Morgunblaðið - 28.10.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
VERÐLAUNARITGERÐ
LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1995 27
Kynþáttahatur og
kynþáttafordómar
.. Morgunblaðið/Ásdís
BJORN Bjarnason menntamálaráðherra afhendir Pétri Waldorff
verðlaunin.
ÁSTÆÐAN fyrir því að ég tek
þátt í þessari keppni er sú að ég
hef kynnst bæði fordómum og kyn-
þáttahatri. Fordómar geta stundum
verið eðlilegir vegna vanþekkingar
manna og þröngsýni sem hægt er
að leiðrétta. Aftur á móti er kyn-
þáttahatur hættulegt. Það byggir á
tilfinningu og andúð á öðrum kyn-
þáttum. Slíkt hatur getur orðið til
þegar manni er sýnd óvirðing og
er niðurlægður vegna t.d. litarhátt-
ar. Reynsla mín er sú, að fjögurra
ára gamall fór ég með foreldrum
mínum og systur til Angóla í Afríku
og bjuggum við þar í rúmlega sex
ár við tvö tilfelli. Það var mikið
ævintýri og ég vildi ekki hafa misst
af þeirri reynslu. Faðir minn starf-
aði fyrir sænska þróunarstofnun,
en hann var kennari við angólansk-
an fiskimanna- og stýrimannaskóla.
Við bjuggum í litlu fiskimannaþorpi
rétt utan við höfuðborg landsins,
Lúanda. Margir norrænir starfs-
menn unnu við skólann og voru
með börn á mínum aldri. Flestir
bjuggu þessir starfsmenn og börnin
þeirra saman í húsaþyrpingu rétt
hjá sjálfum skólanum. Við bjuggum
aftur á móti fyrir utan svæðið inni
í þorpinu og nokkrar aðrar fjöl-
skyldur. Það hafði það í för með
sér að við sem bjuggum í þorpinu.
kynntumst Angólunum mun fyrr
og lærðum að tala þeirra tungu-
mál, sem var portúgalska, og eign-
uðumst marga góða vini. Þeir
kenndu okkur að veiða og búa til
teygjubyssur. Með teygjubyssunum
veiddum við dúfur og aðra fugla.
Ég minnist þess hvað mér fannst
leikföngin þeirra miklir fjársjóðir,
t.d. hlaupahjól úr tré og ég keypti
eitt slíkt fyrir litla bíla sem maður
kaupir hér í búðum, en um leið
lærði ég að kaupa og selja og var
alltaf að prútta og skipta á ýmsum
hlutum fyrir aðra, það er angólsk
verslunarmenning sem ég er hættur
að stunda núna. Þegar ég kom heim
á sumrin og var í sveitinni með
ömmu og frændsystkinum mínum
reyndi ég að stunda slíka skipti-
verslun og það gekk stundum að
fá krakkana til að skipta á ein-
hveiju, en amma hafði engan skiln-
ing á þessu og leit á þetta sem glæp-
samlega verslunarhætti og eyði-
lagði fyrir mér alla samninga.
Þannig er þetta mismunandi, í
Angóla þykja þeir efnilegir sem
byija fljótt að reyna að prútta og
kaupa og selja, því það er litið á
það sem sjálfsbjargarviðleitni. Á
Islandi þykir þetta aftur á móti
hálfglæpsamlegt. Það er eitt sem
við verðum að læra til að geta virt
hvert annað, að siðir okkar eru ólík-
ir. Siðirnir í mínu landi þurfa ekki
að vera betri en siðirnir í einhverju
öðru landi, þeir eru bara öðruvísi
og það sem er rétt á íslandi er
kannski rangt í Angóla.
Á laugardögum fengum við nor-
rænu krakkanir að horfa á kvik-
myndir í samkomusal sem tilheyrði
íbúðum norrænna þróunarstarfs-
manna, einhveiju sinni fengu allir
að bjóða með sér gestum. Við úr
þorpinu buðum með okkur besta
vini okkar, sem klæddi sig í sín fín-
ustu föt og hlakkaði til að fá tæki-
færi til að sjá kvikmyndasýninguna.
Þeir sem stjórnuðu sýningunni
meinuðu vini okkar að koma inn.
Hann var berfættur eins og þeir
voru svo margir, því hann átti enga
skó sem pössuðu á hann og óx svo
hratt að foreldramir voru í vand-
ræðum með hann. Maðurinn við
dyrnar notaði það sem yfirskin að
hann vildi enga berfætta, þeir væru
svo skítugir á fótunum. Vinur okk-
ar varð öskureiður og við mjög
hissa. Á þessum tíma skildi ég ekki
alveg hvað gerðist, ég held ég skilji
Ritgerðin fékk fyrstu
verðlaun íslensks hluta
norrænnar ritgerða-
samkeppni ungs fólks,
Með pennann að vopni.
Höfundur er Pétur
Waldorff. Efnið er kyn-
þáttafordómar og birt-
ast verðlaunaritgerðirn-
ar í stærstu dagblöðum
Norðurlanda.
það betur í dag. Vinur okkar, sem
var svolítið eldri en við, tók þetta
mjög nærri sér og hann var lengi
að taka okkur í sátt þessa hvítu
vini sína því fyrir honum vorum við
allir hvítir menn, kynþáttahatarar.
Við gátum aldrei unnið traust hans
alveg aftur. Þessi heimski hvíti
dyravörður hafði enga tilfinningu
fyrir því sem gerðist, hann var bara
að hugsa um gólfið í salnum og
fannst óþægilegt að fá einhvern
sem var öðruvísi, hann var þröng-
sýnn og fordómafullur, einn af þess-
um sem gerir mann reiðan og skap-
ar kynþáttahatur. Þetta mál var
tekið fyrir og reglunum um gestina
var breytt okkur í hag, en það sem
var alvarlegast í þessu var að við
misstum besta vin okkar allavega
tímabundið vegna heimsku og for-
dóma fullorðinna. Ég held að börn
séu ekki fordómafull en þau eru
fljót að læra þá ef það er fyrir þeim
haft.
Kynþáttafordómar
Til eru ýmsar frásagnir af því
hvemig framandi kynþættir komu
Evrópubúum fyrir sjónir. Á fyrri
öldum og janvel í upphafi þessarar
aldar, töldu sumir að hvíti kynstofn-
inn væri kominn lengst í þróuninni
og notuðu þróunarkenningu Darw-
ins sem rökstuðning. Slíkar hug-
myndir réttlættu það m.a. að Evr-
ópulönd gerðu ýmis önnur lönd í
öðrum heimsálfum, sem ekki voru
eins tæknivædd og þau, að nýlend-
um sínum og var rökstuðningurinn
meðal annars fólginn í því að segja
að þessar þjóðir væru svo frum-
stæðar að þær gætu ekki stjórnað
sér sjálfar. Það er hægt að lesa um
slíkt í bókum frá þessum tíma,
hvernig þeir lýsa Afríkubúum sem
frumstæðum mannöpum og töldu
að þroskastig þeirra væri eins og
barna í Evrópu. Meira segja góðir
rithöfundar eins og danska skáld-
konan Karen Blixen lýsir þeim sem
vanþroska verum sem henni þótti
mjög vænt um. Fordómarnir frá
þessum tíma hafa verið mjög líf-
seigir og hafa enn áhrif á hugmynd-
ir manna um Afríkubúa. Þegar við
komum í frí til íslands, man ég að
margir spurðu pabba að því, hvort
þeir nenntu nokkuð að vinna þessir
negrar, eða hvort nokkuð væri
hægt að kenna þeim. Ég minnist í
sambandi við slíka fordóma, að í
Lesbók Morgunblaðsins ekki alls
fyrir löngu var lýsing á því hvernig
breskir ferðalangar sáu íslendinga
fyrr á öldum pg eiginleika þeirra.
Þar segir að íslendingar séu litlir
og ljótir og letin sé að gera útaf
við þá, hreyfingar allar séu mjög
hægar og það skýri það hvað við
séum á lágu þróunarstigi. Þetta
fannst okkur skemmtilegt að sjá
hvernig menn dæma út frá einhveij-
um forsendum sem ekki passa og
við íslendingar sem erum svo vissir
um að við séum komnir af hraustum
víkingum og margir trúa því að ís-
lenski kynstofninn sé jafnvel sá
duglegasti í heimi.
Hvað er kynþáttur?
Þegar ég var að velta þessu fyr-
ir mér kom mér í hug, að það eru
mjög fáir held ég, sem ég þekki sem
eru af einhverjum hreinræktuðum
kynþætti. Flestir eiga forfeður ein-
hvers staðar í ættinni sem eru af
erlendu bergi brotnir. Þegar ég var
átta ára og þar til ég var tíu bjó ég
í Stokkhólmi. I hverfinu þar sem
ég bjó bjuggu margir flóttamenn
frá Suður-Afríku, einnig fólk sem
var að læra við háskólann og var
frá ýmsum löndum. Þegar ég hugsa
til baka voru flestir vinir mínir
blandaðir, þ.e.a.s. þeir áttu foreldra
sem voru af ólíku þjóðerni t.d. var
besti vinur minn sonur finnskrar
konu og Spánveija, annar vinur
minn var ættaður frá íran í föður-
ætt en frá Finnlandi í móðurætt.
Ein bekkjarsystir mín var dóttir
Svía og Mósambikana. Við töluðum
öll sænsku og við lékum okkur sam-
an, rifumst stundum en kynþátta-
hatur þekktum við ekki, kannski
vorum við stundum fordómafull og
það er nokkuð sem getur komið
WAAGE
fyrir alla en hægt er að leiðrétta.
Við montuðum okkur oft af löndum
okkar og stundum vorum við í sam-
keppni og lentum í rifrildi um hvert
landið væri betra, þá sérstaklega í
íþróttum, og t.d. hver væri með
besta lagið í Eurovision, en það var
nokkuð sem við gleymdum yfirleitt
daginn eftir. Það er eins og að ríf-
ast við einhvern sem heldur með
KR en halda sjálfur með Val. Sjálf-
ur á ég þýskan langafa, ég er sem
sé hreinræktaður bastarður og
þannig sé ég framtíðina fyrir mér
verða hér á þessari jörð, það verða
ekki til neinir kynþættir heldur bara
eitt mannkyn. Það verður enginn
leið að koma í veg fyrir blöndunina
og ekki heldur æskilegt, þannig
munu kynþáttadeilur leysast, ég
vona það alla vega. Allar kenningar
sem ganga út á að einn kynþáttur
sé lægra settur eða lakari en annar
eins og kom fram í gyðingaofsókn-
unum í Þýskalandi og í Apartheid-
stefnunni í Suður-Afríku eru rangar
og eiga ekki rétt á sér. Við erum
öll mannverur og höfum sama rétt
til að lifa á þessari jörð.
STEINAR
SKOVERSLUN
20% afsláttur af kuldaskómfrá SALAMANDER ®
í 4 daga 28.10-1.11
r Teguod: CAMEL M9,6
Tegund: g
CAMEL
OOTS
I1761 -i
Tegund:
CAMEL
• BOOTS
11743
Tegund: 30^3^5 ^9232 —
Stærðir:4l-46 • Litur: Brúnn
Stærðir: 40-46 • Litur: Brúnn
Stærðir: 41-46 • Litur: Svartur
St.: 36-41 • Litir: Dökkbrúnn, Ijósbrúnn
Camel Boots-skóna er alltaf hægt að þekkja á sterku hágæðaleðri, fullkomnum vinnubrögðum og
einstakri hönnun. Þú finnur gæðin. Kuldaskórnir frá Camel Boots eru allir með hreinu ullarfóðri
og eru margar gerðir til.
Póstsendum samdægurs • Tökum á móti notuoum skóm til handa bágstöddum
STEINAR WAAGE /
STEINAR WAAGE /
sT
SKOVERSLUN
/
SIMI 568 9212 £
SKOVERSLUN
SÍMI 551 8519
/
o