Morgunblaðið - 03.05.1996, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
FÖSTUDAGUR 3. MAÍ1996 39
Danir einu sönnu
vinir í slendinga
SUNNUDAGS-
KVÖLDIÐ 21. apríl
horfði ég mér til
óblandinnar ánægju á
þátt Ómars Ragnars-
sonar frá heimkomu
handritanna fyrir ald-
arfjórðungi. Sem
vænta mátti var í
þættinum vikið að
samskiptum þjóðanna,
Islendinga og Dana,
þær sjö aldir sem þær
voru saman í kon-
ungsríki og viðhorfum
þeirra hvorrar til ann-
arrar, einkum þó okk-
ar íslendinga til Dana.
I því sambandi brá
hann á loft þeirri kennslubók í
Islandssögu sem lengst af þessari
öld hefur verið notuð í grunnskól-
um hér á landi, bók Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu. Hann benti á
hvernig Jónas með alkunnri rit-
snilld sinni setti fram sögu okkar
áðurnefndar aldirnar sjö er við
lutum Dönum sem baráttu smá-
þjóðarinnar, íslendinga, við kúgun
og harðræði af hálfu hinnar
dönsku herraþjóðar. Sjálfur lærði
ég íslandssögu fyrir 50-60 árum
af þessari bók og hreifst af frelsis-
hetjum fyrri alda, Jóni Arasyni,
Skúla fógeta, Jóni Eiríkssyni,
Fjölnismönnum og Jóni forseta,
eins og þeim var lýst á síðum henn-
ar. Þess vegna komst enginn efi
að í huga fermingardrengs vorið
1944 að stofnun lýðveldis væri
rétt og sjálfsögð og greyptist í
minni mitt þegar ég
heyrði á tal tveggja
kvenna rétt fyrir þjóð-
aratkvæðagreiðsluna
þá um vorið. Önnur
sagði skýrt og skori-
nort að hún greiddi
ekki atkvæði með
stofnuninni, óhæfa
væri að slíta sam-
bandinu við konung-
inn og dönsku þjóðina
eins ástatt væri fyrir
þeim.
Ómar benti á stað-
reyndir sem ganga
mjög svo gegn áður-
nefndri söguskoðun.
Kúgun íslenskrar al-
þýðu aldirnar sjö var fyrst og
fremst af hendi innlendrar yfir-
stéttar, embættismanna og jarð-
eigenda, ca. 5% þjóðarinnar, er
höfðu örlög hinna 95% að mestu
í hendi sér. Hin æðstu yfirvöld í
Kaupmannahöfn, svo sem konung-
ur og hæstiréttur, reyndust stund-
um hjálparhellur íslendinga sem í
raun voru eða töldu sig misrétti
beitta af stjórnvöldum eða dóm-
stólum hér heima. Allir eru sam-
mála um að einokunarverslunin
1602-1787 hafi verið áþján og
böl fyrir íslendinga. En hún var
ekki sérleg uppfinning danskra
stjórnvalda til að plaga og typta
almúgann hér á íslandi. Þau
fylgdu aðeins þeirri efnahags-
stefnu og hagkerfi sem allar helstu
þjóðir í Evrópu voru sammála um
og iðkuðu, kaupauðgisstefnunni.
Ótrúlega oft skutu upp
kollinum, segir Guð-
mundur Gunnarsson,
einhver tengsl við eða
kynni af íslandi.
Danir voru ekki frekar þá en nú
í tölu stórvelda álfunnar og hlutu
að laga sig að háttum voldugra
nágranna. í sjónvarpsþættinum
vék Ómar sérstaklega að lands-
nefndinn svokölluðu er skipuð var
1770. Danskir stjórnarherrar ætl-
uðu henni að afla sem bestra upp-
lýsinga um hið frumstæða efna-
hagslíf hér á landi og koma fram
með tillögur um úrbætur er auka
mættu fjölbreytni þess og fram-
leiðni. Þetta var byggðastefna hins
danska konungsríkis, ekki ósvipuð
þeirri sem nú þekkist í íslenska
lýðveldinu. Árangur hinnar fyrr-
nefndu var víst heldur lakari en
nú þekkist enda ekki hægt um vik
að fylgja eftir fióknum tillögum
eins og þá var háttað samgöngum
milli Kaupmannahafnar og ís-
lands.
Enn má geta þess að fyrir
nokkru var bent á þá staðreynd
að dönsk stjórnvöld og stofnanir
reiddu fram styrki til launa fyrir
fræðastörf Jóns Sigurðssonar for-
seta þrátt fyrir forystu hans í frels-
isbaráttu íslendinga á öldinni sem
leið.
Guðmundur
Gunnarsson
Veturinn 1967-68 átti ég þess
kost að dveljast við Kennarahá-
skólann í Kaupmannhöfn, stofnun
sem margir íslendingar hafa sótt
í til framhaldsmenntunar eða
starfsnáms. Má um leið geta þess
að Jónas Jónsson frá Hriflu var
einn þeirra og rifja upp að skoðan-
ir mínar á sambandi og samskipt-
um Dana og Islendinga voru þá
enn litaðar af lærdómi mínum úr
íslandssögu hans. Það kom mér
því verulega á óvart þegar ég fór
að kynnast dönskum kennurum
að finna hvern hug þeir báru til
íslands og íslendinga. Ég hefi
reynt að lýsa því á þann hátt að
þeim fannst íslendingar meira en
tveimur áratugum eftir sambands-
slit og lýðveldisstofnun vera eins-
konar skjólstæðingar eða jafnvel
börn danska ríkisins og dönsku
þjóðarinnar sem hún bæri enn
ábyrgð á. Sárindi vegna tímasetn-
ingarinnar 17. júní 1944, á dimm-
um hernámsdögum dönsku þjóðar-
innar, voru ótrúlega lítil, eina
dæmið sem ég nú man voru um-
mæli fullorðinnar og röggsamrar
konu sem gegndi einskonar
fræðslustjórastöðu í skólakerfi
Kaupmannahafnar. En ekki guld-
um við íslendingarnir þess í neinu
frá hennar hendi.
Ég geri mér mæta vel ljóst að
skoðanir danskra kennara og
þekking þeirra á Islandi og íslend-
ingum voru þá og eru enn ekki
með sama móti og hjá dönskum
almenningi. Vegna stöðu sinnar
og menntunar hljóta danskir kenn-
arar að vita meira um ísland en
maðurinn á götunni auk þess að
samskipti danskra og íslenskra
kennara hafa verið mikil lengst
af þessari öld. Engu að síður
reyndi ég það einnig þennan vet-
ur, er ég var í félagsskap venju-
legra Kaupmannahafnarbúa, að
ótrúlega oft skutu upp kollinum
einhver tengsl við eða kynni af
íslandi. Það var enn vel merkjan-
legt í stórborginni, Kaupmanna-
höfn, að hún hafði verið höfuðborg
Islands í hartnær sjö aldir.
Ómar Ragnarsson undirstrikaði
nokkuð rækilega í sjónvarpsþætt-
inum hve einstakt drengskapar-
bragð frá hendi Dana afhending
handritanna var. Ekki einungis
það heldur á hve veglegan hátt
þessi gjörð þeirra hófst að senda
hér til stranda herskip með tvær
þær bækur sem dýrmætastar
mega teljast á allri jarðarkringl-
unni. Svo einstætt er þetta atvik
að sumir safnamenn meðal stór-
þjóða eru gráti nær er þeir minn-
ast þessa. Þeir geyma ómetanleg
menningarverðmæti margra þjóð-
landa er lutu í duftið fyrir evrópsk-
um nýlenduherrum fyrr á öldum.
Mönnum þessum er það óbærileg
tilhugsun ef ríki þessi risu nú upp,
gerðu og fengju framgengt hlið-
stæðum kröfum og Danir féllust
á frá hendi okkar Islendinga.
Við íslendingar erum þátttak-
endur í margvíslegu alþjóðlegu
samstarfi og ýmsum bandalögum
og teljum okkur njóta velvilja
meðal margra þjóða. Hætt er þó
við að lítið mundi fara fyrir þeim
velvilja í verki ef það ætti að verða
á kostnað pólitískra eða efnahags-
legra hagsmuna þessara þjóða.
Nærtækasta og gleggsta dæmi um
það eru fiskveiðideilur okkar við
Norðmenn síðustu misseri. Lítil
áhrif virðist það hafa haft á af-
stöðu þeirra þótt samkvæmt sagn-
fræðinni séum við afsprengi þeirra
í rúmlega þrítugasta lið. Skoðun
mín er sú að meðal þjóða heims
séu Danir hin eina sem við getum
treyst að sé vinur í raun, þeir
mundu einir víkja til hliðar áður-
nefndum hagsmunum vegna lið-
veislu við okkur á stund örðugleika
og háska.
Höfundur er eftirlaunaþegi,
búsettur á Akureyri.
Tökum á
— tækin vantar
ÉG HEF verið þeirr-
ar ánægju aðnjótandi
að vera gjaldkeri í
Landssamtökum
hjartasjúklinga frá
byijun, en þau voru
stofnuð í október 1983.
Frá þeim tíma og þar
til nú hafa LHS staðið
fyrir fjölda söfnunum
fyrir tækjum og öðru
sem mætti verða til að
léttá Iíf hjartasjúklinga,
er það komið á annað
hundrað milljónir sem
gefið hefur verið.
Fyrsta tækið var gef-
ið í árslok 1983, þá
voru samtökin aðeins
að byija, eitthvað um 200-300 með-
limir. Tæki þetta var hér haft til
Leggjum fram okkar
skerf, segir Jóhannes
Proppé, til bjargar
mannslífum.
reynslu og átti að sendast áfram til
Noregs, en með því að lofa að greiða
tækið gátum við haldið því hér.
Var nú lagt út í mikla söfnun,
algerlega af vanmætti og vankunn-
áttu, en áhugi félagsmanna var svo
mikill að okkur tókst að greiða tæk-
ið að fullu, (tæpar 2 milljónir króna)
í marz 1984.
En þar sem við stefnum nú inn í
mikla söfnun, fyrir enn fullkomnari
tækjum en áður, þá langar mig til
að segja smá sögu, alveg sanna, sem
sýnir svart á hvítu hvað það er
ánægjulegt að vera gjaldkeri í svona
göfugum samtökum.
Það eru nokkuð
mörg síðan, síminn
hringdi og fulltrúi
Landspítalans var í
símanum. „Nú liggur
mikið við, Jóhannes,“
sagði hann, „hér á
hafnarbakkanum er
tæki sem okkur vantar
nauðsynlega en höfum
ekki fjármagn eða
heimild til að leysa út,
og það sem er verra,
hér á spítalanum er
ungbarn sem þarf að
lækna, í snarhasti, og
að senda það erlendis
gæti kostað það lífið.
En tæki þetta sem ég
minntist á gæti bjargað málinu, ef
við fengjum það strax í dag.“
„Nú, hvað kostar tækið?" spurði
ég. „U.þ.b. 800.000 kr.,“ var svarið.
Eg hringdi í þáverandi formann,
Ingólf, og í sameiningu ákváðum við
að verða við þessari ósk, enda þótt
við tæmdum svo til sjóði félagsins í
augnablikinu.
Tækið var leyst út samdægurs og
lífi barnsins var bjargað svo þið sjá-
ið hvað það er alveg sérstaklega
ánægjulegL að vera gjaldkeri í
Landssamtökum hjartasjúklinga, því
að sjálfsögðu er þetta ekki eina
skiptið sem gjöf frá okkur hefur
bjargað mannslífi, en þetta er eitt
það minnisstæðasta.
Höfum þetta því hugfast í kom-
andi söluherferð, hvert merki selt
getur verið mjög mikilvægur hlekkur
í því að bjarga mannslífi, margt
smátt gerir oft stóra hluti.
Höfundur er gjaldkeri í
Landssamtökuin hjartasjúkra.
Jóhannes
Proppé
AIRTITANIUM, 2,8grömm
Anna Sigurðardóttir, þolfimimeistari
AIR TITANIUM fersigurför
um heiminn.
Anna F. Gunnlaugsdóttir
veitir ráðgjöf við val á
umgjörðum
föstua. 3. maí
c
"O
"O
00
Þar sem léttleikinn skiptir
máli verdur valið
AIR TITANIUM gleraugu
Magnús Kjartansson, hljómlistarmaður
Gl€RflUNRV€RSlUNIN MJÓDD