Morgunblaðið - 07.07.1996, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1996 13
ræða og án þess að sýna minnsta
vilja til viðnáms".
I Guangxi þekktu morðingjarnir
yfirleitt fórnarlömbin. En fólkið
þorði ekki að gráta myrta vini og
fjölskyldumeðlimi og lét það lík-
amshluta, sem urðu afgangs,
liggja á víðavangi í stað þess að
safna þeim saman og grafa þá.
Zheng Yi fann ekki eitt einasta
dæmi þess að einhver hefði mót-
mælt morðunum og ódæðis-
verkunum. Nokkur fórnarlam-
banna mótmæltu því að vera órétti
beitt og eitthvað var um að menn
fremdu sjálfsmorð frekar en að
verða grimmd samborgaranna að
bráð. Enginn lést hins vegar af
því að ráðast á morðingja sína.
Einn morðingjanna, sem Zheng
Yi hafði upp á, iðraðist einskis:
„Það er betra að myrða eitt hund-
rað saklausa, en að láta einn sek-
an komast undan.“
í einn og hálfan áratug þorði
enginn að spyija um mannát í
Kína eða leita heimilda um þessa
atburði í skjalasöfnum. Árið 1983
féll héraðsstjóri Guangxi, Wei
Guoqing, í ónáð hjá Deng Xiaoping
og fékk Zheng Yi þá takmarkaðan
aðgang að sögu mannátsins.
Þetta er án vafa umfangsmesta
mannát á þessari öld og þótt
lengra væri leitað aftur í tímann.
Það er hefur einnig sérstöðu vegna
þess að hvorki hungur né geðbilun
bjó að baki heldur opinber stefna.
í Kína var hugmyndafræði
gangráðurinn og mannátið fór
fram fyrir opnum tjöldum.
Þeim sem frömdu þessa glæpi
hefur aldrei verið refsað. í Wuxu-
an-umdæmi var 91 maður rekinn
úr flokknum fyrir mannát og 39
óflokksbundnir menn voru lækk-
aðir í tign eða hýrudregnir. Enginn
var sóttur til saka, ef frá er talin
„Fjórmenningaklíkan", sem miklu
réði í Kína á þessum tíma. Árið
1980 var hún dregin fyrir dóm
fyrir morð og aðra glæpi í menn-
ingarbyltingunni.
„Fyrir börn fórnarlambanna er
það verst að morðingjunum var
aldrei refsað af neinni alvöru,“
sagði Zheng Yi í samtali við Nic-
holas D. Kristof, annan höfund
bókarinnar „China Wakes“. „Þau
segja að daglega sjái þau á götu
fólkið, sem myrti og át foreldra
þeirra.“
reyndar komið í ljós í öðrum
könnunum af svipuðum toga,
og virðist hafa breyst frá því
sem áður var. Þegar gerð var
könnun á væntingum kínver-
skra unglinga fyrir tíu árum
nefndu þeir ekki fjölskyldumál,
en núna er fjölskyldan í öðru
sæti, á eftir menntun.
f könnuninni nú kemur fram,
að unglingum er lítt umhugað
að halda í heiðri hefðbundnar
veiyur og siði. Þetta á sérstak-
lega við um evrópska unglinga,
en einnig í löndum Rómönsku
Ameríku og Asíu, þar sem hefð-
ir hafa verið sterkari.
Vestrænir unglingar eru mun
svartsýnni á framtíðina yfir-
leitt. í Bandaríkjunum, Kanada,
Vestur-Evrópu, Grikklandi og
Japan taldi innan við fimmtung-
ur að ástandið í heiminum
myndi batna á næstu áratugum.
Lesa lítið í Bandaríkjunum
Bandarískir unglingar skera
sig úr að því leyti að þeir virð-
ast hafa mun meira á sinni
könnu en unglingar í öðrurn
löndum. Þeir vinna meira, fara
oftar á rómantísk stefnumót og
nota meiri tíma til heimilis-
starfa.
Þessir þættir eru taldir geta
útskýrt hvers vegna bandarísk-
ir unglingar lesa mun minna en
jafnaldrar þeirra annarsstaðar
í heiminum. Einungis þriðjung-
ur unglinga í Bandaríkjunum
taldi bóklestur meðal þess sem
þeim þætti skemmtilegt, en í til
dæmis Kína, Nígeríu og Pól-
landi nefndu tveir af hveijum
þrem bóklestur.
LISTIR
DÓMKIRKJAN í Riga þar sem orgelhátíðin var haldin.
HÖRÐUR Áskelsson við Walker-orgelið sögufræga.
EFTIR að Lettland öðlaðist sjálf-
stæði fyrir fáeinum árum hefur sókn
þjóðarinnar aukist eftir menningar-
legum samskiptum við önnur lönd
og ekki síst við Norðurlönd. Asbaltic-
um-menningarhátíðin við Eystrasalt-
ið er afsprengi þessarar menningar-
sóknar og er orgelhátíð hluti af
henni. Markmið orgelhátíðarinnar er
að flytja samtímakirkjutónlist frá
þátttökulöndunum. Ekki síst felst
gildi hátíðarinnar í því að organistar
úr ólíkum áttum kynnist hver öðrum
og kynni sjálfa sig og tónlistina sem
þeir fljdja.
Tveir á sömu tónleikunum
„Ég hef aldrei kynnst því fyrr
að tveir organistar spili á sömu
tónleikunum þar sem einn tók við
af öðrum,“ segir Hörður. „En fyrir
vikið kynntist ég fimm eða sex org-
anistum þótt ég hefði bara dvalið
í fjóra daga.“ Á tónleikununi með
Herði lék Litháenskur organisti
sem að sögn Harðar var afburða-
góður. Þeir tónleikar voru teknir
upp fyrir útvarp og sjónvarp og
segir Hörður að mikill áhugi sé
fyrir tónleikum af þessu tagi sem
útvarpsefni þrátt fyrir bágborinn
tækjakost. „Það var eins og koma
inn í Ríkisútvarpið fyrir 25 árum
en þeir eiga engra kosta völ.“
Áðalaðdráttarafl orgelhátíðarinn-
ar fyrir organistana var orgelið sjálft
sem er einstakt í sinni röð. „Þetta
er eitt af sögufrægari orgelum í
Evrópu og þetta er merkasta orgel
sem hefur varðveist í upprunalegri
mynd úr smiðju svonefnds Walkers.
Hans blómaskeið var um og eftir
síðustu aldamót og þetta orgel er
einmitt smíðað um það leyti,“ segir
Hörður. Það segir leikmanni lítið að
orgelið sé 120 radda fyrr en Hörður
útskýrir hvað sé „eðlileg" stærð:
„Orgelið í Hallgrímskirkju er með
því stærsta sem smíðað er í dag og
t'elur 72 raddir."
Organistar og
hljómborðsleikarar
Mörg gömul orgel hafa eftir því
sem tækninni fleygir fram verið færð
til nútímalegra horfs með því að
bæta í þau stýribúnaði sem auðveld-
ar stjórnun á röddunum. Oft er sett-
ur tölvustýribúnaður í þau þannig
að organistar viðhafa ekki ósvipuð
vinnubrögð og hljómborðsleikarar.
Þeir forrita fyrirfram ákveðnar skip-
Fingrafimir
organistar á
faraldsfæti
er alvég ódrepandi," bætir hann við.
Hörður getur ekki orða bundist
yfir þjóðfélagslegu ástandi í Lett-
landi og þeirri dapurlegu niðurníðslu
sem þar er. „Bændur t.a.m. standa
ráðþrota með ónýtan tækjakost eftir
að sovétkerfið rann sitt skeið á enda.
Þá höfðu menn a.m.k. í sig undir
vernd kerfisins en nú hefur verðlag
rokið upp og framleiðnin er varla
nokkur. Lettland hefur líka alltaf
verið kúgað af öðrum þjóðum sem
ekki hafa skilið neitt eftir þjóðinni
til hagsbóta, svo maður hefur mikla
samkennd með Lettum," segir Hörð-
í Dómkirkjunni í Riga er sögufrægt orgel
sem flesta organista dreymir um að leika
á. Það er eitt af fáum orgelum í heiminum
sem hafa varðveist óbreytt og stærð þess
er tröllaukin. Hörður Áskelsson sagði Örlygi
Sigurjónssyni frá tónleikaferð þangað og
væntanlegri tónleikaröð í Hallgrímskirkju.
anir og fyllingu í hljómi og sýndi
Hörður blaðamanni dæmi um það
við orgelið í Hallgrimskirkju. í stað
þess að draga út raddirnar, hverja
og eina, við kaflaskipti þrýsti hann
á einn hnapp sem dró út allar þær
raddir sem ákveðið hafði verið. Þetta
slakar samt ekki á kröfum um fingra-
fimi og kunnáttu heldur er þetta
hugsað sem tímasparnaður. Þessu
er aldeilis ekki til að dreifa í Walker-
orgelinu í Riga því þar er allt jafn-
handvirkt og fyrir daga rafmagns-
ins. „Þessi staðreynd var mjög
spennuvaldandi fyrir mig. Það eru
126 takkar á orgelinu og engin raf-
tækni til hægðarauka og okkur org-
anistunum var skammtaður tími til
að undirbúa okkur og venjast hljóð-
færinu. Ég mátti æfa samtals 6 tíma
á tveimur dögum og það var allt og
sumt. Á þeim tíma varð ég að gera
mín verk tilbúin og æfa þau. Þetta
var gjörólíkt því sem maður hefur
vanist, t.d. voru tvö efri hljómborðin
feiknalega þung ásláttar og þar við
bættust allir takkarnir. Sem betur
fór kom til skjalanna aðstoðarmaður,
sem þekkir orgelið eins og lófann á
sér, seinni æfingadaginn og skráði
allar raddskiptingar. Ef hans hefði
ekki notið við þá hefði ég lent í mikl-
um vandræðum. Hann dansaði í
kringum mig á tónleikunum til að
skipta um raddir á ógnarhraða og
ekki minnkaði spennan þegar sjón-
varpsupptökumenn beindu mynda-
vélum sínum upp að mér á alla
kanta,“ segir Hörður.
Af sex tónleikum á hátíðinni voru
þessir valdir úr til upptöku þar sem
léku saman Litháen og ísland. Einn
organistanna sagði Herði eftir á að
þessir tónleikar hefðu verið hápunkt-
ur hátíðarinnar.
Bágborið ástand
en mikill áhugi
„Maður skammast sín nánast fyrir
það hvað maður hefur það gott, þeg-
ar maður hittir starfsfélagana þama
úti því öll tæknimál eru áratugum á
eftir, hvort sem viðkemur öryggis-
málum bifreiða eða sjónvarpstækni
og svo eru launakjörin sérkapítuli.
Það er óskiljanlegt hvernig fólk
kemst af með þetta 5.000 krónur á
mánuði,“ segir Hörður. „En áhuginn
Sumarkvöld við orgelið
Þqú undanfarin sumur hefur verið
tónleikaröð í Hallgrímskirkju sem ber
yfiskriftina „Sumarkvöld við orgelið"
og hefst enn á ný slík tónleikaröð í
kvöld. Á hverju sunnudagskvöldi
verða orgeltónleikar klukkan 20:30
og mun Hörður sjálfur ríða á vaðið
með tónleikum þar sem hann leikur
m.a. efnisskrána sem hann lék í Lett-
lándi. Ýmsum ágætustu organistum
heimsins hefur verið boðið að leika
á tónleikaröðinni og má þar nefna
Christopher Herrick frá Englandi,
sem leikur 28. júlí. Annar ágætur
organisti kemur frá Svíþjóð og heitir
Gunnar Idenstam, en hann leikur
þann _18 ágúst. Auk Harðar leika
tveir íslendingar, Ragnar Björnsson,
sem mun leika m.a. hina margfrægu
Tokkötu og fúgu í d-moll eftir Bach,
og Lenka Mátéová, sem er organisti
í Fella- og Hólakirkju.
„Aðsóknin hefur verið mjög góð
og við njótum þess hve vel kirkjan
er staðsett. Það skiptir miklu máli
að kirkjurnar séu í miðbæ borganna
því jafnvel þó heimsins bestu organ-
istar leiki á tónleikum í kirkju sem
er úr alfaraleið myndi aðsóknin detta
niður. Þetta er alþekkt erlendis og
þær kirkjur sem eru miðsvæðis njóta
einar góðrar aðsóknar. Ég held að
tónleikarnir hér hafi mikla þýðingu
fyrir orðspor menningarinnar út á
við því hingað koma aðallega útlend-
ingar þó að íslendingar séu farnir
að koma meira," segir Hörður að
lokum.
Auk sunnudagstónleikanna verða
hádegistónleikar hvern fimmtudag
og laugardag. Á fímmtudögum leika
félagar úr Félagi íslenskra organleik-
ara og á laugardögum leikur organ-
isti sunnudagstónleikanna.
Tónleikar í Listasafni Siguijóns
Að vissu leyti
eins og hjónaband
FIÐLULEIKARINN Hlíf Siguijóns-
dóttir og David Tutt píanóleikari
flytja verk eftir Beethoven og Dvorak
á tónleikum sínuhi á þriðjudagskvöld
klukkan 20:30 í Listasafni Sigutjóns.
„Það er stígandi í efnisskránni,
við byijum á sónatínu eftir Antonin
Dvorak sem er samin um sama leyti
og svokallaði ameríski kvartettinn
úr Nýja heiminum og má finna nokk-
ur tengsl milli þessara verka,“ segir
Hlíf en á efnisskránni verða að auki
tvær sónötur eftir Beethoven, Vor-
sónatan í F-dúr opus 24 og Kreutzer-
sónatan í A-dúr opus 47.
En er erfiðara að leika margfræg
tónverk eins Kreutzersónötuna þegar
áheyrendur hafa væntingar fyrir-
fram heldur en að frumflytja tónverk
sem enginn þekkir?
„Það er mjög gaman að frumflytja
verk. Nýlega samdi Karólína Eiríks-
dóttir verk fyrir mig og samstarf við
tónskáldið sjálft er mikils virði. Ég
hef meira frelsi í túlkun þegar um
nýtt verk er að ræða en óneitanlega
eru nokkrar kvaðir á manni þegar
maður spilar klassísk verk. Það þarf
að þekkja undangengna sögu verks-
ins og hin ýmsu stílbrögð auk þess
sem handverkið er mikilvægt. Það
þarf að vita hvað hver nóta þýddi á
HLÍF Sigurjónsdóttir
og David Tutt.
ritunartímanum. En Kreutzersónat-
an er höfuðvígi þessarar hljóðfæra-
skipunar og feiknalega skemmtilegt
og krefjandi," segir Hlíf.
Hlíf lauk einleikaraprófi frá Tón-
listarskólanum í Reykjavík og
stundaði framhaldsnám í Indiana
og Toronto. Hún lék með kammer-
hljómsveitum í Þýskalandi og Sviss
uns hún kom til íslands þar sem hún
sinnti kennslu og lék á tónleikum
heima og erlendis. Hlíf er núria
fastráðin við Sinfóníuhljómsveit ís-
lands.
David Tutt hefur leikið með Or-
ford kvartettinum og the Fine Arts
Quartet og hefur komið fram sem
einleikari með sinfóníuhljómsveitum
í heimalandi sínu Kanada og víðar.
Hlíf segir þau Tutt hafa þekkst
mjög lengi og að þau hafi hist reglu-
lega til að leika saman. „Samleikur
af þessu tagi er að vissu leyti eins
og hjónaband. Það ríkir gagnkvæm
virðing og menn verða að vera sam-
mála um grundvallaratriði. Ef fólk
er mjög ólíkt þá er ólíklegt að sam-
starfið gangi upp. Við Tutt erum af
sama grunni, bæði vorum við í námi
í Bloomington. Þess vegna tölum við
sama „tungumál" og á æfingum
þurfum við ekki að viðhafa miklar
orðræður heldur spilum við okkur inn
að samkomulagi,“ segir Hlíf.