Morgunblaðið - 03.05.1996, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 3. MAÍ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Starfsmanna-
stefna ríkisins
Birgir Björn Gunnar
Sigurjónsson Armannsson
Stefna
fjármálaráðherra
Frumvarp tii laga
um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins
liggur fyrir Alþingi.
Það er sett fram sem
hluti af nýrri starfs-
mannastefnu ríkisins.
Yfirlýstur tilgangur er
„að jafna réttarstöðu
ríkisstarfsmanna og
starfsmanna á hinum
almenna vinnumark-
aði, .að auka sjálfstæði
forstöðumanna rík-
isstofnana og mögu-
leika þeirra að taka
ákvarðanir varðandi
stjórnun og starfsmannahald, og
að fella brott ýmis úrelt ákvæði úr
1. nr. 38/1954 og færa önnur til
nútímalegra horfs.“
„...að jafna réttarstöðuna..."
Fráleitt er að halda því fram að
frumvarpið jafni réttarstöðuna.
Skyldur starfsmanna ríkisins verða
skv. frumvarpinu mun meiri en
annarra launamanna.
Á hinum almenna vinnumarkaði
hafa réttindi launamanna aukist
mikið á undanförnum árum. Engin
hliðstæð aukning réttinda hefur átt
sér stað hjá starfsmönnum ríkisins,
enda hafa þau verið lögbundin.
Ríkisvaldið hefur hafnað að bæta
réttindi starfsmanna sinna með
jafnverðmætúm breytingum og um
hefur samist á almennum vinnu-
markaði. Ríkisvaldið hefur kerfis-
bundið dregið úr „skipunum“
starfsmanna og ráðið starfsmenn
þess í stað með gagnkvæmum upp-
sagnarfresti án þess að bæta slíkan
réttindamissi. Þannig hefur bilið
milli réttinda ríkisstarfsmanna og
starfsmanna á almennum vinnu-
markaði farið hrað minnkandi.
Starfsmenn ríkisins hafa þó þurft
að sæta því að launum þeirra hefur
verið haldið niðri um árabil út af
meintum mismun í ráðningarrétt-
indum.
Ef jafna ætti réttarstöðu starfs-
manna ríkisins og annarra launa-
manna sýnist brýnast að veita
stéttarfélögum starfsmanna ríkis-
ins fullan samningsrétt um öll
kjaramál félagsmanna sinna og
fullburða samnings- og verkfalls-
rétt eins og öðrum stéttarfélögum
til að fylgja eftir kröfum sínum.
Verði frumvarp fjár-
málaráðherra að lögum,
segja Birgir Björn Sig-
urjónsson og Gunnar
—
Armannsson, er tekið
stórt skref afturábak í
réttindum launamanna.
Þess misskilnings gætir hjá höf-
undum frumvarpsins að halda að
ríkisstarfsmenn hafí raunverulegan
samnings- og verkfallsrétt en þar
er langur vegur frá. Þá virðist ekki
vanþörf á að ríkisstjórn og Alþingi
jafni réttarstöðu starfsmanna ríkis-
ins og annarra með því að hætta
algerlega afskiptum af innri mál-
efnum stéttarfélaga ríkisstarfs-
manna og hætta fyrir fullt og all'
að breyta efni kjarasamninga með
lögum.
„...að auka sjálfstæði
forstöðumanna...“
Með frumvarpinu eru völd for-
stöðumanna aukin að því er varðar
völd þeirra yfir starfsmönnum.
Hins vegar er réttarstaða for-
stöðumanna og æðstu stjórnsýslu,
embættismanna, stórlega skert
gagnvart ráðherrum og hinu
stjórnmálalega valdi, bæði með því
að taka af ótímabundnar skipanir
í störf, og með því að heimila ráð-
herra að veita forstöðumanni um-
svifalaust lausn ef hann uppfyllir
ekki fyrirmæli ráðherra varðandi
gæði þjónustu. rekstrarhag-
kvæmni eða árangur í starfi. Eng-
inn vafi er á því að meðal sið-
menntaðra þjóða þykir nauðsyn-
legd að hafa öfluga stjórnsýslu og
embættismenn til að sporna gegn
geðþóttavaldi og spillingu stjórn-
málamanna. Ráðningarfesta og
starfsöryggi starfsmanna ríkisins
er lykilatriði í þessu samhengi,
ekki sem hagsmunir starfsmanna
frá þessu sjónarhorni heldur til
varnar hagsmunum almennings.
Vald ráðherra að setja forstöðu-
mann af sem ekki tekst 'að hag-
ræða að skapi ráðherra, auka
magn eða gæði þjónustu áð skapi
ráðherra eða sýna meintan eftir-
sóknarverðan árangur í starfi get-
ur orðið að kúgunartæki gagnvart
forstöðumanni og öllum starfs-
mönnum þegar sami ráðherra get-
ur gert síauknar kröfur fyrir sí-
fellt minna fé, meira fyrir minna.
„...að fella brott ýmis úrelt
ákvæði..."
Þá segir að fella eigi brott ýmis
„úrelt ákvæði“ og færa önnur til
„nútímalegra horfs“. Þar er trúlega
fyrst og fremst vísað til þess að
svipta á starfsmenn ríkisins nær
öllu starfsöryggi og rétti til bið-
launa ef staða viðkomandi er lögð
niður og forgangs til starfsins ef
það er stofnað á nýjan leik.
í sérstöku riti þýska atvinnu-
málaráðuneytisins, Soziale Sicher-
heit in den Mitgliederstaten der
Europáischen Union (1994), er
sýnt fram á hvað þykir nútímalegt
í Evrópu í þessum efnum. Skv.
þessari heimild eru ómálefnalegar
og órökstuddar uppsagnir launa-
manna yfirleitt alls staðar bannað-
ar, ýmist með lögum eða samning-
um, og starfsöryggi tryggt með
margvíslegum hætti umfram það
sem þekkist hjá starfsmönnum rík-
is á Islandi. Uppsagnarfrestur er
almennt miklu lengri en hér og
biðlaun eða starfslokasamningar
eru víðast reglan, ekki aðeins hjá
opinberum starfsmönnum heldur
hjá öllum launamönnum, og telj-
ast hluti af starfsöryggi starfs-
manna.
Þetta er ástandið, nútíminn, í
meintum samkeppnislöndum Is-
lands innan EES. Réttindi starfs-
manna ríkisins í þessum löndum
eru gjarnan meiri en hér gerast (og
launakjör að sjálfsögðu miklu
betri). Starfsöryggi launamanna,
ríkisstarfsmanna sem annarra, er
hvergi úrelt mál nema í fyrirliggj-
andi frumvarpi til laga um réttindi
og skyldur starfsmanna ríkisins.
Birgir Björn Sigurjónsson er
framkvæmdastjóri Bandalags
háskólamanna. Gunnar
Ármannsson erístjórn Bandaiags
háskólamanna.
'X
*

stærra húsnæði við Eyjaslóð 9
FELLIHJÓLHÝSI
TJALDVAGNAR
OG FELLIHÝSI
um helgina
K7. tw rw. rw.
SEGLAGERÐIN
ÆGIR
Eyjaslóð 7 Reykjavík s. 51 I 2200
Eyjaslóð 9 Reykjavík s. 51 I 2203
RAPiDO-
FELLIHJÓLHÝSI
Hvernig á fólk með
skerta færni að tak-
ast á við daglegt líf?
„GEFÐU hungruðum
manni fisk og þú seður
hungur hans í eitt sinn.
Kenndu honum að veiða
og þú seður hungur
hans til frambúðar".
Þetta forna kínverska
spakmæli lýsir í hnot-
skurn hvernig iðjuþjálf-
ar aðstoða skjólstæð-
inga sína við að finna
leiðir til að takast á við
verkefni daglegs lífs.
Iðjuþjálfun er ein af
mörgum starfsgreinum
heilbrigðisþjónustunn-
ar, sem hefur skipað sér
fastan sess ekki síst inn-
an endurhæfingar. Iðju-
þjálfun snýst um virkni og færni í
daglegu lífi. Iðjuþjálfar eru sérhæfð-
ir í að draga úr þeirri röskun sem
verður á daglegri iðju þeirra sem
verða fyrir sjúkdómum, slysum eða
öðrum áföllum og styðja þá til sjálf-
stæðs og innihaldsríks lífs í eigin
umhverfi. Þetta gera iðjuþjálfar með
því að skoða og aðlaga hið flókna
samspil milli einstaklingsins annars
vegar og viðfangsefna og umhverfis
hins vegar. Iðjuþjálfar beina því sjón-
um sínum í fyrsta lagi að þeim verk-
efnum sem einstaklingurinn vill og
þarf að sinna. í öðru lagi að þeim
eiginleikum og hæfni sem einstakl-
ingurinn hefur yfir að ráða og í þriðja
lagi að því umhverfi sem einstakl-
ingurinn lifir í.
Daglegt líf
Iðjuþjálfar skipta daglegu lífi í 4
megin þætti, en þeir eru eigin umsjá,
störf, tómstundaiðja og hvíld. í eigin
umsjá felst m.a. að borða, snyrta sig
og klæða. Störf eru oft launuð vinna
til að sjá fyrir sér, en til starfa telj-
ast einnig ýmsar aðrar skyldur sem
t.d. fylgja því að vera í námi eða
halda heimili. Tómstundaiðja getur
verið t.d. heilsurækt og útivera, lest-
ur, leikhúsferðir eða handíðir. Hvíld
þarf ekki eingöngu að vera svefn
heldur getur einnig verið í formi
markvissrar slökunar. Iðjuþjálfar líta
svo á að til að fólk haldi heilsu þurfi
að vera jafnvægi milli þessara þátta
og meta því skjólstæðinga sína sem
heild í tengslum við eigið umhverfi.
Þetta felur í sér skoðun á líkamlegri
og andlegri hæfni og úttekt á færni
einstaklingsins við daglegar athafnir
og í félagslegum samskiptum. í þessu
felst einnig að skoða daglegt líf ein-
staklingsins frá öllum hliðum. Hvaða
hlutverkum gegnir hann og hvaða
skyldum? Hveijar eru daglegar venjur
hans, hvar liggur áhugi hans og gild-
ismat og í hve miklum mæli trúir
hann á að hann eigi þátt í að móta
lífshlaup sitt og aðstæður? Iðjuþjálfar
skoða líka hvaða kyöfur umhverfið
gerir og hvaða möguleika það hefur
upp á að bjóða.
Færni
Iðjuþjálfar skilgreina færni sem
hæfíleikann til að framkvæma at-
hafnir. Undirstaða færni eru eigin-
leikar einstaklingsins, svonefndir
hæfniþættir. Sumir hæfniþættir
varða skynjun og hreyfingu, aðrir
vitsmuni og enn aðrir hafa með tiÞ
finningalíf og félaglega aðlögun að
gera. Færni er mismunandi milli ein-
staklinga og einnig mismunandi við
ólíkar athafnir. Einstaklingur sem er
laginn við að sauma er ekki endilega
góður kokkur. Röskun á færni getur
verið tímabundin eða varanleg. Við
handleggsbrot getum við e.t.v. ekki
skrifað, pijónað eða eldað mat tíma-
bundið, en við lömun eftir mænuskaða
raskast fæmi varanlega, þar sem vi-
komandi verður væntanlega bundinn
hjólastól það sem eftir er ævinnar.
Iðjuþjálfar meta hæfniþætti og veita
meðferð í samræmi við niðurstöðu
matsins. Sem dæmi má taka einstakl-
ing sem fengið hefur heilablóðfall og
hefur skerta hreyfingu og litla tilfinn-
ingu í vinstri hönd. Minnið er skert
og hann á erfitt með að
mæta á réttum tíma.
Hann er einnig dapur
yfir ástandi sínu og
kvíðinn fyrir framtíð-
inni. í iðjuþjálfun þjálfar
hann hreyfifærni með
ýmsum hreyfiæfingum
en einnig með því að
nota höndina við ýmis
verk, s.s. eldhússtörf og
smíðar sem hafa alltaf
verið honum hugleiknar.
Þetta eykur honum
sjálfstraust og vellíðan
og dregur úr depurð og
kvíða. Hann eykur ein-
beitingu með ýmsum
hugrænum verkefnum
m.a. á tölvu. Hann skoðar með iðju-
þjálfanum hvemig hann getur komið
á jafnvægi í lífi sínu á ný þrátt fyrir
fötlun, hvernig og hvort þurfi að
breyta umhverfinu heima eða í vinn-
unni og hvort hann þurfi á hjálpar-
tækjum að halda.
Umhverfi og hjálpartæki
Iðjuþjálfar leggja ríka áherslu á
að samspil einstaklinga og umhverfis
sé á þann hátt að einstaklingurinn
nýti hæfni sína sem best. Oft þarf
að aðlaga heimilið eða vinnustaðinn
að breyttri færni t.d. að bæta að-
gengi fyrir hjólastól með skábraut
Vonandi verður það svo,
hér sem í Danmörku,
segir Lilja Ingvarsson,
að stærsta verksvið
iðjuþjálfa verði á vegum
sveitarfélaga'í tengslum
við heimaþjónustu aldr-
aðra og fatlaðra.
og rafknúinni hurð eða að hækka
rúm til að auðveldara sé að standa
upp af því. Einföld hjálpartæki eins
og langt skóhorn, griptöng og
sokkaífæra geta gert bakveikan
mann færan um að klæða sig án
hjálpar. Breytingar á hinu félagslega
umhverfi eru einnig nauðsynlegar ef
einstaklingur með skerta færni á að
hafa möguleika á viðfangsefnum við
hæfi. Breytt verkaskipting á heimili
og öðruvísi samskiptafærni eru dæmi
hér um. Iðjuþjálfar leggja þess vegna
ríka áherslu á samstarf við aðstand-
endur skjólstæðinga sinna.
Iðjuþjálfun á erindi víða
Iðjuþjálfar starfa í dag fyrst og
fremst á sjúkrahúsum og endurhæf-
ingarstofnunum, en þekking þeirra
er mikilvæg víðar, s.s. í skólum, á
heilsugæslustöðvum, í dagvistun
fatlaðra og aldraðara og í fangelsum.
Ekki má horfa fram hjá því að endur-
hæfingu lýkur ekki við útskrift af
stofnun, heldur er hún þá e.t.v. rétt
að byija. Þegar heim er komið reyn-
ir fyrst verulega á færni einstaklings-
ins og aðlögun hans við raunveruleg-
ar aðstæður. Iðjuþjálfar geta gegnt
mikilvægu hlutverki við að fylgja
eftir heima fyrir þeim árangri sem
náðst hefur í endurhæfingunni. Þessi
þjónusta er hins vegar ekki til staðar
hér á landi. Iðjuþjálfar eru fámenn
stétt og stjórnvöld hafa ekki áttað
sig á hve iðjuþjálfar geta gegnt mikil-
vægu hlutverki á þessum vettvangi.
Víða erlendis,t.d. í Danmörku, er
stærsta verksvið iðjuþjálfa á vegum
sveitafélaga í tenslum við heimaþjón-
ustu aldraðar og fatlaðra. Vonandi
verður þetta líka framtíðin á íslandi
nú þegar boðaðar eru nýjar áherslur
í heilbrigðiskerfinu með aukinni þjón-
ustu við fólk í heimahúsum.
Höfundur er yfiridjuþjálfi á
Reykjalundi.
Lilja
Ingvarsson