verið hátt atvinnustig á Islandi mið-
að við önnur lönd. Hið opinbera
leyfir starfsmönnum sinum yfirleitt
að vinna til sjötugs, heilsufar er
gott og fólk vill vinna og njóta sam-
vista með vinnufélögum og finnur
í því lífsfyllingu. Önnur ekki síðri
ástæða er svo auðvitað sú að laun
eru í flestum tilfellum allmiklu betri
en lífeyrisgreiðslan. Athyglisvert er
einnig, að fólk vinnur oft áfram
eftir að lífeyrisgreiðslur eru hafnar.
Þannig hafa 70% karlmanna á ís-
landi atvinnu á aldrinum milli 65
og 74 ára og um 40% kvenna. Sömu
tölur fyrir Finnland, miðað við þetta
aldursskeið, þar sem atvinnuleysi
er um 20%, eru 5% fyrir karla og
3% fyrir konur.
Fram til ársloka 1993 höfðu al-
mannatryggingalögin gert ráð fyrir
því að fólk gæti frestað töku lífeyr-
is fram til 72 ára aldurs og notið
skeið. Þannig er til vottur að sveigj-
anleika niður á við innan kerfisins.
Allflestir þessara manna halda þó
áfram atvinnuþátttöku á einn eða
annan hátt, þótt þeir hafi sótt um
og fengið ellilífeyri.
Er ástæða til breytinga?
Þegar lífeyrisaldurinn var ákveð-
inn 67 ár á sínum tíma hjá almanna-
tryggingum voru meðalævilíkur
vart meiri en 50 til 60 ár. Nú eru
meðalævilíkur í kring um 80 ár og
eru meðal þess hæsta í veröldinni.
Samkvæmt því er ekki ósennilegt
að hreint stærðfræðilega ætti líf-
eyrisaldurinn í dag að fara að nálg-
ast hundraðið.
Það hefur því gerst oftar en einu
sinni, þegar tryggingaráðuneytinu
er gert að spara í velferðarkerfinu,
að sá möguleiki hefur verið skoðað-
ur að hækka lífeyrisaldurinn í 70
ár, líkt og gerist með flesta íslenska
lífeyrissjóði, og samræma þannig
lífeyrisaldurinn í íslenskum lífeyris-
kerfum. Rökin eru einnig fyrir hendi
á fleiri sviðum en þeim sem lúta
að sparnaði. Flestir eru enn í fullri
atvinnu á þessum aldri, örorkulíf-
eyrisþegum myndi sennilega íjölga
lítillega á þessu árabili, tímabilið
sem fólk er á lífeyri lengist sífellt
og að lokum er fólk um sjötugt
velflest í fullu ijöri og varla hægt
að halda því fram í alvöru að það
sé orðið gamalt.
Meðan allar aðrar stærðir eru á
fleygiferð í tryggingakerfinu getur
ekki verið að lífeyrisaldurinn sé það
heilagt vé að hann verði ekki tekinn
til endurskoðunar þegar fram líða
stundir.
Höfundur er hagfræðingur í
heilbrigðis- og
tryggingamáiaráðuneyti.
Tilboðsverð
til Benidorm
3. ágúst frá kr.
47.600*
Nú eru síðustu íerðimar til Benidorm í sumar að seljast upp. Við höfum fengið nokkrar
viðbótaríbúðir 3. ágúst á frábæru verði á vinsælasta gististaðnum okkar í Benedorm, Century
Vistamar. Afar góð aðstaða. Allir íbúðir með einu svefnherbergi, baði, stofu, eldhúsi og svölum.
Góður garður, móttaka, veitingastaður og verslun
2 vikur frá kr
m.v. hjón með 2 börn, 2-11 ára, 2 vikur.
Verð með flugvallarsköttum og
forfallagjaldi kr. 50.632
M.v. 2 í íbúð
kr. 59.800
Verð með flugvallarsköttum og
forfallagjaldi kr. 63.460
47.600* <?ífi(jLgt<JL g&tw
9- 1 1 árí* 9 viW11r
Austurstræti 17,2. hæð.
Sími 562 4600.