Morgunblaðið - 29.05.1996, Side 35

34 MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KÆRKOMINIRSK
HEIMSÓKN
FORSETI írlands, Mary Robinson, sem nýtur mikilla
vinsælda og virðingar í heimalandi sínu, kom í opin-
bera heimsókn hingað til lands í gær. Hún er íslendingum
einkar kærkominn gestur, bæði vegna fornra og nýrra
tengsla írlands og íslands og þess orðspors sem af henni
fer sem einstaklingi og þjóðhöfðingja.
Tengsl írlands og íslands eru jafngömul byggð í landi
okkar. Talið er að kristnir írskir einsetumenn hafi fyrstir
manna komið til íslands - á 7. eða 8. öld. Ari fróði segir
í íslendingabók, að um 870, þegar landnám norrænna
manna hefst, hafi verið í landinu „menn kristnir, þeir er
Norðmenn kalla Papa...“. Fjölmörg örnefni minna á dvöl
þeirra í landinu. Brottrekstur víkinga frá Dyflinni árið 902
er og talinn gildur þáttur í landnámi hér, þótt ofríki Har-
alds konungs hárfagra, er hann sameinaði Noreg í lok 9.
aldar, og fólksfjölgun og landþrengsli í Noregi og Vestur-
hafseyjum [Hjaltlandi, Orkneyjum og Suðureyjum] vegi
þyngra í þeim efnum.
Mary Robinson er fijálslyndur kaþólikki og býr að traust-
um bakgrunni bæði í menntun og störfum. Hún varð laga-
prófessor við Trinity-háskóla aðeins 25 ára að aldri og
átti um árabil sæti í Alþjóðanefnd lögfræðinga. Hún sat í
borgarstjórn Dyflinnar og var þingmaður í tvo áratugi.
Hún var fyrsti formaður Samtaka kvenna í stjórnmálum
og var útnefnd „Kona Evrópu“ árið 1988. Og hún er í senn
fyrsta konan sem er kjörin forseti írlands og yngsti forset-
inn í sögu lands síns.
Við íslendingar teljum til nokkurrar frændsemi við íra.
Einlæg viðleitni þeirra til að endurvekja forna menningu
og styrkja sjálfstæða þjóðarvitund sína höfðar og sterkt
til okkar. Þeir eru ofan í kaupið góðir grannar og tengsl
þjóðanna hafa styrkzt síðustu áratugi, sem meðal annars
kemur fram í vaxandi írlandsferðum okkar.
Heimsókn forseta írlands, Mary Robinson, er vináttuvott-
ur, sem íslendingar kunna vel að meta. Morgnblaðið fagn-
ar komu forsetans og lætur í ljós þá von, að heimsóknin
styrki enn tengsl þessara grann- og vinaþjóða.
VAXANDI
KAUPMÁTTUR
EKKI FER á milli mála, að efnahagsbatinn er að skila
sér til launafólks. í svari við fyrirspurn frá Árna M.
Mathiesen á Alþingi í gær skýrði Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra frá því, að kaupmáttur launa mundi aukast á
þessu ári um 4-4,5%, sem er einu prósentustigi meira en
þjóðhagsáætlun hefúr gert ráð fyrir.jÞessi miklá kaúþmátt-
araukning kemUr til viðbótar áukningú kaupmáttar um 4%
á sL ári. Gangi þetta eftir hefur því kaupmáttur launa
aukizt um 8-8,5% á tveimur árum. Þetta er mikil aukning
kaupmáttar á skömmum tíma.
Forsætisráðherra benti á í umræðunum, að kaupmáttur
hefði árið 1994 verið orðinn 10% lægri en hann var á árinu
1989. í þessu felst, að við lok þessa árs verðum við komin
langt með að ná því kaupmáttarstigi, sem við bjuggum við
á því ári. í ljósi þeirrar kreppu, sem gengið hefur yfir ís-
lenzkan þjóðarbúskap á undanförnum 6 árum, er það afrek
að ná þessum árangri.
Þegar þróun kaupmáttar hér er borin saman við kaup-
máttaraukningu í Evrópulöndum, sem eiga aðild að OECD,
kemur í ijós, að kaupmáttaraukning síðustu tveggja ára
er u.þ.b. tvöfalt meiri en í þeim löndum. Það segir sína
sögu um þá hröðu siglingu upp úf öldudalnum, sem við
erum á.
Eftir að efnahagsbatans fór að gæta hér á landi höfðu
menn áhyggjur af því, að hér eins og annars staðar kæmi
hann seint fram í buddu launþegans. Nú verður ekki leng-
ur um það deilt, að efnahagsbatinn kemur ekki bara fram
í ársreikningum fyrirtækja, heldur líka afkomu launafólks.
Enda hefur einkaneyzla aukizt svo mjög að undanförnu
að sumir hafa áhyggjur af því, að sú aukning sé of hröð.
Verkalýðshreyfingin hlýtur að taka mið af þeSsari þróun
í kröfugerð sinni fyrir næstu kjarasamninga. Sú stefna,
sem fylgt hefur verið í kjaramálum sameiginlega af verka-
lýðsfélögum, vinnuveitendum og ríkisvaldi hefur sannað
gildi sitt.
M
■ARKMIÐIÐ með ráðstefn-
unni var að skapa vett-
vang fyrir fólk sem er að
fylgjast með þessum mál-
um hér og þar og skapa umræðu-
grundvöll um áhrif á samfélag og
menningu. Ráðstefnan var að mestu
leyti fjármögnuð af Norrænu ráð-
herranefndinni og undirbúningur
hennar var í höndum Gísla Pálssonar
mannfræðiprófessors. Meðal þess sem
kannað var í ólíkum fyrirlestrum var
eignarhald á náttúrurauðlindum með-
al ólíkra þjóða. Tekin voru fyrir félags-
leg áhrif kvótakerfa, lagaleg ágrein-
ingsefni og ójöfnuður sem fylgir
kvótakerfum. Rætt var um byggða-
kvóta í Alaska, framseljanlega kvóta
á íslandi og óframseljanlega kvóta í
Noregi.
Gísli Pálsson sagði í inngangsorðum
sínum að nauðsynlegt væri að leggja
mjög kalt mat á félagslega þýðingu
kvótakerfa. „Undanfarin ár höfum við
horft á hrun sósíalismans, sem var
ákveðin félagsleg og þjóðfélagsleg til-
raun og það er fyrst núna sem menn
geta horft á slíkar tilraunir úr nægi-
lega mikilli fjarlægð til þess að geta
sagt eitthvað af viti um þær.'Augljós-
iega getum við það ekki um kvóta-
kerfi sem eru í mótun og því er hollt
fyrir okkur að reyna að ímynda okkur
að við séum komin eins og fimmtíu
ár fram í tímann."
Gísli sagði að líta mætti á kvóta-
kerfi sem félagslega verkfræði. „Það
er verið að hanna samfélag yfir skrif-
borðið, með einföldum tæknilegum
lausnum, en oft gleymist hvers konar
samfélag eða menning á í hlut. Svo
kemur á daginn að það eru alls konar
hliðarverkanir. í sumum tilvikum
tekst vel að leysa vandann en í öðrum
skapast jafnvel annar vandi sem er
stærri og flóknari en sá sem leysa
átti.“
Kvótakerfi umdeild meðal
hagfræðinga
Susan Hanna hefur fylgst með
markaðsmálum í fiskveiðum frá Vest-
urströnd Bandaríkjanna. Hún benti á
átökin á milli efnahagslegra krafta
annars vegar og félagslegra gilda hins
vegar. Hanna ræddi um reynsluna af
markaðslegum lausnum þar. Hanna
benti á að því hefði verið haldið fram
að hagfræðingar væru sem hópur al-
gjörlega fylgjandi kvótakefum og að
í þeirra hópi væri enginn éfi um gildi
kvótakerfa. Hún benti á að þetta
væri mismunandi eftir samfélögum
og jafnvel svæðum innan Bandaríkj-
anna. „Á Vesturstönd Bandaríkjanna
hafa hagfræðingar verið mjög harðir
í gagnrýni sinni á kvótakerfi og oft
hefur gagnrýni þeirra á kvótakerfí
verið svipuð og gagnrýni sjómanna.
Fullyrðingar um að hagfræðingar séu
almennt fylgjandi kvótakerfum fá því
ekki staðist," sagði Hanna.
Parzival Copes, kanadískur hag-
fræðingur, var meðal þekktari fyrir-
lesara á ráðstefnunni. Hann setti fyrst
fram hugtakið „brottkast" og því er
haldið fram að hann hafi verið einna
fyrstur til þess að lýsa fræðilegum
efasemdum um gagnsemi kvótakerfa
árið 1986 í grein þar sem hann spáði
fyrir um neikvæð áhrif kvótakerfa og
líkur á auknu brottkasti með þeim.
„Skipstjóri eða útgerðarmaður sem
hefur fastan kvóta, hann mun koma
með að landi eins góðan afla og hann
getur. Hann getur ekki stækkað kvót-
ann og því verður hann að hámarka
verðmæti þess sem hann -------------
kemur með að landi. Þannig
getur kvótakerfið stuðlað
að því að menn sæki sjóinn
skýnsamlega og geymi ekki
net í sjónum í marga daga,
en það getur líka stuðlað
Kvótakerfi
hvarvetna
umdeild
stj órnkerfi
Félagsleg áhrif kvótakerfa voru umfjöllunar-
efni ráðstefnu sem haldin var af Sjávarút-
vegsstofnun Háskóla íslands í Rannsóknar-
setrinu í Vestmannaeyjum á laugardag og
sunnudag. Þar voru samankomnir rúmlega
20 fyrirlesarar og þátttakendur víðsvegar að
úr heiminum, sem greindu frá mismunandi
kvótakerfum og reynslunni af þeim. Agnes
Bragadóttir sat ráðstefnuna og greinir hér
frá því helsta sem á góma bar.
í trássi við Stórþingið
áð því að menn hendi nýjum eða lif-
andi físki, vegna þess að hann er verð-
laus eða verðlítill á markaði.“
í umræðum í kjölfar fyrstu fyrir-
lestranna komu fram mjög ákveðnar
efasemdir um að kvótakerfí séu vist-
væn. Copes tók það djúpt í árinni að
segja: „Kvótakerfi, eðli málsins sam-
kvæmt, standa sig illa hvað varðar
viðhald auðlindar. Þau draga úr hæfi-
Jeikum vistkerfisins til þess að end-
urnýja sig, m.a. vegna þess að menn
gefa ekki upp raunverulegan afla og
aflaskýrslur, eða tölfræðin sem skip-
stjórar senda frá sér, eru bjagaðar og
órtíarktækar og svo er brottkast fisks
þáttur sem ekki er hægt að reikna
út. Fisknum er hent og hann er ekki
nýttur.“
Ottar Brox frá Noregi sagði í er-
indi sínu að hugmyndir Rögnvalds
Hannessonar hefðu verið mjög ráðandi
í umræðu um norskan sjávarútveg.
Raunar mætti segja að það væri eins
og norskir stjómmálamenn og þeir sem
stýra sjávarútveginum hefðu ekki lesið
annað um stjómun fískveiða, en eina
fræga grein Rögnvalds Hannessónar
frá 1984. Síðan væri klifað á hugmynd-
um Rögnvaldar í þá veru að eina vitið
í sambandi við stjórnun fískveiða væri
að bjóða allt upp og einkavæða. Brox,
sem sjálfur sat á þingi í nokkur ár,
hélt því fram Lerindi sínu, að smátt
og smátt væri efnahagslegur og pólit-
ískur veruleiki að verða sá, að físki-
stofnarnir væru einkavæddir, meira
að segja í trássi við vilja Stórþingsins.
Kvótar em ekki framseljanlegir í
Noregi, en að sögn Brox, er veruleik-
inn sá að fólki fínnst það ekki geta
staðið gegn framsali. Brox nefndi sem
dæmi ekkju sem erfír kvóta við fráfall
mannsins. Hún gæti staðið frammi
fyrir þvi að hennar eina leið til þess
að komast út úr fjárhagslegri krísu
væri að selja kvótann. Jafnvel þótt
sveitarfélagið setti henni skorður, þá
myndi almenningur leggjast á sveif
með ekkjunni og hún fengi að selja.
Hann sagði að margt af þessu tagi
gerði það að verkum að kvótinn í Nor-
egi væri að verða framseljanlegur,
jafnvel þótt slíkt væri andstætt vilja
Stórþingsins og raunar í trássi við sam-
þykktir þess.
Christopher Dewees frá Nýja Sjá-
landi rakti umræður um kvótakerfið
--------- þar. Kerfið á Nýja Sjálandi
Parzival Cop- er að hans sögn, að mörgu
es efast um leyti svipað og íslenska físk-
qaqnsemi veiðistjómunarkerfíð. Hann
IruAtalrorfa saBði að sennilega væri
KtfUldnena meiri ánægja með þetta
kerfí í Nýja Sjálandi, en
Tromsö gerði að umræðuefni í erindi
sínu áhrif kvótakerfis á sjávarpláss.
Hann hafði kynnt sér sérstaklega
gögn um kvótaeign hreppa, sveitarfé-
laga og bæjarfélaga. I máli Einars
kom fram að það væru smærri sveitar-
félög sem væru að tapa og missa
kvótahlutdeild. Fámennustu sveitarfé-
lögin væru að detta út úr samkeppn-
inni.
Agnar Helgason frá Cambridgehá-
skóla flutti erindi sitt og Gísla Þálsson-
ar, þar sem fjallað var'um samþjöppun
kvótans, „Við höfum í gagnagrunni
upplýsingar um allar kvótaúthlutanir
frá upphafí kerfisins á Islandi og höf-
um verið að kanna frá ári til árs hvern-
ig kvótinn hefur skiptst. Þar er um
augljósa samþjöppun kvóta að ræða.“
Agnar rakti einnig umræðu lands-
manna um kvótabrask og benti á að
þarna væru vissar hliðstæður við
umræðu á miðöldum, þ.e.a.s. umræða
um leiguliða og landeigendur. Athygl-
isvert væri að menn væru að fara
aftur til miðalda í umræðunni.
Þetta atriði var nokkuð rætt í um-
ræðum að loknum erindunum. Um-
ræðustjórnandinn, James Acheson,
varpaði fram hugleiðingu um það
mörg önnur sem verið væri að skoða.
Hann sagði að skoðanakönnun hefði
nýlega verið gerð á Nýja Sjálandi
meðal útgerðarmanna og sjómanna og
nðurstaða hennar hefði verið í þá veru
að kerfíð naut meira fylgis þar, en
kvótakerfín hér, í Noregi og Færeyjum
hafa gert.
Maori-frumbyggjamir á Nýja Sjá-
landi gerðu á sínum tíma kröfu til
kvótans og vísuðu í gamla samninga
um að þeir ættu sínar auðlindir. Þann-
ig fengu þeir stóran hluta kvótans í
sínar hendur. Þeir hafa síðan skipt
kvótanum sín á milli, selt hann inn-
byrðis og til annarra á Nýja Sjálandi.
Smærri sveitarfélög tapa
Einar Eyþórsson frá Háskólanum í
GÍSLI Pálsson tók saman í meginat-
riðum hverjar hann teldi helstu
niðurstöður ráðstefnunnar í Eyjum
við ráðstefnulok. „Fyrsti ávinning-
ur þessarar ráðstefnu er kannski
sá, að hér hafa verið lögð drög að
mati á mismunandi kvótakerfum.
Fræðileg umræða þar um hefur oft
verið kenningaleg, þ.e.a.s. settar
hafa verið fram kenningar um það
hvernig kerfin ættu að starfa,
hvaða lögmálum þau fylgdu og
hver áhrifin yrðu. Minna hefur hins
vegar verið hirt um það hverjar
afleiðingarnar af raunverulegum
kerfum væru.
Margir hafa lagt áherslu á það
í máli sinu, að mat á kerfunum er
afskaplega flókið og ekki er hægt
að skoða þau ein og úr öðru sam-
hengi við umhverfi og samfélag.
Jafnframt hefur skýrt komið fram
á þessari ráðstefnu að viðbrögðin
við ólíkum kerfum hafa verið mis-
munandi, eftir samfélögum, saman-
ber viðbrögð Sama í Noregi, Fær-
eyinga, íslendinga, Ný-Sjálendinga
og svo framvegis. Það hefur glögg-
lega komið fram hér, að það eru
vaxandi efasemdir um það að
kvótakerfi séu vistvæn stjórn-
kerfi."
Gísli sagði að eftir umræðu helg-
arinnar stæði annað atriði upp úr,
sem væru þær fræðilegu forsendur
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ1996 35
SÉRFRÆÐINGAR OG KVÓTAKERFI
kvótum og væri þetta vægast sagt
umdeilt. Hann sagði að laun sjómanna
hefðu að sjálfsögðu lækkað sem næmi
þátttöku þeirra í kvótakaupum, sem
næmi allt að 30% af heildarkaupum
á kvóta.
Viðgengst kvótabrask helst í
atvinnuleysi?
Morgunblaðio/bigurgeir
RÁÐSTEFNUGESTIR samankomnir víðsvegar að úr heiminum í Rannsóknarsetrinu í Vestmannaeyjum um hvítasunnuhelgina.
hvort kvótakerfið væri skref fram á
við eða afturhvarf til fortíðar. Hann
velti því upp hvort líta bæri á kvóta-
kerfi sem nýsköpun eða upptöku at-
vinnuskipulags miðalda.
Agnar ræddi einnig almennt um
hagfræðina og sagði það ljóst, að
kvótakerfið væri ákveðin pólitísk og
félagsleg nýjung, sem byggðist á
ákveðnum kenningum, sem hefðu ver-
ið mjög vinsælar í hagfræðiumræðu
síðustu ára.
Agnar dró hins vegar í efa að hér
væri um hreina og hlutlausa vísinda-
mennsku að ræða, heldur væri hér
um lífssýn ákveðins hóps manna að
ræða og kanna þyrfti af hveiju vest-
rænir hagfræðingar hefðu þessa lífs-
sýn. Jafnframt sagði Agnar að hægt
væri að sýna fram á, að hægt væri
að hafa aðra lífssýn. Hagfræðin væri
ekki einhver hlutlaus túlkun á hag-
kerfinu eða samfélaginu. Heldur
byggðist þetta allt á nýklassískri hag-
fræði, sem gerði ráð fyrir því að það
umhverfi sem menn væru að vinna
með væri flatneskjulegt. Þar væri
skipst á eignum og auðlindum sem
væru fyllilcga sambærilegar. Agnar
benti á að þetta væri hæpin hugmynd
og menn ættu að ganga út frá því
að það landslag sem pólitískar og
efnahagslegar ákvarðanir tækju mið
af, væri mjög hrjúft. Það væri stað-
reynd að ríkjandi hugmyndir væru um
hvað væri rétt, hvað heiðarlegt og
hvað sanngjarnt. „Með því að sópa
öllum slíkum hugmyndum út af borð-
inu, væru hagfræðingar að gera stór-
Parzival Copes.
Susan Hanna.
Bomie McCay.
kostleg mistök. Þá væru hagfræðingar
að reisa sér byggingu á sandi, sem
fyrr eða síðar myndi hrynja, vegna
þess að hún tekur ekki mið af þeim
grundvelli sem byggingin á að vera
reist á.“
Hefðarréttur Sama
Á sunnudag hófst ráðstefnan með
erindi Svein Jentoft sem ræddi um
kvótakerfið í sjávarútvegi í Norður-
Noregi, með sérstöku tilliti til Sama
sem frumbyggja. Þar var settur á
kvóti í kjölfar kreppu árið 1990, sem
m.a. byggði á lögfræðilegu áliti í þá
veru að Samar ættu í skjóli hefðarrétt-
ar að njóta jákvæðrar mismununar.
Lögfræðilega álitið fól það í sér að
Samar í Norður-Noregi ættu sam-
bærilegan rétt og Inúítar í Grænlandi
eða Maórar á Nýja Sjálandi.
Jentoft lýsti kröftugum mótmælum
annarra sjómanna við lögfræðilegu
álitsgerðinni, gagnstætt því sem gerst
hafði á Nýja Sjálandi, þar sem Maór-
ar fengu töluverð forréttindi við upp-
töku kvótakerfis. Hann sagði að sú
ályktun hefði verið dregin af umræð-
unum í Norður-Noregi að hér væri
um viðkvæmt og erfitt deilumál að
ræða. Hlutfallslega fámennur hópur
frumbyggja væri í álitinu talinn eiga
forkröfu á auðlindina. Niðurstaðan
varð sú að upptaka kvótakerfis gæti
annars vegar kallað fram umræður
sem legið hefðu í láginni, en á hinn
bóginn fest í sessi ákveðin valdahlut-
föll.
Hæpnar forsendur
sem kvótakerfi byggðu
á. „Menn hafa oft tekið
þannig til orða, að öðru
jöfnu, að hagkerfi og
markaðslausnir hafi
tilteknar afleiðingar
og slíkar alhæfingar
gera ráð fyrir félags-
legri flatneskju," sagði
Gísli, „en svo kemur í
Ijós, þegar verið er að
setja þessi kerfi á, að
landslagið er bæði
hrjúft og margbreyti-
legt. I sumum tilvikum
geta menn þolað mik-
inn ójöfnuð og mikla
samþjöppun kvóta, en í
öðrum tilvikum láta
menn ekki bjóða sér slíkt og krefj-
ast annars konar skipanar. I sumum
tilvikum sætta menn sig við leigu-
liðakerfi, eins og verið hefur að
skapast hér á landi og kannski á
Nýja-Sjálandi og víðar, en í öðrum
tilvikum rísa menn upp og hafna
slíkum kerfum.
Þessi siðferðilega umræða getur
komist á það stig, að hún ein dragi
úr öllum öðrum ávinningi sem þessi
kerfi kunna að hafa í för með sér.
Gísli Pálsson.
Til dæmis kom fram að
Ieiða má líkur að því að
tvö sjómannaverkföll
hér á Islandi kunna að
hafa eytt allri þeirri
rentu sem kvótakerfið
hér á íslandi kann að
hafa skapað.
Ef svona keif i kalla
síendurtekið á verkTóll,
óróa og spennu, er
mögulegt, hvað sem öll-
um efnahagslegum
ávinningi að öðru leyti
liður, að liann jafnist út,
eða tapið verði meira.“
Einn mikilvægasta
þáttinn sem rætt var
um, kvað Gísli hafa ver-
ið umræðuna um heildarafla og
ákvarðanatöku um hann. Sumir
leiddu rök að því, að vaxandi efa-
semdir væru um það, í hópi líffræð-
inga, fiskifræðinga, hagfræðinga og
fleiri, að hægt væri að vita með
nokkurri vissu hvað fram fer í líf-
kerfi hafsins. „AUar spár um stærð
stofna á næstu árum, væru afskap-
lega hæpnar og grundvallarhug-
myndin um heildarafla, þ.e. hug-
myndin um jafnvægi í lífkerfinu
væri mjög hæpin og sterk vísbend-
ing væri fyrir hendi um ójafnvægi,
sem að vísu á ákveðnu stigi gæti
leitað í jafnvægi. Hér kom fram sú
skoðun að það væri ringulreið i líf-
ríki hafsins. Ef ákvörðun um heild-
arafla er byggð á hæpinni forsendu,
eru öll kvótakerfi byggð á hæpinni
forsendu, var sjónarmið sumra hér.“
■ Loks vakti Gísli máls á því, eins
og Brox og fleiri höfðu gert í sinum
erindum, að sambandið á milli
stjórnmála og fræðimennsku þyrfti
að skoðast í tengslum við kvótakerf-
in. Ætla mætti að kvótakerfum
væri fyrst og fremst komið á vegna
þess að þau væru byggð á sterkum
rökum, á fræðilegum forsendum
og kaldri samkeppni rökræðunnar.
„En það er margt sem bendir til
þess, að það eru ýmsir aðrir kraftar
sem gera það að verkum að þessum
kerfum er komið á - nefnilega
þeir, að það eru ákveðnir hópar sem
hafa ákveðinna hagsmuna að gæta.
Auk þess má segja að ákveðið and-
rúmsloft sé á Vesturlöndum um
þessar mundir, sem er kvótakerfum
vinsamlegt - kvótakerfi eru nánast
tískufyrirbæri í dag, án þess að
hafa svo mikið með fræðilegan
styrk eða kenningalega nákvæmni
að gera. Það eru pólitísk öfl og
sveiflur i tíðarandanum sem kalla
þessi kerfi yfir okkur.“
Gagnrýnir stefnu ESB
Jesper Raakjaer Nilsen fjallaði um
Danmörku og Evrópusambandið og
landskvótana sem ESB hefur tekið
upp í sinni fiskvéiðistjórnun. Nilsen
hefur efasemdir um árangurinn af
fískveiðistjórnun Evrópusambandsins.
Hann sagði að þrátt fyrir kvótakerfi
væri mikil’ offjárfesting í sjávarútvegi
í Danmörku, of mörg fiskiskip væru
um hituna og reksturinn væri óarð-
bær. „Kvótakerfið kallar á mikla tog-
streitu bæði á milli einstakra svæða
í Danmörku og á milli ólíkra útgerðar-
flokka, aðallega stórra og smárra,“
sagði Nilsen. Hann kvaðst telja að
sjómenn í Danmörku aðhylltust frekar
sóknarstýringu, sem ákveðin væri með
fjölda veiðidaga. í máli hans kom fram
að aðalvandi sjávarútvegs í Danmörku
væri ekki stjómkerfísvandinn með eða
móti kvóta, heldur hið alþjóðlega
umhverfí, verðlag á alþjóðamörkuðum
og bankakerfíð.
Torben A. Vestergaard hefur kynnt
sér danska fiskveiðikerfið og lagt
áherslu á að stunda mannfræðirann-
sóknir meðal danskra sjómanna. Hann
lagði áherslu á að sjómennska og físk-
veiðar snerust ekki bara um að draga
físk á land, heldur einnig um að lifa
ákveðnu lífi. I máli hans komu fram
efasemdir um forsendur ráðandi fisk-
veiðistjórnunar í Danmörku og víðar.
Hann taldi að stöðugleika og jafnvægi
í lífríkinu gæti verið ógnað, auk þess
sem hann taldi félagsleg áhrif físk-
veiðistjórnunarinnar vera hæpin. Ein-
staklingurinn væri í raun rifinn úr
samhengi umhverfís og skoðaður sem
frumeind, en ekki ákveðinn hluti
heimabyggðar og umhverfis.
Viðhorf almennings skiptir
miklu
Richard Apostle fjallaði um nýtt
kerfí í Nova Scotia í Kanada, þar sem
nú er verið að koma á einstaklings-
kvótum sem eru framseljanlegir. Hann
hefur fylgst með því hvernig sjómenn
koma inn í ákvarðanatök-
una. Hann lýsti því sjónar-
miði að hæpjð væri að tala
um kvótakerfi sem einangr-
að fyrirbæri. Miklu máli
skipti hvernig almenningur
og atvinnulífíð fær að taka
þátt í pólitískum ákvörðunum um það
hvernig kerfínu er komið á og hvaða
eiginleikum það býr yfir.
James Wilen, hagfræðingur frá
Kaliforníu, kynnti rannsókn á fram-
seljanlegum kvótum þar, áhrif á at-
vinnustig og vinnuafl. Hann hefur
rannsakað sérstaklega áhrif kerfisins
á laun og hlutakerfí. Hann kvað erfítt
að meta á þessu stigi hver áhrifín
væru, því vega þyrfti og meta ólíkar
kenningar hagfræðinnar. Þó lýsti
hann áhrifunum sem þau væru svipuð
og hér á landi, þar sem mikil óánægja
ríkti meðal laxveiðisjómanna á vestur-
ströndinni, sem í æ ríkara mæli væru
neyddir til þátttöku í kvótakaupum.
Áhafnir þar tækju í vaxandi mæli
þátt í kvótakaupum og í leigu á afla-
í kjölfar þessa veltu ráðstefnugest-
ir því fyrir sér, hvort sjómenn myndu
nokkurn tíma láta bjóða sér upp á
þátttöku í kvótakaupum, nema á
svæðum þar sem atvinnuleysi ríkti.
Ralph E. Townsend fjallaði um
byggðakvóta í dreifðustu byggðum
Alaska, þar sem sá háttur er hafður
á, að einstakar byggðir fá ákveðna
hlutdeild í kvóta. Townsend sagði erf-
itt að ieggja mat á hver reynsla þessa j
fyrirkomulags væri, því kerfið væri (
svo nýtt. Það sem byggi að baki upp-
byggingu kerfisins, væri byggða-
stefna, þar sem reynt skyldi að efla
ákveðnar byggðir. Townsend kvaðst
telja að kerfið hefði aukið rentuna sem
byggðirnar hefðu til umráða, en ýmis-
legt benti þó til þess að aðgerðir
heimamanna drægju úr skilvirkni
kerfísins og því virtist sem arðurinn
sem kerfið skilaði heimabyggðunum
væri ekki jafnmikill og hagfræðingar
hefðu gert sér í hugarlund við upp-
töku kerfisins.
Harry N. Scheiber fjallaði í erindi
sínu um forsögu framseljanlegra
aflakvóta og það lagalega og pólitíska
umhverfí sem öll umræðan um kvóta
er sprottin upp úr. Hann kvaðst telja
að frumkvöðlar fræðanna um kvóta-
kerfi, menn eins og Scott og Gordon,
hefðu verið mun víðsýnni en oft hefði
verið talið, því þeir hefðu varað við
því að rífa hagkerfi og kvótakerfi úr
samhengi. Hagfræðingarnir sem mót-
að hefðu kerfín á undanfömum árum,
hefðu á hinn bóginn valið þröngsýnni
leiðir í aðferðafræðum sínum og þar
með mistúlkað og einfaldað hugmynd-
ir frumkvöðlanna.
Sýndarsjómenn
Seth Macinko fjallaði um kvóta-
kerfí á lúðuveiðum í Alaska, sem er
nýtt kerfí, hefur aðeins verið við lýði
í eitt ár. Hann taldi erfítt að meta
árangur af einu ári, en lýsti ákveðnum
breytingum á hugarfari og þanka-
gangi, sem hann taldi að væri að eiga
sér stað í Alaska. Hann taldi að af-
sprengi þessa nýja kvótakerfis i kring-
um lúðuveiðar væri að til hefði orðið
ný skilgreining á því hvað er sjómaður
og orðaði það þannig, að til hefði orð-
ið sýndarsjómaður (Virtual Fisher-
man).
Macinko sagði að þetta fæli það í
sér, að eignarhald á lúðuveiðibátum
skipti ekki meginmáli, heldur hefðu
sjómenn fengið úthlutað veiðikvóta,
samkvæmt aflareynslu. Eignarhald á
lúðukvótanum væri hins vegar lögum
samkvæmt bundið þvi að sjómennirnir
sæktu sjóinn. Á þvi væri misbrestur
og þannig hefðu orðið til svonefndir
sýndarsjómenn (landkrabbar), sem létu
aðra veiða sinn kvóta fyrir sig, gegn
ákveðinni þóknun. Þetta kvað hann
vera umdeilt fyrirkomulag í Alaska.
Richard Gaskins, sem er menntaður
í lögfræði og heimspeki, velti almennt
fyrir sér kvótakerfum og erfiðleikum
sem þvi væru samfara að meta reynsl-
una af mismunandi kerfum. Hann
sagði erfitt að gera sér grein fyrir því
hvað nákvæmlega ætti að bera saman;
kerfín væru mismunandi og misjafn-
lega löng reynsla væri af
þeim. Meginpunkturinn í
hans erindi var sá, að við
rannsóknir á kvótakerfum
yrðu menn sérstaklega að
huga að sambandi markaða
og stjórnmála. „Markaður-
Ójöfnuður og
ágreiningur
fylgir kvóta-
kerfum
inn (kvótakerfið) er ekki lokuð stofn-
un, sem fylgir sínum eigin lögmálum,
heldur mótast hann af stjórnkerfi,
pólitísku umhverfi í hveiju tilviki,“
sagði Gaskins og lýsti þeirri skoðun
að þetta gerði það að verkum að al-
mennar spurningar um kenningar og
aðferðir vöknuðu í þessu sambandi.
Mikilvægt væri að rannsaka sér-
staklega upphafsskilyrðin. Meðal
spuminga sem hann varpaði fram í
máli sínu voru: Við hvaða skilyrði er
kvóta komið á? Hvernig fer upphafleg
úthlutun fram? Hvernig er staðið að
henni og skiptingunni í upphafi?
Hverjir eiga aðild að þeirri skiptingu?
Hvert er félagslegt uphverfí þeirra
stofnana sem taka ákvarðanir um
úthlutunina?
Ji