Morgunblaðið - 27.09.1995, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
HAUSTLILJA
(Colchicum)
ÉG FÉKK í fyrradag gest í heim-
sókn, sem hefur gaman af blóm-
um og lítur gjarnan í kring um
sig til að sjá hvað sé í blóma.
Þessi gestur kipptist við og sagð-
ist vera snarruglaður, þama sæi
hann blómstrandi krókus í sept-
ember, nú væri laglega farið að
slá út í fyrir sér. Eg huggaði
þennan vin minn með því að þetta
væri alls ekki krókus, þótt ekki
væri blómið ólíkt, og væri kallað
haustlilja á íslensku. Satt er að
blómgunartíminn er óvenjulegur
af laukblóm: að vera og margt
annað er óvenjulegt með haustlilj-
una, sem heitir Colc-
hicum á latínu,
kennt við fornu
borgina Colchis við
Svartahaf en haust-
liljan vex villt í
Norður-Afríku, Asíu
og Evrópu, meira að
segja á Englandi.
Það eru mjög fáar
tegundir laukblóma,
sem blómstra á
haustin og reyndar
eru til haustblóm-
strandi krókusar,
sem haustliljan
minnir fljótt á litið
á, en þegar grannt
er skoðað, er fleira
ólíkt en sameiginlegt. Haustliljan
ber mörg nöfn meðal nágranna-
þjóða okkar, sem lýsa ólíkt meiri
hugkvæmni en okkar nafn, Danir
kalla hana tidlos (án aldurs, sí-
gild, eilíf - nú þyrfti málhagari
maður en ég að halda á penna)
eða nakta jómfrú, en Englending-
ar tala um soninn á undan föðum-
um og allt þetta lýsir nokkuð
vaxtarferli plöntunnar. Hvar ég á
að byija veit ég varla, en þar sem
þetta eru laukar, sem settir eru
niður á haustin, er líklega réttast
að byija þar. Þá sést fyrsti mun-
ur á (haust)krókusum og haust-
lilju, þar sem krókusar eru með
lítil hnýði, líkust bolta, sem hefur
verið flattur út að nokkm, en
laukar haustliljunnar em stórir
og líkjast meira túlipanalaukum.
Laukurinn liggur mjög stutt í
dvala og jafnvel bryddir í eitthvað
gmnsamlegt í toppi lauksins við
afhendingu. Því ber að hafa hrað-
ar hendur, setja hann strax í
jörðu, eða kannski í skál með
léttri mold eða vikri á bjartan
stað innan húss, svo gott sé að
njóta þess, sem í vændum er.
Fyrr en varir kemur broddur upp
úr lauknum, sem er oftast ljós
fyrst en tekur meiri lit eftir því
sem meira kemur upp. Haustliljur
em algengastar í rósrauðum eða
lillabláum iitum, en eins em til
hvítar og jafnvel gular haustliljur
en þær síðastnefndu em mjög
sjaldgæfar. Eins má fínna dröf-
nótt afbrigði. Þetta sem gægist
upp er blómhálsinn, sex samvaxin
krónublöð, sem opnast síðan í
endann svo sést í sex fræfla, en
frævan er neðanjarðar. Hjá flest-
um haustliljum koma mörg blóm
upp af sama lauknum, blómin em
oftast einföld, en þó em til mjög
misjafnlega fyllt afbrigði. Blómið
sölnar svo í fyllingu tímans og
þá ætti að gróðursetja laukinn
hið snarasta, hafi hann blómstrað
inni á 10-15 cm dýpi. Næsta vor
sést greinilega að hér er alls ekki
krókus á ferð. í byijun maí kem-
ur upp kröftugur vöndur, sem lík-
ist fyrst laust vöfð-
um vindli, sem síðan
breiðir úr sér. Blöð
haustliljunnar era
heilrennd og blað-
strengjótt, blaðkan
getur hæglega verið
10 cm á breidd og
20 cm á hæð og er
með sérstakan
grængulan lit. Ýms-
ir kvarta yfir öllu
þessu „káli“ sem
gerir að verkum að
vanda þarf staðarval
og ekki gróðursetja
haustliljuna í litlu
steinbeði, þótt það
sé freistandi vegna
blómanna, heldur fremst í beð eða
undir stökum tijám. Plantan er
eitmð, einkum laukurinn, hann
inniheldur efnið colchicium, sem
notað er við stökkbreytingatil-
raunir. Kálið má ekki skerða fyrr
en það sölnar í júlí, en þá er um
að gera að kippa því - varlega -
burt. Svo líður og bíður. Þær teg-
undir, sem eru fyrstar á ferðinni,
blómstra í lok ágúst, en þær síð-
ustu eru reyndar vorblómstrandi.
I colchicum ættkvíslinni eru um
45 tegundir og ótal mörg af-
brigði, en fæstar þeirra hafa ver-
ið reyndar hér. Ég á aðeins tvær
tegundir og _hef fengið báðar á
laukalista GÍ. Colch. autumnale
byijar að blómstra viku af sept-
ember. Hún er fallega sterklilla
á Iitinn. Blómið verður oft um 25
cm. Blómhálsinn er mjög langur
og grannur, nær hvítur á lit og
veldur stundum ekki blóminu,
a.m.k. í rigningartíð. Colch. spec.
var. bornmuelleri blómstrar síðari
hluta september og jafnvel fram
eftir vetri. Ef frystir stuttan tíma,
virðist blómþroskinn stoppa, en
blómið eins og hleypir í sig kjarki
og heldur áfram þegar hlýnar.
Blómleggur þessarar tegundar er
grænleitur og mun styttri en hjá
C. autumnale, krónan ljóslilla en
nær hvít að innan. Þessar lauk-
plöntur em ótrúlega skemmtileg-
ar og eiga skilið að vaxa í sem
flestum gorðum. Haustlilja er nú
á laukalista Garðyrkjufélagsins.
BLÓM
VIKUNNAR
320. þáttur
Umsjón Ágústa
Björnsdóttir
I DAG
VELVAKANDI
Svarað í síma 5691100 frá 9-5 frá mánudegi til föstudags
Um fram-
komu
stöðumæia-
varða
MAGNÚS Sverrisson vill
taka undir með Víkverja
sl. laugardag að fram-
koma stöðumælavarða sé
oft fyrir neðan allar hell-
ur. Sverrir segir að stöðu-
mælaverðir taki jafnvel
ekki tillit til fatlaðra og
þeir sýni bifreiða- og versl-
unareigendum oft mikinn
dónaskap.
Ástandið í miðbænum
er orðið algjörlega óviðun-
andi og það virðist vera
stefnan hjá borgaryfirvöld-
um að fæla öll viðskipti úr
miðbænum.
Tapað/fundið
Kápa í óskilum
SKILABOÐ til þín sem
komst í partí á Nýlendu-
götu í júlí sl. Kápan þín
er enn hjá mér. Ef þú vilt
koma og ná í hana ertu
velkomin hvenær sem er,
eða hringja í mig í síma
562-5247.
Hálsmen fannst
GULLHÁLSMEN með
steini fannst við Suðurhóla
sl. föstudag. Upplýsingar í
síma 557-3023 eða heima-
síma 557-3046.
Gleraugu fundust
GLERAUGU fundust í
strætisvagnaskýli neðst á
Hverfisgötunni sl. föstu-
dag. Uppl. í síma
553-1376.
Týnd úlpa
LJÓSGRÆN hettulaus
dúnúlpa sem hægt er að
snúa við og er hún þá
dökkblá, tapaðist 13. sept-
ember sl. á skólalóð
íþróttavaliarins v/Ártúns-
skóla. Skilvís fínnandi er
vinsamlega beðinn að skila
henni til gangavarðar Ár-
túnsskóla.
Kútur er týndur
KÚTUR er þriggja ára
geltur og eymamerktur
högni, svartur með hvítar
hosur, trýni og stjömu á
bringu. Nefið er bleikt með
svörtum bletti. Þegar hann
fór var hann með svarta
hálsól með útfylltu nafn-
spjaldi. Geti einhver gefið
upplýsingar um ferðir hans
>er hann vinsamlega beðinn
að hringja í Sölva og Guð-
rúnu í síma 588-1545 eða
Sóleyju í síma 568-5606.
Skyndikynni!
DIMMA hin hárprúða hef-
ur hug á að eignast kettl-
inga og leitar því að föður
handa verðandi bömum
sínum. Hún vill síðhærðan,
geðgóðan og kurteisan
kavalér en ekki er bráð-
nauðsynlegt að um æðar
hans renni blátt blóð. Ekki
hefur hún heldur áhuga á
að borga fyrir greiðann.
Guðlaug, umboðsmaður
Dimmu, mun sjá um valið
fyrir hennar „loppu“ og
hægt er að ná í þær stöllur
í síma 564-3938 á kvöidin.
Týndur köttur
GRÁBRÚNBRÖNDÓTTUR
högni tapaðist frá Hverfis-
götu í Hafnarfírði fyrir
u.þ.b. tveimur vikum. Þeg-
ar hann hvarf var hann
með hvíta hálsól með blá-
um músum. Hafí einhver
orðið ferða hans var er
hann vinsamlega beðinn
að hringja í síma
565-3568.
Hvolpar
TVEIR blandaðir skosk/ís-
lenskir hvolpar fást gefíns.
Upplýsingar í síma
561-2390 til kl. 14 og eftir
það í síma 561-2237.
SKÁK
Ifmsjón Margeir
Pétursson
HVÍTUR leikur og vinnur
Staðan kom upp á skákhá-
tíð í Balatonbereny í Ung-
verjalandi í haust. Álþjóðlegi
meistarinn Gabor Kallai
(2.410) hafði hvítt og átti
leik gegn stórmeistaranum
Joszef Pinter (2.565) Svart-
ur lék síðast 20. - f7-f5.
21. Hxd8+! - Kxd8 22.
Dh4+ - Kc7 23. Dd4! Þessi
rólegi leikur tryggir hvíti sig-
ur. Það er tvöföld hótun á
d6 og b6 23. - b5 24. cxb5
- Dd7 25. b6+ - Kd8 26.
Be7+ - Ke8 27.
Dxg7 - Dd3 28.
Dxh8+ - Kxe7 29.
Dg7+ - Kd6 30.
Hcl og Pinter gafst
upp. Urslit í efsta
flokki:_ 1. Romanis-
hin, Úkraínu 8 v,
af 11 mögulegum,
2-3. Kallai og Ni-
kolaides, Grikklandi
7 v. 4-6. Landa,
Rússlandi, Pinter
og Malakoff, Rúss-
landi 6 v. 7. Gyi-
mesi 5 'A v. 8-10.
Tolnai, Anka og Bezold,
Þýskalandi 4 'A v. 11. Foga-
rasi 4 v. 12. Schlindwein,
Þýskalandi 3 v.
Skákfélag Akureyrar:
Skákmót öðlinga, 45 ára og
yngri, fer fram í félagsheim-
ilinu fímmtudagskvöldið 28.
september kl. 20.
Farsi
OP-ÍGGIS
EFTneuT
FA1SAhl60£.5
7-21
W/WS6L+.£í/c«OCT«Afl.r
01W5 Farcus Cartoons/disl. by Umversal Press Syndcate
// 'Re.-furiu noktcra. htgmund um þah
íot mio iunqan tíma aapaÁia otan/þessci
* tösku?
Víkverji skrifar...
ÞAÐ VORU ótrúlega kjarakjör"
sem boðið var upp á á bak-
síðu B-blaðs Morgunblaðsins sl.
sunnudag, þar sem gat að líta til-
boð um ferð til London og aftur
til baka fyrir 14.240 krónur. Það
er Arctic Air Tours, sem býður
upp á ofangreind kjör og í auglýs-
ingnnni kemur fram að áætlunin
sem kynnt er í blaðinu á að standa
til áramóta. Enn er það aukin sam-
keppni, sem kemur íslenskum
neytendum til góða. Hins vegar á
Víkveiji bágt með að ímynda sér,
að Lundúnaferðir á þessum kjör-
um geti skilað rekstraraðilum ein-
hveijum hagnaði. Vel má vera að
hinir nýju rekstraraðilar hafi ein-
faldlega ákveðið að leggja í ákveð-
inn fórnarkostnað, til þess að
vinna markað í upphafi.
xxx
VARVETNA heyrir Víkveiji
rætt um myndina um Jón
Leifs, Tár úr steini. Víkverji minn-
ist þess ekki að nokkur íslensk
kvikmynd hafi notið jafnmikils og
jákvæðs umtals kvikmyndahúss-
gesta. Raunar má segja, að þeir
sem ekki hafa séð myndina, séu
vart viðræðuhæfir, svo mikið er
um hana rætt. Einnig er sú hætta
fyrir hendi, þar sem hver maður-
inn á fætur öðrum, rekur fallegar
senur, lýsir orðaskiptum, tökum,
klippingu, tónlist, leik o.fl. að
ánægja þeirra sem ekki hafa séð
myndina, sé á vissan hátt eyði-
lögð.
Það er skemmtilegra að sjá slíka
kvikmynd, óundirbúinn. Endur-
sagnarárátta þeirra sem séð hafa
Tár úr steini minnir á margan
hátt á bíóprógrömmin í gamla
daga, þegar kvikmyndagestir
keyptu prógramm, til þess að
kunna og skilja söguþráðinn, áður
en þeir settust í sæti sitt. Núna
eru bara svo margir reiðubúnir til
þess að gerast lifandi prógramm,
með endursögnum sínum á Tári úr
steini.
XXX
ENN á ný „brillerar“ popp-
stjarnan okkar Björk Guð-
mundsdóttir. nú síðast á tónleikum
í Milano á Ítalíu, eins og greint
var frá í máli og myndum hér í
blaðinu í gær. Björk hefur verið
með nánast daglega tónleika á
Spáni og Ítalíu undanfarna viku.
Við tekur tónleikahald í Þýska-
landi, Austurríki, Ungveijalandi,
Tékklandi, Noregi, Svíþjóð, Dan-
mörku, Hollandi, Belgíu og Frakk-
landi. Þegar kemur fram á 17.
október, þar sem tónleikar Bjarkar
verða í París, þá verður staðan sú,
að Björk hefur haldið 19 tónleika
á einum mánuði. Til þess að stand-
ast slíkt álag, þarf ugglaust að
búa yfir gríðarlegum dugnaði og
úthaldi.