Morgunblaðið - 11.02.1996, Síða 26

26 SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1996 27

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
FJÓRIR þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins hafa lagt fram
á Alþingi lagafrumvarp um að
heimila erlendum aðilum að eiga
allt að 49% hlut í íslenzkum sjáv-
arútvegsfyrirtækjum. Þessir
þingmenn eru Kristján Pálsson,
Pétur H. Blöndal, Vilhjálmur
Egilsson og Guðjón Guðmunds-
son. Áður hafa verið lögð fram
tvö frumvörp um sama mál, ann-
að frá þingmönnum Þjóðvaka um
að heimila 20% eignaraðild að
sjávarútvegsfyrirtækjum og hitt
frá ríkisstjórninni þar sem gert
er ráð fyrir óbeinni eignaraðild
útlendinga allt að 25%.
Þessi tillöguflutningur á Al-
þingi sýnir, að viðhorf eru að
breytast til erlendrar fjárfesting-
ar í íslenzkum sjávarútvegi. Sl.
haust lýsti Morgunblaðið þeirri
skoðun í Reykjavíkurbréfi, sem
síðar var ítrekuð í forystugrein
blaðsins, að tímabært væri að
íhuga og ræða stefnubreytingu
á þessu sviði. Aðalástæðan fyrir
breyttum viðhorfum Morgun-
blaðsins til málsins var og er sú,
að íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki
eru byrjuð að fjárfesta í sam-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
bærilegum fyrirtækjum í öðrum
löndum með góðum árangri. Má
þar ekki sízt nefna fjárfestingar
útgerðarfyrirtækjanna tveggja á
Akureyri í þýzkum fyrirtækjum
og Granda hf. í Chile.
Þessar fjárfestingar sýna, að
við höfum þekkingu, reynslu,
fjármagn og sjálfstraust til þess
að takast á við útgerðarrekstur
í öðrum löndum. Og tímabært
að takast á við ný verkefni þar.
Er t.d. ekki ástæða til að ræða
fjárfestingu í sjávarútvegi í Nor-
egi?!
Við getum hins vegar ekki
búizt við því að geta einhliða
fjárfest í sjávarútvegi í öðrum
löndum. Að því kemur, að við
okkur verður sagt: ef þið ætlizt
til að geta fjárfest i sjávarútvegi
hjá okkur hljótum við að mega
fjárfesta í ykkar sjávarútvegi.
Það er þetta grundvallaratriði,
sem hlýtur að kalla á stefnu-
breytingu.
Áuðvitað er hægt að segja sem
svo: ef um tvennt er að velja að
íjárfesta í útgerð í öðrum löndum
og leyfa erlendar fjárfestingar
hér eða láta vera að auka um-
svif okkar annars staðar og
halda óbreyttu ástandi hér, velj-
um við síðari kostinn. En er vit
í því? íslenzka þjóðin býr yfir
mikilli þekkingu og reynslu í
útgerðarrekstri. Við eigum nú
vel menntað fólk á sviði rekstrar
og stjórnunar, sem stendur al-
gerlega jafnfætis stjórnendum í
öðrum löndum. Við búum yfir
vaxandi fjárhagslegum styrk.
Hvers vegna eigum við ekki að
hagnýta okkur þessa þekkingu
og reynslu annars staðar?
Til viðbótar er alveg ljóst, að
eftir því sem sjávarútvegurinn
eflist harðnar baráttan um þá
viðskiptalegu hagsmuni, sem
tengjast sjávarútvegsfyrirtækj-
unum. Þess má þegar sjá merki,
að þær tvær viðskiptablokkir,
sem fyrir eru í landinu, keppast
nú um að treysta stöðu sína á
vettvangi sjávarútvegsins.
Burðarás hf., dótturfyrirtæki
Eimskipafélags íslands hf., hefur
keypt hlutabréf í hveiju sjávarút-
vegsfyrirtækinu á fætur öðru á
undanförnum misserum. íslenzk-
ar sjávarafurðir hf. og fyrirtæki
því tengd hafa lagt áherzlu á að
efla stöðu sína innan sjávar-
útvegsfyrirtækja á sama tíma.
Það væri einungis af hinu góða,
að þessi samkeppni fyndi sér
nýjan farveg m.a. í auknum fjár-
festingum íslenzkra sjávarút-
vegsfyrirtækja með trausta fjár-
hagslega bakhjarla í sjávarútvegi
annarra þjóða.
Það voru á sínum tíma full rök
fyrir þeirri afstöðu, að erlend
fjárfesting í íslenzkum sjávarút-
vegi kæmi ekki til greina. En
tímarnir eru breyttir. íslenzku
sjávarútvegsfyrirtækin sjálf
hafa skapað ný viðhorf. Við
megum ekki loka okkur inni í
viðhorfum liðins tíma. Þess
vegna eru þær umræður, sem
frumvörp þingmanna Sjálfstæð-
isflokks, Þjóðvaka og ríkisstjórn-
ar munu skapa um þetta grund-
vallarmál, mikilvægar.
ERLEND FJAR-
FESTING í
SJÁVARÚTVEGI
EINSOG VIÐ getum
lesið líf og hugsanir
Sturlu Þórðarsonar út-
úr samtímasögu Hans,
þannig gætum við
einnig kynnzt list hans
og viðhorfum í þessu
mikla riti sem sprettur úr umhverfinu
kringum hann, Njáls sögu, en það
skiptir meira máli en viðblasandi
lyklar að persónum, sem eiga að
ganga að ólíkum heimum: annars
vegar umhverfí höfundar, hins vegar
skáldverki hans. Loks er augljóst að
höfundar beggja fyrmefndra rita,
Njálu og Hrafnkels sögu, eru miklir
lærdómsmenn, hafa fullkomin tök á
táknum og arfleifð umhverfís síns og
ausa af latneskri bókmenningu, ef
svo ber undir. Þeir hafa á hraðbergi
hvortheldursem er heiðinn arf norr-
ænan, eða latnesk viðhorf og kristin.
Sturla Þórðarson þekkir auk þess
land sitt öðrum betur, hefur víða rat-
að og kann íslenzk ritverk utanbók-
ar. Allt landið er vettvangur Sturl-
ungu, en slíkir höfundar þurfa þó
ekki endilega að hafa farið gjörvallt
sögusvið sitt einsog sjá má af því
hvemig Halldór Laxness lýsir Græn-
landi í Gerplu, þeirri miklu bók. „Ég
hef farið á alla þessa staði sem lýst
er f Gerplu, nema til Grænlands",
segir Laxness í Skeggræðum okkar
gegnum tíðina. Grænlandslýsingin er
samt ein helzta perla þeirrar bókar.
Upplifun skálds kemur ekki endilega
að utan, hún á ekki síður rætur í
innri sýn.
Allt skiptir þetta ekki minna máli
en það, hvort Ögmundur Helgason
er eitthvað líkur Hrafnkatli eða Odd-
ur Þórarinsson Gunnari á Hlíðarenda,
þótt slíkar bollaleggingar séu
skemmtileg tilbreyting og raunar
harla spennandi leikur, ekkisíður en
áhrif séra Jóhanns eða Einars Bene-
diktssonar á einstaka persónur í verk-
um Halldórs Laxness. En þó eru þess-
ar persónur þegar nánar er að gætt
líkari skáldinu sjálfu en fyrirmyndun-
um, ekkisízt tungutakið sem hefur
hvergi heyrzt nema í sögum Hall-
dórs.
Þá getum við einnig
dregið ýmsar aðrar
ályktanir af Hrafn-
kötlu og Brennu-Njáls
sögu, m.a. þá að höf-
undur Njálu er meira
skáld, einkum ljóð-
skáld, en höfundur Hrafnkötlu og
gæti það komið heim og saman við
annað sem við þekkjum til Brands
byskups og Sturlu Þórðarsonar. í
Njálu eru setningabrot ígildi heilla
kvæða.
Allar bækur fjalla fyrstogsíðast um
höfunda sína. Þannig er Hel ekki um
Álf frá Vindhæli, heldur Sigurð Nor-
dal. Samt eru Fornar ástir skáldskap-
ur, þótt þær séu ekki skáldskapur frá
rótum. Átökin í Hel fjalla um barátt-
una milli einlyndis og marglyndis í
lífi og lífsviðhorfum Sigurðar Nordals
sjálfs, á sama hátt og Kierkegaard
skrifar þann tilbúna Constantin
Constantius fyrir Endurtekningu
sinni. Þessi heimspeki er þannig á
mörkum skáldskapar og uppgjörs ein-
sog Fomar ástir. Og í henni miðri
eru dýrðleg prósaljóð, m.a. um lækinn
sem rennur hjá bæ föður skáldsins,
þessa ógleymanlegu bamfóstru í
náttúrunni, þessa hljóðlátu lækjardís
sem ,er sjálf eilífðin og hvílir huga
þreytts og iífsleiðs heimspekings.
Ætli þetta lýsi ekki betur Kierke-
gaard en sögupersónunni? Eða prósa-
ljóðið um stúlkuna sem vekur sál
sögupersónunnar til lífsins, einsog sól
opni augu. Eða ljóðið um dauðann
sem er einskonar fagnaðaróður um
sláttumanninn.
Þannig getum við íesið höfund útúr
sérhverju verki.
Við getum tekið enn eitt dæmi um
slíkt persónuppgjör sem er í svo
skáldlegu gervi að það hvarflar vart
að manni annað en skáldið sé að
skrifa sögur af gömlum konum sem
standa hjarta hans næst, þótt hann
sé að gera upp eigið líf. Hann hefur
aðvísu ekki viðurkennt það sjálfur,
enda ekki í verkahring skálda að
gera ótilneydd drastískar játningar
um verk sín. Ég er að tala um sög-
una af brauðinu dýra, kórvillu á Vest-
fjörðum og villur gömlu konunnar
með brauðið í Innansveitarkroniku.
Halldór Laxness er sjálfur utan við
allar þessar sögur, enda fjalla þær
um gamlar konur sem varðveita það,
sem þeim hefur verið trúað fyrir. En
þó einkum villur þeirra. Allar þessar
sögur fjalla þó fyrstogsíðast um
skáldið sjálft og uppgjör þess við
sjálft sig, líf sitt og viðhorf. Þótt
Halldór hafí lent í mörgum villum og
mannlífsþokum, hefur hann æviniega
haldið fast í brauðið dýra, þ.e. ís-
lenzka arfleifð og sakramenti ka-
þólsku kirkjunnar. Og hann hefur í
hjarta sínu fagnað því á hveijusem
gengið hefur, að móðurkirkjan hefur
ávallt haft eina kló í sálartetri hans
og aldrei losað um hana. Sjálfur hef-
ur hann haldið fast utanum það sem
honum er dýrmætast og aldrei sleppt
taki af því, sem honum var ungum
trúað fyrir.
Brauðinu dýra.
Við kynnumst ekki endilega þess-
um gömlu konum í sögum Halldórs
Laxness, heldur viðhorfum hans
sjálfs. uppgjöri sem er ekkisízt mikil-
vægt þegar haft er í huga, að sá
veruleiki er heldur lítils virði, sem er
einungis dagleg hráslagaleg endur-
tekning afstæðs hversdagsleika, án
drauma og skáldskapar.
Án dulúðar, án sakaramentis; án
mikilvægrar arfleifðar.
Sá sem les þessar sögur án þessa
samhengis eykur ekki spönn við hug-
myndir sínar um Halldór Laxness eða
skáldskap hans. Hann er engu nær
um skáldið en þótt hann hefði aldrei
lesið sögumar. Það gerir svosem ekk-
ert til, því við vitum svo margt um
skáldið, og efnið er algild reynsla
einsog verða vili í góðum skáldskap.
En ef við vissum lítið sem ekkert um
Halldór Laxness, yrðum við að lesa
hann útúr þessum sögum og öðrum
verkum hans.
Og hver mundi þá ekki staðnæm-
ast við brauðið dýra? Og þá tilviljana-
lausu niðurstöðu að brauðinu skuli
komið til skila, hvaðsem líður þessa
heims þokum og villum.
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 10. febrúar
Aundanförnum vik-
um hefur meira verið
rætt um aukna neyzlu
fíkniefna meðal ungl-
inga og ungs fólks og
jafnvel barna en oftast
áður. Ástæðan er sú
tilfínning og að ein-
hveiju leyti vissa, að notkun fíkniefna
hafí aukizt í þessum aldurshópum og að
samfélag okkar standi frammi fyrir meiri
og alvarlegri vanda af þessum sökum en
nokkru sinni fyrr.
Samhliða hafa vaknað umræður um,
hvers vegna svo sé komið og með hvaða
hætti jyjóðinni hafi mistekizt í menntun
og uppeldi nýrra kynslóða. Tæpast fer á
milli mála, að fíkniefnaneyzla er að veru-
legu leyti undirrót-yaxandi ofbeldis, þjófn-
aða og margvíslegra annarra afbrota. En
jafnframt er spurt, hvort vaxandi ofbeldi
eigi rætur að rekja til ofbeldis í þeim
myndum, sem sjónvarpsstöðvar sýna. Dag-
skrárstjórar sjónvarpsstöðvanna áttu í vök
að veijast gagnvart reiðum foreldrum í
umræðuþætti Stefáns Jóns Hafsteins á
Stöð 2 fyrir nokkrum dögum.
Þessar skýringar duga hins vegar fæst-
um og þess vegna má heyra manna á
meðal töluverðar umræður um hvað valdi
og jafnframt þungar áhyggjur. Séra Sig-
urður Pálsson kom að þessu viðfangsefni
með svolítið öðrum hætti í prédikun, sem
hann flutti í Hallgrímskirkju hinn 16. sept-
ember sl. haust, þar sem hann fjallaði um
viðhorf hins íslenzka samfélags nú á dög-
um til barna almennt. í prédikun sinni
sagði séra Sigurður Pálsson m.a.:
„Formlega má segja, að vel sé búið að
bömum. Þeim er tryggð menntun án mis-
mununar og margvísleg lagaákvæði vemda
þau fyrir yfirgangi og vanrækslu og ekki
alls fyrir löngu var komið á fót embætti
umboðsmanns barna. Það er vel. Eigi að
síður em blikur á lofti er benda til, að ekki
sé allt sem skyldi. Menntun og magafylli
fullnægir ekki öllum þörfum barnsins. Fjöl-
margt í íslenzku þjóðfélagi setur þeim stól-
inn fyrir dymar, sem annast vilja böm af
kostgæfni og alúð. Tilfinningalegt atlæti
og siðgæðislegt og trúarlegt uppeldi fer
ekki fram að gagni nema í persónulegum
og kærleiksríkum samskiptum bama og
uppalenda. Slíkt krefst tíma. Fjöldi foreldra
hefur ekki þann tíma. Margir vegna ytri
aðstæðna, sem krefjast sífellt lengri tíma
til að afla lífsviðurværis. Verst mun hópur
einstæðra foreldra, einkum einstæðra
mæðra settur. Um slíkar aðstæður ræður
pólitísk stefnumörkun miklu.
En þeir eru einnig til sem em svo upp-
teknir af sjálfsfremd sinni, að bömin verða
afgangsstærð. Börn sem ekki er sinnt verða
öryggislaus og hættir við tilfinningakulda.
Öiyggisleysi og tilfinningakuldi getur kall-
að á ofbeldisfulla hegðun. í sjónvarpsfrétt
frá Svíþjóð nýlega var rætt um aukna hnífa- -
eign sænskra ungmenna og að sífellt fleiri
gangi með hnífa á sér til öryggis. Og þess-
um hnífum er beitt - og ungmenni falla
fyrir hnífsstungum jafnaldra sinna. Þetta
er ekki óþekkt hér á landi. Þeir sem spurð-
ir vom um orsakir töldu þær öðra fremur
öryggisleysi, ótti, tortryggni. Flótti á vit
vímugjafa er annað einkenni öryggisleysis
og einsemdar, með öllum þeim hörmungum,
sem því fylgja. Og ekki fækkar þeim, sem
þurfa aðstoðar við af þessum sökum.
Með þessu er ekki sagt, að allt sem
aflaga fer sé orsök bresta í uppeldi, fjarri
því. Manneskjan er flóknari vera en svo.
Hinu verður ekki neitað, að ijölmörg þjóð-
félagsleg vandamál og persónulega harm-
leiki má rekja til þess, að barnið hefur
ekki verið virt þess að gefa því tíma,
umhyggju kærleika og siðferðilegan stað
að standa á og hefur einnig verið svikið
um þá sýn kristinnar trúar, að lífið hér
og nú í fylgd Jesú Krists á sér vídd út
fyrir gröf og dauða, vídd, sem gefur til-
gang og von.“
Síðan sagði séra Sigurður Pálsson: „Það
er mikið lagt upp úr réttindum barnsins
þessi árin. Það er vel. Hin ytri réttindi og
þau, sem löggjafinn getur tryggt verða
gjaman fyrirferðarmikil í umræðunni. En
barnið á annan rétt, sem vissulega er fjall-
að um í alþjóðlegum samþykktum, sem
íslendingar em skuldbundnir, en erfiðara
er að tryggja - þ.e. réttinn til uppeldis.
Réttinn til uppeldismótunar, sem stuðlað
getur að því að einstaklingurinn öðlist
sjálfsvirðingu, verði siðferðilega ábyrgur
og fær um að sýna öðrum virðingu, kær-
leika og tillitssemi.
Kristin kirkja á að ganga fram fyrir
skjöldu og vera málsvari barnanna á öllum
sviðum lífsins. Hún á að styðja foreldra
og hvetja svo að bömin komi fyrst í for-
gangsröðuninni, bæði inni á heimilinu og
í þjóðfélaginu almennt. Hún á að vera virk
í hveiju því, sem er börnum til heilla. Og
öllu öðm fremur á hún að forgangsraða
sjálf, þannig að bömin, trúfræðsla þeirra
og þátttaka í samfélagi safnaðarins hafí
forgang og hún á að styðja foreldra við
hið trúarlega uppeldi. Og það hefur verið
gert í vaxandi mæli. Á þessu veltur andleg-
ur famaður bamanna. Á þessu veltur líf
RÆTUR ÞEIRRA
vandamála, sem við
blasa hjá börnum,
unglingum og ungu
fólki, fíkniefna-
neyzla, ofbeldi,
þjófnaðir, eru áreið-
anlega margvísleg-
ar en einn helzti grundvallarþáttur þeirra
er sá, sem sr. Sigurður Pálsson fjallaði um
í Hallgrímskirkju í haust, öryggisleysi og
tilfínningakuldi. En hvað veldur því, að
börn verða öryggislaus og tilfinningaköld,
sem fylgir þeim svo alla ævi með einum
eða öðram hætti?
Það er stundum talað af virðingarleysi
um sérfræðinga á borð við sálfræðinga
og félagsfræðinga. En staðreyndin er sú,
að þótt ekki sé horft nema aldarfjórðung
um öxl, hefur orðið byltingarkennd breyt-
ing á þekkingu manna á sálarlífi barna
og unglinga, hvað það er í umhverfi þeirra
í æsku, sem mótar þessar uppvaxandi
kynslóðir að töluverðu leyti og hefur áhrif
á hegðan þeirra nánast um alla framtíð.
Sú þekking er til komin vegna merkilegra
rannsókna, sem sálfræðingar, félagsfræð-
ingar, læknar og aðrir sérfræðingar hafa
unnið að.
Það er engin spurning um það, að örygg-
isleysi og tilfinningakuldi eiga rætur að
rekja til skorts á „tilfmningalegu atlæti
og siðgæðislegu ogtrúarlegu uppeldi", sem
sr. Sigurður nefnir, þótt síðastnefndi þátt-
urinn, þ.e. trúarlegt uppeldi, fari auðvitað
eftir viðhorfi fólks til trúar. Það er hægt
að veita börnum tilfinningalegt atlæti og
siðgæðislegt uppeldi, þótt hinn trúarlegi
þáttur sé ekki með í för, enda einkamál
hvers og eins.
Hvers vegna skortir þetta atlæti og
uppeldi? Að einhveiju leyti vegna þess, sem
sr. Sigurður nefnir, að það krefst tíma og
fólk hefur ekki þann tíma í miðri lífsbarátt-
unni. Fyrir aldarfjórðungi var það skoðun
margra, að barnaheimilin og sérmenntaðar
fóstmr gætu komið í staðinn. Öllum er
auðvitað ljóst í dag hvílík firra það er.
Ekkert getur komið í staðinn fyrir skilyrð-
islausa ást og atlæti foreldra - ekkert.
Ekki einu sinni skilyrðislaus ást og atlæti
afa og ömmu.
Að einhveiju leyti er skortur á atlæti
og uppeldi vegna eigingirni og sjálfselsku
foreldra, sem eru uppteknir af því, sem
sr. Sigurður Pálsson nefnir „sjálfsfremd
sinni“. Um þetta eru mörg og skýr dæmi
og m.a. hefur einn merkasti sagnfræðing-
ur samtímans, Paul Johnson, skrifað stór-
merka bók um það, sem einungis er hægt
að kalla skepnuskap ýmissa frægustu og
„merkustu“ manna síðustu alda í garð
barna sinna, sem biðu þess aldrei bætur
að hafa átt slík „stórmenni" fyrir foreldra.
Að öðru leyti má kannski segja, að ör-
yggisleysi og tilfinningakuldi hafi orðið til
í æsku vegna þekkingarleysis bæði for-
eldra og þjóðfélagsins alls. Fyrir nokkrum
áratugum vissu menn ekki það, sem rann-
kirkjunnar sjálfrar."
Öryggis-
leysi og til-
finninga-
kuldi
' V Xi k* ‘ö

,18 j

ÞINGHOLTIN
Morgunblaðið/Sverrir
sóknir hafa síðar leitt í ljós, hvaða afleið-
ingar ýmiss konar háttsemi getur haft.
Hér skal ekki farið út í rökin með og
móti hjónaskilnuðum en nú a.m.k. veit
fólk eða á að vita, að skilnaður foreldra
getur haft svo djúpstæð áhrif á börn, að
úr því verður aldrei bætt. Sú þekking, sem
nú er fyrir hendi í þeim efnum, á alla
vega að verða til þess að markvisst sé
unnið að því, þegar skilnaður verður, að
draga úr þeim áhrifum.
Annars konar skilnaður setur einnig
mark sitt á allt líf fólks, hversu mikil, sem
hin ytri velgengni kann að vera. Það er
sá skilnaður, sem verður, þegar foreldri
yfirgefur bam sitt, stundum að fullu og
öllu, skilur það eftir til þess að takast á
við lífíð og tilvemna, í umsjá annarra fram-
an af. Um áhrif þess á böm og unglinga
og allt lífshlaup einstaklings má lesa í ein-
lægri og kjarkmikilli bók Maríu Guð-
mundsdóttur, sem út kom fyrir jólin.
Alkóhólismi er miklu útbreiddari á ís-
landi en opinberar tölur segja til um. Meira
er nú rætt um alkóhólisma en áður, þegar
hann var falinn inni á heimilum og í fjöl-
skyldum. Á undanförnum áratugum hafa
hins vegar farið fram mikilvægar rann-
sóknir á áhrifum alkóhólisma á fjölskyld-
ur. Það er alveg ljóst, að þar er ákveðið
mynstur á ferð. Islendingur getur lesið í
bók eftir bandarískan höfund nákvæma
lýsingu á sjálfum sér og systkinum sínum,
hafi þau alizt upp við alkóhólisma föður
eða móður eða beggja vegna þess, að áhrif-
in og afleiðingarnar eru alls staðar hinar
sömu og þær eru hrikalegar. M.a. öryggis-
leysi, sem markar viðkomandi einstaklinga
alla ævi á einn eða annan veg.
Það hefur sennilega verið gert alltof lít-
ið af því að upplýsa fólk um áhrif og afleið-
ingar alkóhólisma fyrir nánustu aðstand-
endur og auðvelda þeim að fást við það,
sem að þeim snýr. Það eru til fleiri fórn-
arlömb ofdrykkju en ofdrykkjumennirnir
sjálfir. Þeir sem bezt þekkja til segja þó,
að AA-samtökin hafí unnið mikið og
merkilegt starf á þessu sviði.
Að ráðast að
rót vandans
SR. SIGURÐUR
Pálsson benti í
predikun sinni á
lykilinn að því að
skilja þau vanda-
mál, sem samfélagið horfist í augu við
gagnvart börnum og unglingum. Lykilorð-
in em öryggisleysi og tilfinningakuldi.
Verkefni okkar er að ráðast að rót þess
vanda. Við getum aldrei upprætt öryggis-
leysi eða tilfínningakulda en við getum
gert mikið til þess að draga úr þessum
þáttum eða halda þeim í skefjum. Hvernig?
Grundvallarþátturinn í því hlýtur að
vera sá, að efla þekkingu fólks. Ungt fólk,
sem er að eignast börn, þarf að vita hvað
í vændum er. Það þarf að vera upplýst
um það, sem að foreldmm snýr. Það þarf
að miðla til þess allri þeirri gífurlegu þekk-
ingu, sem safnað hefur verið saman um
þessi málefni. Það þarf að vita, að barna-
heimili, fóstrur, dagmömmur, geta aldrei
komið í staðinn fyrir skilyrðislausa ást og
umhyggju, atlæti og uppeldi foreldranna
sjálfra.
Þetta unga fólk þarf að vita hvaða áhrif
skilnaður foreldra getur haft á barnssálina
um aldur og ævi. Foreldrið, sem ætlar að
yfírgefa barn sitt og fela það umsjá ánn-
arra, þarf að vita að það er að móta allt
líf einstaklings með þeirri ákvörðun. Það
skiptir engu í þessu sambandi, þótt ein-
mitt þessir einstaklingar nái stundum
mestum árangri í lífsbaráttunni. Undir
niðri þjást þeir alltaf af öryggisleysi þess,
sem hefur verið skilinn eftir. Foreldrar,
sem em uppteknir af eigin frama, þurfa
a.m.k. að hafa vitneskju um, hvaða afleið-
ingar það getur haft fyrir afkomendur
þeirra. Maki og aðrir aðstandendur alkó-
hólistans þurfa að vita, að það þarf ekki
bara að huga að andlegri velferð of-
drykkjumannsins, heldur eru börn þeirra
í hættu stöddu og velferð þeirra stefnt í
voða.
Sú var tíðin, að þessi vitneskja var ekki
til staðar og fólk getur þá afsakað hegðun
sína með því, ef því sýnist svo. En nú er
hún fyrir hendi og þá þarf með markviss-
um hætti að miðla henni til almennings.
Það er hægt að gera með aðstoð skólakerf-
isins. Það er hægt að gera á vegum kirkj-
unnar. Það er hægt að gera á vettvangi
fjölmiðlanna. Við höfum ótal leiðir til þess
að koma þeirri þekkingu, sem fyrir hendi
er, á framfæri en að því hefur ekki verið
unnið með markvissum hætti á nægilega
breiðum grundvelli.
Svona m.a. á að ráðast að rót vandans.
Við leysum hann aldrei allan með því. En
að hluta til og að töluverðu leyti. Smæð
samfélags okkar veldur því, að við höfum
einstakt tækifæri til að byggja hér upp
fyrirmyndarsamfélag, hamingjuríkt og
farsælt. Við búum yfír þekkingu til þess
og við höfum öll tæki til þess. En það á
eftir að beina athygli og áhuga og krafti
samfélagsins í einn og sama farveg.
„Rætur þeirra
vandamála, sem
við blasa hjá börn-
um, unglingum og
ungu fólki, fíkni-
efnaneyzla, of-
beldi, þjófnaðir,
eru áreiðanlega
margvíslegar en
einn helzti grund-
vallarþáttur
þeirra er sá, sem
sr. Sigurður Páls-
son fjallaði um í
Hallgrímskirkju í
haust, öryggis-
leysi og tilfinn-
ingakuldi. En
hvað veldur því,
að börn verða ör-
yggislaus og til-
finningaköld, sem
fylgir þeim svo
alla ævi með ein-
um eða öðrum
hætti?“