Morgunblaðið - 02.06.1996, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 1996 11
mætum og enn meira færi í sjóinn
ef refsingar yrðu hertar eins og
þá stóð til og nú er orðið að veru-
leika með nýju lögunum.
Sjómennirnir lýstu margir þeim
vilja sínum að tekið yrði á málinu
með jákvæðum hætti. Þeim yrði
gefinn kostur á að landa fiskinum
að hluta eða öllu leyti utan kvóta
og hann seldur á fiskmarkaði.
Áhöfnin fengi einhveijar krónur
vegna fyrirhafnarinnar við að hirða
fiskinn og koma með hann að landi,
nógu lágt til þess að enginn færi
að sækjast eftir slíkum fiski. Út-
gerðin fengi ekkert fyrir aflann tii
að koma í veg fyrir að bátarnir
yrðu beinlínis gerðir út á veiðarnar
en söluandvirðið rynni til ríkisins,
í þyrlusjóð, til rannsókna eða for-
varnastarfs, í styrktarsjóð sjó-
manna eða jafnvel til byggingar
barnaspítala.
Hugmyndir sem þessar komu til
tals í sjávarútvegsnefnd Alþingis
við umíjöllun málsins og fengu þar
og víðar í þingsölum talsverðan
hljómgrunn. Pétur H. Blöndal al-
þingismaður setti ákveðna hug-
mynd í þessa veru á blað og gauk-
aði að sjávarútvegsnefnd. I áliti
nefndarinnar kemur fram að mikl-
ar umræður urðu í nefndinni um
meðafla og allt sem lýtur að því
að fiski er fleygt í sjóinn. Nefndin
tók málið ekki upp í lögin og bar
því við að hvorki lægju fyrir nægj-
anlegar upplýsingar um umfang
vandans né tillögur til úrbóta sem
samstaða gæti tekist um: „Voru
nefndarmenn þeirrar skoðunar að
nauðsynlegt sé að skoða möguleika
á breytingum sem dregið gætu úr
úrkasti og var m.a. rætt um hug-
myndir um að heimila einhverja
löndun meðafla umfram kvóta.“
Lagt var til að Umgengnisnefndin
myndi skoða málið áfram.
Drepinn hvort sem er
„Nú er sjómönnum gert að koma
með ailan afla að landi þótt útgerð-
armennirnir tapi á því vegna þess
að þeir þurfa að kaupa kvótann
dýrara verði en þeir fá fyrir afl-
ann. Það má ekki setja fólk í svona
aðstöðu, að verða að fleygja fiski.
Hagsmunir einstaklingsins og
heildarinnar verða að fara saman
í aðalatriðum," segir Pétur Blön-
dal. Hann hefur ekki trú á gagn-
semi þeirrar leiðar sem farin er í
frumvarpinu, þ.e. að banna bátum
að fara á sjó nema hafa kvóta
fyrir öllum líklegum afla í veiði-
ferðinni. Segir að menn geti kom-
ist fram hjá þessu ákvæði, til dæm-
is með því að eiga alltaf sömu tonn-
in af þorskkvótanum eftir með því
að henda þorski sem slæðist með
á öðrum veiðum. Þá bjóði þetta
ákvæði heim hættunni á misbeit-
ingu valds því það verði á valdi
embættismanna að segja mönnum
hvaða kvóta þeir þurfi að hafa til
þess að mega róa.
Óformleg tillaga hans gekk út
á það að í stað þess að banna skipi
að fara á sjó án þess að hafa afla-
heimildir fyrir öllum líklegum afla
verði skipstjóra gert að ákveða við
löndun hvað af afla skipsins skuli
telja af kvóta þess. Sá afli sem
falli utan kvóta verði eign rann-
sóknastofnana sjávarútvegsins, að
frádregnu 5-15% gjaldi af endan-
legu söluandvirði sem útgerð og
sjómenn fengju fyrir að flytja fisk-
inn í land, geyma hann og landa.
„Það þarf að vera hvati til þess
að aflinn komi að landi í stað þess
að fara í sjóinn, án þess að útgerð-
in hagnist á því. Þjóðin nyti góðs
af auknum afla því þetta er fiskur
sem er drepinn hvort sem er,“ seg-
ir Pétur.
Sjávarútvegsnefnd tók tillögu
Péturs ekki upp í lögin, eins og
fyrr segir, þrátt fyrir að margir
nefndarmenn væru spenntir fyrir
lausn af þessu tagi, að sögn Stein-
gríms J. Sigfússonar, formanns
nefndarinnai'. Því réð meðal annars
mikil andstaða sem þingmenn
fundu hjá embættismönnum í sjáv-
arútvegsráðuneyti og á Fiskistofu.
Reyndar gerði einn nefndarmanna,
Sighvatur Björgvinsson, tillögu
Péturs að sinni og flutti við lokaaf-
greiðslu frumvarpsins en hún var
Kvótakerfið
undirrót vandans
„FISKI verður alltaf
hent á meðan afla-
markskerfi er notað
við stjórn fiskveiða.
Menn verða einfald-
lega að horfast í augu
við það,“ segir Óskar
Þórarinsson, skip-
stjóri á Frá í Vest-
mannaeyjum.
„Þegar Færeyingar
stóðu frammi fyrir
því að henda fiski
keyrðu þeir í land og
sögðust ekki vinna
eftir svona kerfi. Is-
lenskir sjómenn
beygja sig undir vit-
Iaus Iög og reyna svo
að bjarga sér með því að svindla
á þeim í stað þess að segja: Nei
takk, við tökum ekki þátt í svona
vitleysu. Það eru engar smátöl-
ur, verðmætin sem fara í sjóinn.
Þetta kom skýrt fram í stærsta
blaði landsins i fyrra, það var
engin vitleysa sem þar stóð. En
menn leiða þetta bara hjá sér,
segjast ekki trúa þessu upp á
sjómenn og svo fjarar umræðan
út,“ segir Oskar.
Hann segist ekki hafa kynnt
sér nýju umgengnislögin en það
sem hann hafi heyrt af þeim
breyti engu. Bann
við að henda fiski í
sjóinn hefði verið í
gildi í áratugi og •
ekki útlit fyrir að
menn breyti hegðun
sinni við ný lög.
Meiri þörf væri á
að breyta stjórn-
kerfinu sem sé und-
irrót alls vandans.
Óskar segir stór-
hlægilegt að fylgj-
ast með stjórnmála-
mönnum og fiski-
fræðingum hæla sér
af friðuninni, bati
fiskistofnanna væri
henni einni að
þakka. „Auðvitað er ekki hægt
að afsanna þetta og friðunin
hefur haft sín áhrif. En ég er
viss um að það væri í góðu lagi
að fiska 250 þúsund tonn af
þorski á hverju ári án þess að
það bitnaði á þorskstofninum,
það færi bara minna í sjóinn aft-
ur.“ Hann segir að batann megi
einnig skýra með breytingum í
skilyrðum í sjónum við suður-
ströndina, segir að straumar og
hitastig hafi skyndilega breyst í
svipað horf og var fyrir 6-7 árum
og í áratugi þar á undan.
Óskar
Þórarinsson
Þyrfti æði
stórt fangelsi
„ÞÓTT eftirlitsmenn
hafi komist að ýmsu
hefur ekkert verið
gert með það. Ef nú
á að fara að beita
refsingum þyrfti að
byggja æði stórt
fangelsi, eins og fisk-
gengdin og kvótinn
er um þessar mund-
ir,“ segir Óttar Guð-
laugsson, skipstjóri á
Auðbjörgu frá Ólafs-
vík.
Óttar segir að fisk-
gengd hafi verið
gríðarleg í ár og á
síðasta ári en litlum
kvóta úthlutað. Nú
séu allir búnir með þorskkvótann
og það þýði að menn hendi þorsk-
inum sem komi með á öðrum
veiðum og það sé ekki aðeins
versti fiskurinn sem
fari fyrir borð. „ Auð-
vitað hefði þurft að
taka á þessum málum
miklu fyrr. Eins og
staðan er núna þyrfti
að byggja fangelsi
sem rúmaði nánast
alla sjómenn lands-
ins,“ segir Óttar.
Hann segir að
fyrst þorskkvótinn
hefði ekki verið auk-
inn til þess að dekka
meðafla yrðu menn
einfaldlega að hætta
veiðum þegar kvót-
anum er náð. Það
færi út í tóma vit-
leysu þegar menn reyndu við
aðrar tegundir því þorskgengdin
væri svo mikil að ekki yrði við
neitt ráðið.
Óttar
Guðlaugsson
felld. Pétur sat hjá við atkvæða-
greiðsluna. Hann segir að ekki
hafi gefist tími til að ræða þessa
hugmynd nægjanlega vel og leita
álits hagsmunaaðila sem þekktu
best til mála. Fáránlegt væri að
samþykkja slíka hugmynd, jafnvel
þótt hann hefði sjálfur komið fram
með hana, áður en búið væri að
sjá fyrir afleiðingarnar.
Leiðir til aukinnar veiði
Steingrímur segir að hugmynd
Péturs sé ekki ný af nálinni á Al-
þingi. Sjálfur hafi hann oft flutt
tillögur í þessa veru. Hann segist
telja nauðsynlegt að hafa hámark
á heimildum af þessu tagi, til dæm-
is að menn gætu landað utan kvóta
allt að 15% af upphaflegum kvóta
sínum í viðkomandi tegund, þó að
hámarki 10% í hverri veiðiferð. Og
þegar því marki væri náð ættu
menn að leggja bátunum. Segist
hann ekki geta stutt tillögu Péturs
vegna þess að í henni væri ekki
gert ráð fyrir neinu hámarki á
löndun utan kvóta. Steingrímur
segist ekki gera lítið úr vandamál-
inu, það sé óleyst og það hefðu
orðið sér vonbrigði að við lagasetn-
inguna skyldi ekki nást meiri
árangur á þessu sviði. Nú þyrfti
að leggja vinnu í málið eins og
sjávarútvegsnefnd hefði lagt til.
Heimild til að landa meðafla
utan kvóta myndi óhjákvæmijega
leiða til aukins afla, að mati Árna
Kolbeinssonar, ráðuneytisstjóra í
sjávarútvegsráðuneytinu. Telur
hann að ef menn mættu veiða eins
mikinn þorsk og þeim sýndist
myndu þeir hætta að forðast þor-
skinn jafn ákveðið og þeir gerðu
nú. Til þess að mæta auknum afla
þyrfti síðan að minnka úthlutaðan
þorskkvóta og málið kæmist í
ákveðinn vítahring.
Pétur Blöndal segist vissulega
gera sér grein fyrir þessari hættu.
Hins vegar sé þessi fiskur dauður
hvort sem er og því gerði ekkert
til þótt mönnum yrði leyft að landa
honum.
Kristján Þórarinsson, formaður
Umgengnisnefndarinnar svoköll-
uðu, segir að fullur vilji hafi verið
í nefndinni til að leysa vandamálið
en ekki hafi fundist leið sem menn
hefðu trú á að gengi upp. Ekki
væri hægt að gefa veiðarnar frjáls-
ar og þótt auðvelt væri að veiða
þorskinn væri mikilvægt að halda
aftur af sér við það. Vandamálið
væri fyrst og fremst ójafnvægi í
samsetningu kvótans, of mikið
væri gefið út af ýsu- og ufsakvóta
miðað við þorsk. „Ef menn meina
eitthvað með því sem þeir segja
um að meira sé tekið af þorski en
gefið er upp er lausnin ekki sú að
auka þorskveiðiheimildir heldur
fremur að draga úr heimildum í
ýsu og ufsa. Hætta að hvetja menn
til að koma sér í vandræði,“ segir
Kristján. Hann leggur einnig
áherslu á að veiðieftirlitið verði á
hveijum tíma að beina kröftum
sínum þangað sem líklegt er að
þessi vandamál komi upp. Fram-
kvæmd eftirlitsins geti ráðið miklu
um árangurinn í baráttunni.
Vandamál vegna brottkasts
þorsks sem slæðist með þegar
kvótalítil skip eru að reyna við
aðrar tegundir, minnka eftir því
sem þorskstofninn styrkist og
kvótinn eykst. Hafrannsóknastofn-
un gerir tillögur um aukningu
þorskkvótans á komandi fiskveiði-
ári, í fyrsta skipti í mörg ár. Jafn-
framt er lagt til að ýsu- og ufsa-
kvótinn verði minnkaður en hann
hefur verið nokkuð spenntur upp
á meðan þorskveiðiheimildirnar
hafa verið í lágmarki. Auknum
þorskkvóta fylgir vafalaust lækkun
kvótaverðs þannig að menn ættu
að geta keypt sér þorskkvóta til
að dekka meðafla án þess að
stórtapa á því. Vandamálið ætti
því smám saman að minnka.
í byijun síðasta árs var afnumin
sú regla að skip gætu landað hluta
undirmálsfisks utan kvóta. Var
þetta gert vegna þess að heimildin
var misnotuð. Margir sjómenn
gagnrýndu þessa aðgerð og fullyrt
var að mun meira færi í sjóinn
eftir breytinguna. Eftir umræðuna
á síðasta sumri var reglan færð til
fyrra horfs.
Fiskistofa sviptir
Sjómenn og veiðieftirlitsmenn
hafa verið ósáttir við það hvað lít-
ið hefur komið út úr ábendingum
þeirra og kærum vegna slæmrar
umgengni um auðlindina og svindli
í kvótakerfinu. Málin hafa ekki átt
greiða leið í gegnum dómskerfið.
Jafnvel hafa heyrst raddir um að
ekki þýði að kæra, ekkert væri
gert. Það hefur áreiðanlega haft
mikið að segja um framgang mála
hvað reglur voru óljósar og erfitt
að beita þeim viðurlögum sem fyr-
ir hendi voru.
Með lögunum um umgengni um
nytjastofna sjávar er komin
heildarlöggjöf um þennan mála-
flokk með nokkuð skýrum reglum
og úrræðum. Að vísu gekk upphaf-
leg gerð frumvarpsins nokkuð
langt í hina áttina og sjómenn
töluðu um refsigleði sem þeir töldu
að myndi ekki ná tilgangi sínum.
Nokkuð var slakað á refsingum í
endanlegri útgáfu laganna.
Heimild og í sumum tilvikum
skylda til sviptingar veiðileyfa er
færð frá sjávarútvegsráðuneyti til
Fiskistofu. Að sögn Þórðar Ás-
geirssonar fiskistofustjóra mun
þessi breyting væntanlega leiða til
þess að hægt verður að stoppa
mun fyrr báta sem eru að fiska
yfir kvóta sinn. Það eru einmitt
algengustu brotin. í nýju lögunum
er ekki einungis gert ráð fyrir að
svipting veiðileyfa verði notuð til
að aflétta ólögmætu ástandi, eins
og veiðum umfram kvóta, heldur
einnig til að refsa mönnum vegna
annarra brota. Fiskistofa á að birta
opinberlega upplýsingar um svipt-
ingu veiðiheimilda og vafalítið felst
í því töluvert aðhald.
Fiskistofa getur einnig látið
málin ganga til dómstóla, þegar
menn eru staðnir að brotum, til
dæmis við að fleygja fiski eða
svindla á vigt. Er hægt að sekta
menn um allt að 4 milljónir við
fyrsta brot og allt að 8 milljónir
við ítrekuð brot. Sé um stórfelld
og ítrekuð ásetningsbrot að ræða
skulu þeir brotlegu að auki sæta
varðhaldi eða fangelsi, allt að sex
árum.
Ymsar skyldur eru lagðar á
herðar starfsmanna hafna, öku-
manna sem flytja afla, starfs-
manna fiskmarkaða og kaupenda,
til þess að auka aðhald við með-
ferð og skráningu afla þegar í land
er komið.
Sjómenn hafa verið ragir við að
kæra brot sem þeir verða vitni að.
Kom þetta meðal annars fram í
því að fáir vildu tjá sig undir nafni
þegar rætt var við sjómenn um
þessi mál fyrir ári, sögu að þeir
gætu þá alveg eins tekið pokann
sinn strax. í upphaflegu frumvarpi
var gert ráð fyrir ákveðinni vernd
fyrir sjómenn og aðra starfsmenn
útgerðar sem segja frá brotum.
Þessu ákvæði var hins vegar illa
tekið af fulltrúum sjómanna í
Umgengnisnefndinni, þótti mörg-
um að of langt væri seilst í þá átt
að koma upp um félaga sína og
samstarfsmenn og óttuðust að
réttindin yrðu misnotuð með skelfi-
legum afleiðingum fyrir starfsand-
ann um borð. Að sögn Kristjáns
Þórararinssonar heyrðust þau sjón-
armið að menn gætu kjaftað frá í
þeim tilgangi einum að halda
skipsplássi sínu. Lagði nefndin til
að þetta ákvæði yrði fellt út og
var það gert.
Ekki von á
miklum breytingum
Flestir eru sammála um að sam-
þykkt laganna um umgengni um
nytjastofna sjávar muni ekki leiða
til mikilla breytinga. Kristján
Þórarinsson segir að forsenda þess
að unnt verði að snúa þróuninni
við sé að hafa gott eftirlit og að
fylgja eftir málum sem upp koma.
Telja þeir Árni Kolbeinsson ráðu-
neytisstjóri að lögin styrki mögu-
leika á eftirliti og að koma fram
málum. Hvorugur á von á miklum
breytingum í upphafi og segja
mestu skipta hvernig til takist með
framkvæmd veiðieftirlitsins.
Árni segir að lögin gefi tilefni
til að endurmeta veiðieftirlitið.
Þórður Ásgeirsson tekur í sama
streng og bætir því við að fleiri
ný verkefni sem Fiskistofu hafi
verið falin á árinu, meðal annars
stjórnun veiða smábáta og eftirlit
á Flæmska hattinum, knýi ekki
síður á um endurskoðun. Óll þessi
verkefni útheimti mikla viðbótar-
vinnu sem ekki hafi verið gert ráð
fyrir við íjárlagagerð. Vonast hann
eftir aukafjárveitingu í haust og
auknum fjárveitingum á næstu
fjárlögum.
Telur Þórður að vegna nýju lag-
anna þurfi að auka mannskap í
skrifstofueftirliti sem hann kallar
svo, það er að fylgjast með afla
og kvóta og stoppa menn af þegar
kvótinn er að klárast. Einnig að
fylgjast með aflasamsetningu á
mismunandi veiðislóð og tíma.
Hins vegar verði alltaf mjög erfitt
að koma við eftirliti úti á miðunum
því til að stöðva brottkast fisks
þyrfti nánast mann um borð í hvert
einasta skip flotans.
Steingrímur J. Sigfússon, for-
maður sjávarútvegsnefndar, segir
að vissulega séu nýju lögin skref
í rétta átt. Hann segist þó ekki
hafa sannfæringu fyrir því að þau
leysi þau stórfelldu vandamál sem
nú séu uppi, þau séu hálfgerður
kattarþvottur. Segir hann að sjáv-
arútvegsnefnd og hann persónu-
lega hafi fengið upplýsingar um
alvarleg dæmi þess að fiski væri
fleygt um þessar mundir. Því mið-
ur breyttu lögin litlu um það.