Morgunblaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 1995
fttrcjpttiMiifrií
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BROTALAMIRI
ÚTFÆRSLU GATT
LÖG ÞAU, sem Alþingi setti um framkvæmd GATT-sam-
komulagsins hér á landi, hafa nú verið í gildi í hálfan
annan mánuð. Nokkur reynsla er komin á það, hvaða áhrif þau
hafa á innflutning sumra erlendra Iandbúnaðarvara, sem var
áður bannaður, ýmist hluta úr ári eða algerlega.
Í seinustu viku kom fram í Morgunblaðinu að verð á fersku
grænmeti hefði hækkað um 34% milli júlí og ágúst, og að græn-
metisliður neyzluverðsvísitölunnar hefði ekki verið jafnhár í
fimm ár. Hluti skýringarinnar á þessu er að innlent grænmeti
er að koma á markað í litlu magni, og er þá mun dýrara en
verður síðsumars og í haust, þegar framboð verður meira. Hins
vegar hækkar innflutt grænmeti í verði, í sumum tilfellum
vegna þess að innflutningskvóti samkvæmt GATT-samningun-
um, sem flytja má inn með lægri tollum en ella, er uppurinn.
Áður var innflutningur grænmetis bannaður, ef innlend fram-
leiðsla var talin fullnægja eftirspurn. Nú er hins vegar beitt
tollum til að vernda innlenda framleiðslu, þann tíma sem hún er
á markaði. Þess vegna verður tollverndin enn augljósari, þegar
henni er beitt af fullum krafti um leið og innlenda grænmetið
kemur á markað.
Talsmenn grænmetisframleiðenda tala stundum um markaðs-
lögmálin þegar þeir útskýra hvers vegna fyrsta íslenzka upp-
skeran er jafndýr og raun ber vitni. Það er hins vegar lítið vit
í því að tala um lögmál framboðs og eftirspurnar, þegar í raun
er skorið á framboðið að utan með háum tollum og raunveru-
leg samkeppni fær ekki að eiga sér stað, sem gæti stuðlað að
því að innlendir grænmetisframleiðendur lækkuðu verðið á
fyrstu uppskerunni. Neytendur munu tæplega una þessu til
lengri tíma litið.
Þótt það hafi eflaust verið skilningur þingmanna, er þeir
samþykktu lögin um útfærslu GATT-samningsins, að veita
ætti innlendum framleiðendum umtalsverða tollvernd, stóð eng-
inn í þeirri trú, að hækka ætti tolla á vöru, sem ekki er fram-
leidd á íslandi. í fréttaskýringu í Morgunblaðinu síðastliðinn
laugardag koma fram rökstudd dæmi um það, hvernig t.d. jökla-
salat, sem ekki er framleitt hér á landi, snarhækkaði í verði
er GATT-lögin tóku gildi. Sama er að segja um blaðlauk, sem
ekki er kominn á markað hér á landi, en hefur engu að síður
verið látinn bera hæstu tolla.
Þetta er í andstöðu við fyrri ummæli Friðriks Sophussonar
fjármálaráðherra, er hann lýsti því yfir að framkvæmd GATT-
samningsins myndi sýna að innflutt grænmeti yrði ekki dýrara
en áður var. Fjármálaráðherra hefur nú látið svo um mælt að
lagfæra verði þær brotalamir, sem komið hafi fram á GATT-
samningnum. Vonandi beitir ráðherrann sér fyrir því. Þó má
spyrja hvort hann hefði ekki getað hindrað þetta klúður fyrir-
fram.
Fyrirtæki, sem hafa áhuga á að fá kvóta á lágmarkstollum
til að flytja inn ost og blóm hafa nú skilað umsóknum sínum
til landbúnaðarráðuneytisins. Úthlutun ráðuneytisins á kvótan-
um mun vekja athygli. Grein sú í reglugerð, sem Guðmundur
Bjarnason landbúnaðarráðherra hefur sett um þennan innflutn-
ing, sem kveður á um að ostar sem ekki eru framleiddir hér á
landi og hráefni til ostagerðar skuli hafa forgang, virðist í
andstöðu við anda GATT-samkomulagsins. Það er ekki til þess
fallið að auka aðhald að innlendri framleiðslu og bæta þannig
hag neytenda að útiloka vörur, sem eru í raunverulegri sam-
keppni við innlendar ostategundir. Eins og fram kemur í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins telur Hagkaup hf. að reglugerð ráð-
herrans eigi sér ekki lagastoð og áskilur sér rétt til að fá út-
hlutun tollkvótans ógilta, verði farið eftir fyrrnefndu ákvæði.
Morgunblaðið hefur áður varað við því hversu mikið svigrúm
GATT-lögin veita landbúnaðarráðherra til að taka geðþótta-
ákvarðanir um tilhögun innflutnings landbúnaðarafurða, í ljósi
þess að landbúnaðarráðherra á hverjum tíma hefur í reynd
verið einn helzti hagsmunagæzlumaður landbúnaðarins. Það
hefði verið nær að skipa innflutningsmálunum með almennum
lagaákvæðum, sem tryggt hefðu sem mest frjálsræði og sam-
keppni, í anda GATT-samkomulagsins.
Framkvæmd stjórnvalda á GATT-samkomulaginu hefur fram
til þessa gefið of mörg tilefni til að ætla, að verið sé að reyna
að bregða fæti fyrir innfljrtjendur erlendra landbúnaðarafurða,
og skaða þannig hagsmuni neytenda. Það sýna þau dæmi, sem
hér eru rakin, ásamt seinagangi og kerfisklúðri varðandi inn-
flutning Bónuss hf. á kalkúnakjöti og kjúklingum. Þessi af-
staða stjórnkerfisins er ekki til þess fallin að efla traust almenn-
ings á vilja stjórnvalda til að bæta vöruúrval og lækka verð í
krafti erlendrar samkeppni og afnáms hafta. Hún verður held-
ur ekki til þess að skapa þá trú á milliríkjasamningum um frjálsa
verzlun, sem alls staðar verður að ríkja meðal almennings, eigi
að vera hægt að halda áfram á þeirri braut að auka frjálsræði
í viðskiptum milli ríkja heims.
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Samkeppnisráð tekur
ESSO og Olís á orðinu
Niðurstaða
Samkeppnisráðs
Ákvörðun Samkeppnisráðs vegna kaupa Olíufélagsins hf.
og Hydro Texaco A/S á hlutum í Olíuverslun Islands hf. og
stofnunar Olíudreifingar ehf. skiptist í forsendur og niður-
stöðu. Niðurstaðan (eða ákvörðunarorðin) fer hér á eftir:
Það má deila um hvort skilyrði þau sem Sam-
keppnisráð setti ESSO við val á fulltrúum í
stjórn Olís séu of ströng. Hins vegar er út-
færsla þeirra ekki aðalatriðið heldur sá ásetn-
ingur samkeppnisyfirvalda, sem þau bera vott
um, að taka beri ESSO og Olís á orðinu og
gera þeim að starfa áfram sem sjálfstæðir
keppinautar á smásölumarkaði. Það verður
spennandi að mati Páls Þórhallssonar að sjá
hvort þessi stefnumörkun gengur upp, þ.e.
að heimila fyrirtæki að styrkja markaðsstöðu
sína með því að eignast annað fyrirtæki og
eiga þar fulltrúa í stjóm en banna samt upp-
lýsingastreymi á milli fyrirtækjanna.
Markaðshlutdeild olíufélaganna 1994
Samkvæmt ársskýrslum Olíufélagið Olís Skeljungur
Bensín 40,08% 27,80% 32,12%
Gasolía 44,18% 28,80% 27,02%
Svartolía 45,21% 29,60% 25,19%
Þotueldsneyti 60,18% 21,90% 17,92%
Samtals 44,66% 28,21% 27,13%
Markaðs- -Skeljungur Skeljungur
hlutdeild Olís „ i— Olís og
samt. 1994 Olíufélagið (Íss5> ^ Olíufélagið
Lykiltölur úr rekstri olíufélaganna 1994
Olíufélagið Olís Skeljungur
Velta 8.395,0 5.751,8 6.013,6
Hagnaður 240,0 101,9 124,9
Markaðsvirði 3.700,2 1.842,5 2.229,ðM
AU mál á sviði samkeppn-
isréttar sem vekja hvar-
vetna um heim mesta at-
hygli eru þegár stórfyrir-
tæki renna saman. Þess var því
beðið með mikilli eftirvæntingu
hverjum tökum íslensk samkeppnis-
yfirvöld myndu taka fyrsta málið
af þeim toga í gildistíð nýju sam-
keppnislaganna, þ.e. samrunann á
olíumarkaðinum frá síðastliðnu vori
þegar tveir af þremur keppinautum
tóku höndum saman. Yrðu kaupin
ógilt eða myndu samkeppnisyfir-
völd leggja blessun sína yfir þau?
Það svar sem fékkst loks á föstu-
daginn var er í raun „hvorki, né“,
Samkeppnisráð fer bil beggja og
setur samrunanum viss skilyrði eins
og lög heimila.
Forsaga málsins er sú að frá því
var skýrt um miðjan mars síðastlið-
inn að Olíufélagið hf. (ESSO) og
Hydro Texaco A/S í Danmörku
hefðu keypt 45,5% hlut Sunda hf.
í Olís. Olíufélagið keypti 35,5% hlut
í OIís af Sundum og Hydro Texaco
10%. Hydro Texaco átti 25,4% hlut
í Olíuverslun íslands hf. (Olís) fyrir
kaupin þannig að Hydro Texaco og
Olíufélagið eiga nú jafnstóran hlut
í Olís. Samhliða þessum hlutabréfa-
viðskiptum tilkynntu Olíufélagið og
Olís að unnið væri að stofnun nýs
félags í sameiginlegri eigu beggja
sem annast ætti innkaup, innflutn-
ing og dreifingu á eldsneyti fyrir
móðurfélögin. Félag þetta hlaut svo
nafnið Olíudreifing.
Fundað með borgar-
stjóra og fleirum
Samkeppnisstofnun ákvað að at-
huga hvort viðskipti þessi brytu í
bága við samkeppnislög. Eins og
fram kemur í úrskurði Samkeppnis-
ráðs áttu starfsmenn stofnunarinnar
fundi með forstjóra og aðstoðarfor-
stjóra Olíufélagsins, stjórnarform-
anni Olís, sem jafnframt er fulltrúi
Hydro Texaco í stjóm Olís, forstjóra
Olís og forstjóra Skeljungs hf. Enn-
fremur var rætt við borgarstjórann
í Reykjavík og Iögmann Irving olíu-
félagsins í'Kanada til að afla upplýs-
inga um |)að hvort búast mætti við
starfsemi félagsins á íslenska olíu-
markaðnum í náinni framtíð.
Það tók nokkurn tíma að afla
allra nauðsynlegra gagna. 5. maí
gerðu Olíufélagið og Olís hluthafa-
samning um Olíudreifingu ehf. og
sama dag gerðu Olíufélagið og
Hydro Texaco hluthafasamning um
Olís. Ekki var endanlega gengið frá
kaupum Olíufélagsins á hlut Sunda
í Olís fyrr en hinn 12. maí.
Þessi gögn fengu samkeppnisyf-
irvöld ekki fyrr en 16-. júní ásamt
fleiri gögnum. Samkeppnisstofnun
telur að sá tímafrestur sem hún
hefur til afskipta af samruna fyrir-
tækja, þ.e. tveir mánuðir, hafi ekki
byijað að líða fyrr en þá. Reyndar
er álitamál hvort sá tímafrestur
gildir bæði um ógildingu samruna
og um ákvörðun um að setja skil-
yrði fyrir samruna. í sanikeppnis-
lögum (2. mgr. 18. gr.) segir nefni-
lega einungis að samkeppnisyfir-
völd hafi tveggja mánaða frest til
að ógilda samruna. Ekkert er þar
minnst á hvaða frestur gildi um að
setja samruna skilyrði.
Þótt ákvörðun samkeppnisráðs
hafi ekki orðið opinber fyrr en á
föstudaginn var þá var hún tekin á
fundi 12. júlí síðastliðinn og kynnt
aðilum. Hins vegar var beðið með
að tilkynna öðrum hana þangað til
saminn hafði verið rökstuddur úr-
skurður.
Hvers konar gerning
var um að ræða?
Það skiptir miklu máli hverjum
augum samkeppnisyfirvöld líta þá
samninga sem gerðir voru milli að-
ila. Er um samráð eða samninga
skv. 17. gr. samkeppnislaga að
ræða? Þar undir fellur m.a. að fyrir-
tæki nái, yiðhaldi eða styrki mark-
aðsráðandi stöðu sína. Eða er um
samruna eða yfírtöku í skilningi 18.
gr. að ræða? Niðurstaða samkeppn-
isráðs er að samningar þessir falli
undir 18. gr.
Samningarnir voru tvíþættir. I
fyrsta lagi ákváðu Olís og Oliufélag-
ið að stofna sameiginlegt geymslu-
og dreifingarfyrirtæki, Olíudreif-
ingu. Samkvæmt úrskurði Sam-
keppnisráðs yfirtekur hið nýja félag
dijúgan hluta eldri starfsemi móð-
urfélaganna, „þar sem a.m.k. 50%
heildarkostnaðar þeirra fellur nú
til,“ eins og það er orðað. Ráðið
telur að með því að yfirfæra og
sameina þennan þátt starfseminnar
renni sú starfsemi saman í skilningi
18. gr. samkeppnislaga.
í öðru lagi var um kaup Olíufé-
lagsins og Hydro Texaco á hlutafé
í Olís að ræða. Þeirri spurningu
varð að svara hvort þeir samningar
'féllu einnig undir 18. gr. Var um
það að ræða að kaupendur öðluðust
virk yfirráð í Olís? Svarið liggur
ekki í augun uppi. Hvor kaupenda
á nú 35,5% hlut í Olís. Að öllu jöfnu
nægir slíkt hlutfall út af fyrir sig
(il þess að um virk yfirráð yfir fyrir-
„Eftir að Olíufélagið hf.
keypti 35,46% hlut í Olíuverslun
íslands hf. og Hydro Texaeo
A/S eignaðist jafnstóran hlut í
Olíuverslun íslands hf. gerðu
félögin með sér hluthafasamn-
ing í Olíuverslun íslands hf.
Jafnframt hafaOlíufélagið hf.
og Olíuverslun íslands hf. stofn-
að einkahlutafélagið Olíudreif-
ingu ehf. sem taka mun yfir
hluta af þeirri starfsemi sem
eigendurnir hafa til þessa innt
af hendi, hvor um sig. Olíufélag-
ið hf. og Olíuverslun íslands hf.
hafa nú gert hluthafasamning í
Olíudreifingu ehf.
Samkeppnisráð hefur fjallað
um kaup Olíufélagsins hf. og
Hydro Texaco A/S á hlutum í
Olíuverslun Islands hf., stofnun
Olíudreifingar ehf. og þá hlut-
hafasamninga sem að ofan
greinir. Ráðið telur að um sam-
runa sé að ræða i skilningi 18.
gr. samkeppnislaga nr. 8/1993
í því máli sem hér er lýst.
Samkeppnisráð setur sam-
runanum eftirfarandi skilyrði
sem aðilar málsins, Olíufélagið
hf., Hydro Texaco A/S, og Olíu-
verslun Islands hf. þurfa að
uppfylla svo að komist verði hjá
að beita ákvæði samkeppnislaga
um ógildingu samruna, sbr. 1.
ml. 1. mgr. 18. gr. laganna:
I. Skilyrði vegna kaupa
Olíufélagsins hf. og
Hydro Texaco A/S á
hlutum í Olíuverslun
íslands hf.
1. Ákvæði í hluthafasamningi
í Olíuverslun íslands hf.
(Shareholder’s Agree-
ment) grein 3.1., 1. og 2.
málsliður verði þannig:
„Stjórnarmenn skulu
verða sjö. Ákvæði hlutafé-
lagalaga gilda um stjórn-
arkjör. HT og OHF til-
nefna fulltrúa fyrir sína
hönd til s1jórnarkjörs.“
2. Sljórnarmenn og starfs-
menn Olíufélagsins hf. eða
þeir sem í störfum sínum
eru verulega háðir Olíufé-
laginu hf. og stjórnarmenn
eða starfsmenn dótturfé-
laga, sljórnarmenn og
starfsmenn félaga sem 01-
íufélagið hf. á meira en 1%
hlut í svo og sljórnarmenn
og starfsmenn félaga sem
eiga meira en 1% hlut í
Olíufélaginu hf. skulu ekki
silja í sljórn Olíuverslunar
Islands hf.
3. Tilkynna skal Samkeppnis-
stofnun allar breytingar í
hluthafasamningi í Olíu-
veslun íslands hf. og alla
samninga sem aðilar samn-
ingsins kunna að gera sín
á milli.
II. Skilyrði fyrir stofnun
Olíudreifingar ehf.
1. Grein 5.2.1., 1. málsliður í hlut-
hafasamningi í Olíudreifingu ehf.
breytist og hljóði svo:
„Hluthafar mega halda áfram
núverandi samningum um vöru-
skipti eða samstarf við önnur ol-
íufélög þar til þeir samningar
renna út eða lýkur fyrir uppsögn
og mega gera nýja samstarfs-
samninga við önnur olíufélög”.
2. Stjórnarmenn í Olíufélaginu hf.,
Olíuverslun íslands hf. eða Hydro
Texaco A/S skulu ekki silja í
sljórn Olíudreifingar ehf.
3. Tilkynna skal Samkeppnisstofn-
un um allar breytingar sem gerð-
ar verða á hluthafasamningi í
Olíudreifingu ehf. Ennfremur
skal tilkynna um aðra samninga
sem eigendur Olíudreifingar elif.,
Olíufélagið hf. og Olíuverslun ís-
lands lif., gera sín á milli sem
varða rekstur fyrirtækisins og
starfsemi svo og samninga sem
varða rekstur og starfsemi ann-
ars hvors eigenda fyrirtækisins
eða þeirra beggja.
4. Sljórnarmenn og allir starfsmenn
Olíudreifingar ehf. undirriti yfir-
lýsingu um trúnað og þagnar-
skyldu er varðar upplýsingar um
starfsemi eigenda félagsins til að
tryggja að upplýsingar fari ekki
á milli Olíuverslunar íslands hf.
og Olíufélagsins hf. fyrir tilstilli
sljórnarmanna og starfsmanna
Olíudreifingar ehf.“
'I
ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 1995 27
tæki sé að ræða ef hlutafjáreign
er að öðru leyti dreifð.
Það flækir málið að kaupendur
bjuggu svo um hnútana að eign
beggja varð jöfn. Hvorugur er þá í
aðstöðu til að ráða einn. Hins vegar
unnu aðilar saman að þessum kaup-
um og það gerir gæfumuninn að
mati Samkeppnisráðs: „Félögin tvö
hafa gert með sér hluthafasamning
þannig að sameiginlega ráða þau
yfir 71% hlutafjár. í Olís getur eng-
inn meirihluti myndast í félaginu
annar en sá sem nú hefur mynd-
ast. Félögin hafa í sameiningu virk
yfírráð í Olís sem gerir þeim kleift
að hafa úrslitaáhrif á rekstur og
stjórnun fyrirtækisins...Með vísan
til þess að Olíufélagið og Hydro
Texaco hafa gert með sér hluthafa-
samning í 01ís...ná félögin með
hlutabréfakaupum sínum virkum
yfirráðum í Olís í skilningi 18. gr.
samkeppnislaga."
Af þessum orðum má draga þá
ályktun að ráðið telji að um sam-
þjöppun (samruna eða að virk yfir-
ráð í tveimur fyrirtækjum samein-
ist á einni hendi) sé að ræða bæði
hvað snertir olíudreifingu og smá-
sölu fyrir brennsluolíur. Ummæli
síðar í úrskurðinum eru því nokkuð
torskilin þegar segir: „Ef það geng-
ur eftir sem stærstu hluthafar í
Olís ætla, að félagið starfí sam-
keppnislega óháð Olíufélaginu á
smásölumarkaðnum fyrir brennslu-
olíur, verður lítil samþjöppun á
þeim markaði vegna hlutafjárkaup-
anna í 01ís.“
Nú er það ekki nóg út af fyrir
sig til að fetta fingur út í viðskipti
af þessu tagi að um samþjöppun á
einum markaði sé að ræða. Sam-
þjöppunin verður að leiða til mark-
aðsyfirráða, vera líkleg til að hamla
gegn samkeppni og stríða gegn
markmiðum samkeppnislaga, eink-
um um hagkvæma nýtingu fram-
leiðsluþátta þjóðfélagsins.
Við mat á því hvort þessi skilyrði
séu fyrir hendi fjallar Samkeppnis-
ráð aðskilið um hlutabréfakaupin í
Olís og stofnun Olíudreifingar ehf.,
þ.e. annars vegar um áhrif á smá-
sölumarkaðinn og hins vegar um
áhrif á olíudreifingarmarkaðinn.
Smásölumarkaðurinn
Samkeppnisráð segir að ef litið
er á Olíufélagið og Olís sem eitt
hafi þau markaðsyfirráð 5 sölu
brennsluolíu með um 73% af heild-
armarkaðnum í magni talið. Ráðið
minnir þó á að það sé ætlun stærstu
hluthafanna í Olis að félagið starfi
samkeppnislega óháð Olíufélaginu
á smásölumarkaðnum. Síðan segir:
„Á hinn bóginn má leiða að því lík-
ur að Olíufélagið og Olís sýni hvort
öðru enn frekara gagnkvæmt tillit
en olíufélögin öll hafa til þessa gert
á þeim fákeppnismarkaði sem þau
starfa. Gagnkvæmir hagsmunir 01-
íufélagsins og Olís og þó einkum
hagsmunir Olíufélagsins vegna fjár-
festingar félagsins í Olís geta virkað
hamlandi á samkeppnina milli þess-
ara tveggja fyrirtækja.“
Síðar segir: „í ljósi styrkleika
Skeljungs og þess að líkur eru á
að Irving olíufélagið hefji rekstur
hér á landi verður þó að telja, þeg-
ar litið er til lengri tíma, að ekki
sé sú hætta á verulegum samkeppn-
ishindrunum vegna kaupa Olíufé-
lagsins og Hydro Texaco á hluta-
bréfum í Olís, að hún gefi tilefni til
ógildinga á kaupum félaganna á
hlut Sunda í 01ís.“
Það er samkvæmt þessu ljóst að
einhveijar helstu forsendur þess að
hlutabréfakaupin eru ekki ógilt eru
sterk staða Skeljungs og horfur á
að Irving olíufélagið hefji rekstur
hérlendis. Það má auðvitað spyija
hvort þetta þýði að ákvörðunin hefði
orðið á annan veg ef Irving olíufélag-
ið væri ekki væntanlegt. Því verður
ekki svarað afdráttarlaust en telja
verður að ráðið geti ekki séð sig um
hönd þótt sú forsenda bresti.
Olíudreifingin
Samkeppnisráð telur samrekstr-
arfélagið Olíudreifingu vera með
markaðsyfirráð á sínum markaði. Á
það beri þó að líta að félagið muni
einungis starfa sem þjónustufyrir-
tæki við móðurfyrirtækin og því
væntanlega ekki stunda virka
markaðssókn. Einnig er bent á
styrka stöðu Skeljungs og væntan-
legan rekstur Irving olíufélagsins
hér á landi í þessu sambandi. Ráðið
vitnar einnig í upplýsingar um hag-
ræðið af samrunanum við geymslu'
og dreifingu sem teljist að lágmarki
200-250 milljónir króna á ári. Stofn-
un Olíudreifingar samrýmist því
markmiði samkeppnislaga um hag-
kvæma nýtingu framleiðsluþátta
þjóðfélagsins og ekki séu forsendur
til að ógilda hana.
Færar leiðir
En þótt Samkeppnisráð telji ekki
forsendur til að ógilda samrunann
þá hafa yfirvöld önnur úrræði,
semsé þau að setja honum skilyrði
eins og ráð er fyrir gert í 18. gr.^
samkeppnislaga. Ekkert segir þó
þar eða í lögskýringargögnum um
það hver þau skilyrði eigi að vera.
Ráðið varð því að líta til fram-
kvæmdar erlendis og samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins var þar
meðal annars stuðst við ákvörðun
Federal Trade Commission í Banda-
ríkjunum í máli General Motors
Corp. frá árinu 1984.
Tilgangurinn með skilyrðum
þessum er samkvæmt úrskurðinum
sá að tryggja að fyrirtækin, Olíufé-
lagið og Olís, starfi óháð hvort
öðru, að því er varðar markaðssetn-
ingu, vörumerki, verðlagningu,
stefnumótun o.fl. Það er aðalatrið-
ið. Hitt er svo fremur útfærsluatr-
iði hvernig beri að stuðla að þessu
markmiði.
Það er til dæmis augljóslega
ekki mikið hald í því út af fyrir sig
að krefjast þess að Olíufélagið velji
ekki menn í stjórn Olís sem eru
stjórnarmenn eða starfsmenn Olíu-
félagsins eða verulega háðir því í
störfum sínum. Eftir sem áður
gæti Olíufélagið valið besta vin
forstjóra Olíufélagsins svo dæmi
sé tekið og þannig náð því sama
fram og hægt væri að ná með því
að forstjórinn sæti sjálfur í stjórn
Olís. Skilyrði þetta hlýtur því fyrst
og fremst að vera táknrænt ef svo
má að orði komast. Skilaboðin eru
þau að standa verði við fyrirheitin
um að samkeppni verði í smásöl-
unni áfram milli Olís og Olíufélags-
ins. Samkeppni getur ekki verið
ef upplýsingar streyma óheft á
milli keppinauta. Því gengur það
meðal annars ekki að sami maður-
inn sé viðriðinn rekstur beggja fyr-
irtækja.
Fordæmisgildi
Menn hafa velt því fyrir sér hvert'
sé fordæmisgildi þessarar ákvörð-
unar. Hvaða þýðingu hefur hún fyr-
ir önnur tilvik eins og til dæmis þau
að Hagkaup keypti 50% í Bónus og
Burðarás á þriðjungshlut í Flugleið-
um? Það er ljóst að samþjöppun af
þessu tagi sem þegar hefur átt sér
stað verða ekki sett skilyrði nú
löngu síðar. Hins vegar eiga sam-
keppnisyfírvöld auðvitað að hafa
vakandi auga með markaðsráðandi
fyrirtækjum á hveiju sviði og gæta
þess að þau misnoti ekki aðstöðu
sína. Ef þau bijóta í bága við sam-
keppnislög með samkeppnishindr-
unum þá geta samkeppnisyfirvöld
brugðist við því til dæmis með þvír
að setja skilyrði af því tagi sem hér
hafa verið rædd.
Fordæmisgildið hlyti miklu frem-
ur að birtast í því hvemig tekið verð-
ur á sambærilegum málum í framtíð-
inni. Þá skiptir auðvitað máli hvern-
ig til tekst að þessu sinni. Samkeppn-
isráð er að þreifa sig áfram á nýjum
slóðum. Stóra spumingin hlýtur að
vera sú í þessu tilviki hvort það
gangi upp að heimila fyrirtæki að
öðlast virk yfirráð í öðra fýrirtæki
en ætlast jafnframt til þess að full
samkeppni verði á milli þeirra.
Loks verður að geta þess að hvert
tilvik er sérstakt og afbrigðin við
samþjöppun fýrirtækja óteljandi.
Þess vegna er það engin tilviljun
að samkeppnisyfirvöld hafa mikið
svigrúm til að haga ráðstöfunum
hveiju sinni eins og þeim þykir best
hæfa. Úrlausn í einu máli hefur því
ekki mikið almennt gildi.