Morgunblaðið - 02.03.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
LAUGARDAGUR 2. MARZ 1996 37
Fúsk eða fag-
mennska?
„EF FAGLEG
vinnubrögð eru ekki í
heiðri höfð í stjórnmál-
um og stjórnsýslu,
leiðir það til spillingar
og slakrar stefnumót-
unar. Vönduð efnisleg
meðferð mála víkur þá
fyrir annarlegum sjón-
armiðum eða einfald-
lega skipulagsleysi.
Það er meira en bara
grunur, að nokkuð
hafi skort á fag-
mennsku í opinberu lífi
á íslandi. Flest bendir
til, að vinnubrögð við
stjórnsýslu og stefnu-
mótun hins opinbera séu ekki eins
fagleg og æskilegt væri hérlend-
is.“
Þetta segir dr. Gunnar Helgi
Kristinsson stjórnmálafræðingur í
bók sinni Embættismenn og
stjórnmálamenn (1994). í bókinni
er greint frá niðurstöðum rann-
sókna hans á opinberri stjórnsýslu
á íslandi. Bókin fékk nokkra um-
fjöllun, þegar hún kom út, en síð-
an ekki söguna meir. En er ekki
ástæða til að gefa bókinni gaum
og velta fyrir sér boðskap hennar?
Séu niðurstöðurnar réttar og
stjórnsýslan hér á landi í slappara
lagi, er þá ekki sérstök ástæða til
fyrir þá sem starfa innan stjórn-
sýslunnar, að taka þær til athug-
unar?
Spillt vinnubrögð
Áður en lengra er haldið skulum
við athuga nánar kenningar dr.
Gunnars Helga Kristinssonar.
Hann flokkar spillingu í þijú stig,
allt frá svokallaðri smáspiilingu til
þess er hann kallar spillt vinnu-
brögð. Smáspilling felst t.d. í því
að virða að vettugi boð og bönn,
svo sem bann við útivist barna á
síðkvöldum og um nætur. Spillt
vinnubrögð eru öllu alvarlegri. Þau
varhugaverðustu eru fólgin í
Varhugavert er að gera
ráð fyrir því, segir
Helga Sigurjónsdótt-
ir, að fólk sé yfirleitt
strangheiðarlegt.
tvennu; annars vegar í klíkuskap
við mannaráðningar hins opinbera,
verksamninga þess og innkaup og
hins vegar í því þegar opinberir
aðilar notfæra sér aðstöðu sína til
að hagnast persónulega.
Ennfremur kemur fram, að
ástæða sé til að hafa sérstaklega
gott auga með verktökum, sem
oft eru iðnir við að koma ár sinni
vel fyrir borð. Hvað sem því líður
hafa enn ekki verið settar skýrar
reglur um þau mál, er lúta að
gerð verksamninga og innkaupum
hins opinbera. Reglurnar eru
„óeðlilega losaralegar", segir í
bókinni. Þá hlýtur að vakna sú
spurning, hvers vegna þessar regl-
ur eru „óeðlilega losaralegar“. Er
það kannski til þess að halda op-
inni leið til spillingar af því tagi,
sem er nefnt spillt vinnubrögð eða
spilltar venjur, þ.e.a.s. að „þeir
sem gegna opinberum störfum
notfæri sér aðstöðu sína til að
öðlast vafasaman ágóða tengdan
hliðarvinnu". (bls.17).
Hugmyndin um hagsmuna-
árekstur í. opinberu lífi var til
skamms tíma nær óþekkt í þjóð-
málaumræðunni hér á landi, en
með hagsmunaárekstri er átt við
„að óeðlilegt verður að teljast að
einn og sami einstakl-
ingur gegni störfum
fyrir tvo ólíka aðila
ef sá möguleiki getur
komið upp að hags-
munir þeirra stangist
á. Gildir þá einu í því
efni hvort viðkomandi
einstaklingur rækir
störf sín fyrir hvorn
um sig af heiðarleika
og samviskusemi eður
ei“. (bls.17). Eftir að
stjórnsýslulög voru
sett 1993 hefur um-
ræðan um hags-
munaárekstra aukist
og nú gerist æ tíðara,
að leitað sé álits í ráðuneytum á
ýmsum álitaefnum.
En gerir nokkuð til þó að þeir
sem geta skapað sér aðstöðu til
að hagnast ofboðlítið á kostnað
hins opinbera geri það, að minnsta
kosti sé það í litlum mæli? Klíku-
skapur vekur alltaf tortryggni og
særir réttlætiskennd fólks. Við
erum nú einu sinni siðferðisverur
og höfum samvisku sem segir
okkur allajafna hvað er rétt og
hvað rangt. Þetta er þó ekki aðal-
atriðið heldur hitt sem ég sagði í
upphafi máls míns. Spilling af
þessum toga stafar af ófaglegum
vinnubrögðum og hin ófaglegu
vinnubrögð skapa jarðveg fyrir
spillingu, viðhalda henni og auka
hana. Ófagleg vinnubrögð eru á
venjulegu máli slæleg vinnubrögð,
þar sem ákvarðanir um verk eru
teknar handahófskennt, skipu-
lagningu skortir og ýmislegt er
látið reka á reiðanum. Umbætur
á sviði stjórnsýslu eru því fyrst
og fremst fólgnar í vönduðum fag-
legum vinnubrögðum, þar sem
annarleg sjónarmið komast ekki
að. Til þess að svo megi verða
þarf að setja lög og reglur og búa
svo um hnútana, að þeim verði
framfylgt. Þó að við séum full
vandlætingar á spillingunni og
spörum oft ekki stóru orðin, meg-
um við ekki gleyma því, að maður-
inn er ósköp breyskur og ístöðu-
laus. Það er nefnilega varhugavert
að gera ráð fyrir því, að fólk sé
yfirleitt strangheiðarlegt.
Frumstæðir stjórnarhættir
Málefni Kópavogsbæjar hafa
verið nokkuð til umræðu í fjöl-
miðlum undanfarnar vikur. Menn
hafa gagnrýnt., hvernig staðið var
að verksamningum við verktaka-
fyrirtækið Klæðningu hf. í fyrra
þegar fyrirtækið fékk stórt verk
við Kópavogshöfn, án þess að
verkið væri boðið út. Sjálfsagt
hafa engin lög verið brotin við
samningsgerðina, hitt er samt
augljóst að vinnubrögðin voru
ekki fagleg, allra síst þegar haft
er í huga að framkvæmdastjóri
fyrirtækisins er jafnframt for-
maður bæjarráðs. Viðskiptahætt-
ir sem þessir tíðkast einfaldlega
ekki í þeim löndum, sem við ber-
um okkur oftast saman við. Þetta
flokkast undir frumstæða stjórn-
arhætti, en er líklega aðeins eitt
dæmi af mörgum öðrum víða um
land. I útvarpsviðtali nýlega varð
umboðsmanni Alþingis ^tíðrætt
um þessar frumstæðu venjur í
stjórnsýslunni hér á landi og sagði
efnislega eitthvað á þá leið, að
starf umboðsmanns hafi einmitt
snúist mikið um að benda stjórn-
völdum á, þegar sitthvað mætti
betur fara í stjórnsýslunni og
hafi ábendingar hans nær alltaf
verið teknar til greina.
Ef við íslendingar viljum halda
áfram að teljast til siðmenntaðra
þjóða verðum við að tileinka okkur
annan og heillavænlegri hugs-
Helga
Sigurjónsdóttir
unarhátt hvað þetta varðar.
Stjómmálamenn eiga að fara þar
fyrir, ekki aðeins löggjafinn heldur
allir sem starfa í stjórnsýslunni.
Það er í okkar verkahring að koma
á vönduðum og faglegum vinnu-
brögðum, við eigum sjálf að setja
okkur leikreglur, sem við getum
verið stolt af.
Við höfum haft ríflega 50 ár
til að sanna okkur seni sjálfstæð
og fullvalda þjóð meðal þjóða. Því
miður höfum við nú þegar fallið
á nokkrum prófum, þar sem hefur
reynt á lagalegan Styrk og reisn,
t.d. oftar en einu sinni á mann-
réttindaprófinu, en sem kunnugt
er hafa a.m.k. tveir íslendingar
orðið að'höfða mál gegn íslenska
ríkinu fyrir mannréttindadómstóli
Evrópu vegna mannréttinda-
brota. Og rétt í þessu var breskur
sjómaður að halda heim til sín,
frelsinu feginn eftir að hafa verið
dæmdur saklaus í fangelsi, en
síðan sýknaður. Hann segir stein-
aldarfyrirkomulag einkenna
starfshætti ákæruvaldsins á ís-
landi og er það bágt að heyra.
Einnig í þessum efnum erum við
í fallhættu.
En hugum aftur að upphafi
máls míns. Hefur dr. Gunnar Helgi
Kristinsson á réttu að standa, þeg-
ar hann fullyrðir, að lítil fag-
mennska leiði til spillingar og að
spilling í íslenskri stjórnsýslu sé
meiri en í nágrannalöndunum? Ég
tel mig hafa fært rök fyrir því,
að svo sé. Stjórnmálaleg reynsla
min rennir enn frekar stoðum und-
ir niðurstöðu hans; að flest bendi
„til að vinnubrögð við stjórnsýslu
og stefnumótun hins opinbera séu
ekki eins fagleg og æskilegt væri
hérlendis".
Höfundur er bæjarfulltrúi
í Kópavogi.
IL®Mi®'irlWIlI>]M
A AOVÖRUN A
f KJÖLFAR
NÆTU RVARÐARINS
KEMUR NÝ ÓGNVEKJANDI
SPENNUMYND.
MIÐNÆTURFORSÝNINGAR UM
HEEGINA í HÁSKÓLABÍÓI
ÚTSALA - ÚTSALA
ÚLPUR — ÚLPUR
5-50%
afsláttur
Síðustu dagar!
Enn meiri verðlækkun.
Ulpur og ullarjakkar
á sértilboði!
Stærðir 36-52.
Opið lau. 10-16.
\<#Hlýl5IÐ
Mörkinni 6, sími 588 5518
Bílastæði við búðarvegginn
Erum flutt af Laugavegi .
í Mörkina 6 - sími 588 5518
(við hliðina á Teppalandi).

50% afsl.
ður kr. 21.900
Nú kr. 11.000
Stærðir 36 - 46
SYNING UPPBOÐSVERKA HEFST I DAG KL. 12.00
OG STENDUR ALLA DAGA FRAM AÐ UPPBOÐI FRÁ KL. 12.00-18.00.
ANTIKVERSLUNIN ER OPIN KL. 12-18
laugardag og sunnudag.
TROÐFULL VERSLUN - GLÆSILEG HÚSGÖGN
MALVERKAUPPBOÐ
A HÓTEL SÖGU SUNNUDAGINN 10. MARS KL. 20.30
VIÐ INGÓLFSTORG
sími 552 4211