Morgunblaðið - 07.07.1996, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
Hjalti er sonur Sig-
urbjöms Þorkelssonar
frá Kiðafelli, kaup-
manns í Reykjavík og
fyrri konu hans Gróu
Bjamadóttur Jakobs-
sonar bónda á Valda-
stöðum í Kjós. Eigin-
kona Hjalta er Anna
Einarsdóttir vega-
verkstjóra Jónssonar
frá Sauðahaga í
^/allahreppi. Böm
þeirra em Þorkell
Gunnar, vélvirki og fiskkaupmað-
ur, Sigurbjöm búfræðingur og
bóndi á Kiðafelli, Kristín sem
starfar í Noregi og Bjöm bókbind-
ari. Anna Einarsdóttir var áður
gift Þorvarði Kjerúlf sýslumannj
Isfírðinga. Böm Önnu af fyrra
hjónabandi em flest uppalin að
meira eða minna leyti á Kiðafelli.
Einar verkfræðingur, Sigríður
verslunarmaður, Margrét hjúkmn-
arfræðingur og ljósmóðir, Guð-
björg búfræðingur og dýralæknir
og Þorsteinn líffræðingur. Al-
systkini Hjalta em Kristín (Ninna)
- “istakona og húsfreyja, Sólveig
húsfreyja, Þorkell Gunnar verslun-
armaður, Bima húsfreyja, Hanna
fv. bókavörður og Helga fv.
bankafulltrúi. Hálfsystkini Hjalta
em, Friðrik, fv. lögreglustjóri í
Bolungarvík og prófstjóri Háskól-
ans, Ástríður sem lést af slysförum
í æsku, Áslaug hjúkmnarfræðing-
ur og Bjöm ráðuneytisstjóri í land-
búnaðarráðuneyti, fv. forstjóri
Rannsóknastofnunar landbúnað-
arins og Matvæladeildar Samein-
'uðu þjóðanna.
Þegar sólin tyllir sér milli Akra-
fjalls og Skarðsheiðar á björtum
sumamóttum er óvíða fegurra en
á Kiðafelli í Kjós. Þar hefur föður-
bróðir minn Hjalti Sigurbjömsson
búið rausnarbúi í hartnær hálfa
öld. Þar bjuggu og forfeður hans
af Kortsætt í marga ættliði. Á
Kiðafelli bjó fyrstur Svartkell kat-
neski landnámsmaður eins og seg-
ir í Landnámu. Hann var frá Kata-
nesi á Skotlandi, nábýlingur Örl-
ygs á Esjubergi þess er fyrstur
byggði kirkju á íslandi og helgaði
heilögum Patreki. Hvalfjörðurinn
var þá allur að því er virðist kelt-
. aeskt kristið menningarsvæði. Á
Kiðafelli var beðin fyrsta bænin
sem til er skráð á íslensku. Landn-
áma segir að sonarsonur Svartkels
á Kiðafelli hafí beðist svo fyrir að
krossi „Gott ei gömlum mönnum,
gott ei ómm mönnum" sem út-
leggst „heill gömlum mönnum og
ungum“. Á Kiðáfelli er og þjóð-
þekktur merkisdraugur, Irafells-
móri, sem fylgir ætt Hjalta. Mjög
er af þeim draugi dregið en hefur
þó sést nokkram sinnum á Kiða-
felli á þessari öld.
Ungur missti Hjalti móður sína
Gróu Bjamadóttur. Hún lést úr
Spænsku veikinni
1918. Engin lyf vom
til gegn þessari geig-
vænlegu pest, sem
dugðu, annað en hið
ævafoma pestarlyf
hvönn, sem notuð var
með nokkrum árangri
gegn veikinni í Dan-
mörku. Sorg og
dmngi lá yfír Reykja-
vík frostaveturinn
mikla, þær vikur sem
veikin geisaði. Víða lá
fólk bjargarlaust á heimilum sín-
um og í mörgu húsi knúði dauðinn
dyra. Harmur var kveðinn að 7
móðurlausum bömum, Hjalta og
systkinum hans þegar móðirin ung
að áram og í blóma lífsins lá liðið
lík. Sigurbjöm Þorkelsson kaup-
maður í Vísi faðir Hjalta var stefnu-
fastur, ákveðinn og sanntrúaður
maður og hélt bamahópi sínum
saman. Hann giftist aftur Unni
Haraldsdóttur og þá bættust 4
böm í systkinahópinn. Oft var
þröng á þingi á heimilinu en sam-
heldni og kærleikur hefur einkennt
þessi systkini fram á þennan dag.
Hjalti gerðist snemma mikill
íþróttamaður. Hann var lengi í
hópi fremstu skíða- og fímleika-
manna landsins og sýndi meðal
annars fimleika við stofnun lýð-
veldis á Þingvöllum árið 1944. Þá
vann hann það afrek með snarræði
og harðfylgi að bjarga lífí drengs
sem var að drakkna í Tjöminni í
Reykjavík einn kaldan vetrardag.
Hjalti stundaði nám í kvöldskóla
KFUM, stundaði verslunamám við
Verslunarskóla íslands, en snéri sér
síðan að landbúnaðamámi og út-
skrifaðist sem búfræðingur frá
Búnaðarskólanum á Hvanneyri
árið 1936. Hann var við nám í
hænsnarækt og refarækt í Dan-
mörku og Noregi. Hann var bóndi
á Kiðafelli frá 1938 til ’41 og aftur
frá 1950. Starfaði við heildverslun
Sverris Bemhöft, hjá framtals-
nefnd og Skattstofu Reykjavíkur
og frá 1977 starfaði hann sem
rannsóknarmaður hjá Rannsókna-
stofnun Iandbúnaðarins. Hjalti hef-
ur gegnt ýmsum trúnaðarstörfum,
m.a. verið safnaðarfulltrúi Saur-
bæjarsóknar og meðhjálpari, próf-
vörður við Háskóla íslands og
fréttaritari Morgunblaðsins um
árabil.
Það var ekki heiglum hent að
setjast að og gerast bóndi á Kiða-
felli, þrátt fyrir náttúrafegurð sem
þar er. Jörðin er lítil, einungis 15
hundmð að fomu mati, hlunninda-
laus og þótti heldur rýr bújörð.
Kiðafells er að einu getið í jarða-
bókinni 1703, „að hey eyðist þar
vegna storrna". Hjalti hefur sléttað
tún með æmu erfíði, bætt jörðina
og ræktað. Eitt mesta happ í lífi
hans var þegar hann giftist Önnu
Einarsdóttur, stórglæsilegri konu,
dugnaðarforki og listamanni í
mörgum greinum. Saman hafa þau
skapað eitthvert fegursta heimili,
sem maður kemur inná, prýtt lista-
verkum, blómum og dýmm stein-
um. Til skamms tíma þótti til hlýða
að fara þangað með erlenda þjóð-
höfðingja. Þar ríkir höfðingsskap-
ur, mannkærleikur og húmanismi,
enda er þar gestkvæmt, ávallt em
þar einhveijir erlendir menn, vinir
og vandamenn.
Á Kiðafelli hefur ávallt verið
bammargt, böm þeirra hjóna mörg
og þau vinmörg. Þó hefur þar allt-
af verið rúm fyrir fleiri böm. Ófá
em þau böm úr ættinni og vanda-
laus sem hafa verið á Kiðafelli í
æsku sinni. Hjalti var umvafinn
þessu bamastóði. Þótt stundum
þvældist smáfólkið fyrir í hey-
skapnum um háannatímann leyfði
Hjalti krökkunum ofttugum saman
að sitja á heyvagninum og ærslast
í hlöðunni. Þá leyfði hann krökkun-
um ótakmarkað að fara í reiðtúra
á reiðhestum og gæðingum heim-
ilisins, ævintýraferðir inn í fegurð
sumarlandsins.
Hjalti er mjög fróður um sögu
Hvalfjarðar á stríðsámnum, sem
eru byltingartímar í tækni og
menningu og raunar eitt allra
merkilegasta skeið íslandssögunn-
ar. Hvalfjörður var ein mikilvæg-
asta flotastöð Bandamanna og á
Kiðafelli vom haldnar dagbækur
um allar ferðir skipa þar í stríðinu
sem em nú einstök heimild um
sögu styijaldarinnar á Norður-Atl-
antshafí. Á Kiðafelli var á sínum
tíma merkt kría, sem fannst svo
20 ámm síðar upp í Borgarfirði
og sýndi mönnum í fyrsta sinn
aldur þess langfleyga fugls. Fugla-
athuganir og merkingar em enn
stundaðar á Kiðafelli og stundar
þær Bjöm Hjaltason sonur Hjalta.
Og þótt Móri sé farinn að daprast
þá gerast enn undur á Kiðafelli,
það komst í heimspressuna þegar
selir tóku þátt í smalamennsku á
Kiðafelli á dögunum.
Tijágarður fagur er nú risinn
við Kiðafellsbæinn. Á Kiðafelli rís
og vörpulegur nýskógur sem veitir
skjól fyrir sviptivindum Esjunnar.
Hjalti hóf með systkinum sínum
og föður þessa skógrækt fyrir
nærfellt 5 áratugum á þeim tíma
þegar fáir gerðu sér grein fyrir
mikilvægi þess að planta tijám.
Nú hefur Sigurbjöm Hjaltason
sonur Hjalta sem stýrir fyrirmynd-
arbúi á Kiðafelli tekið upp merkið
og ræktar plöntur til skjólbelta-
gerðar og skógræktar í stómm
stfl. Hjalti er félagslyndur gleði-
maður og síðustu áratugina hefur
tær tenórrödd hans ómað um Kjós-
ina þegar menn koma saman. Af-
mæli Hjalta eru með þeim fjöl-
mennari og skemmtilegri. Viðbúið
er að áttræðisafmælið verði þar
engin undantekning og afmælis-
bamið taki „Hamraborgina" með-
an miðnætursólin gyllir Akrafjall
og Skarðsheiði og tjaldar og hett-
umáfar tína maðk á nýslegnu
Kiðafellstúninu.
Þorvaldur Friðriksson.
HJALTI
SIGURBJÖRNSSON
Þröngt
mega sátt-
ir sitja
Þ AÐ var þröng á þingi í heita
pottinum í Ljósafosslaug í
Grímsnesi þegar hressir skátar
"úr Skátafélaginu Vogabúum í
Grafarvogi slógu nýtt met. 50
skátar í einu fóru ofan í pottinn
en þessir nýju methafar voru
ásamt fjölmörgum öðrum félög-
um sínum úr Grafarvogi og
skátum úr Hveragerði í æfing-
arútilegu á Úlfljótsvatni en þar
landsmót skáta fram dagana
21.-28. júlí nk.
BLÁFELLALYKILL — prim. alpicola violacea
FellalykiU
EIN alvinsælasta ætt garð-
blóma er prímúluættin, sem í
raun ber heitið Maríulykilsætt
á íslensku. Þetta er ekki að
furða því þessi ætt er mjög stór,
í henni era meira en 800 teg-
undir og um 20 ættkvíslir og
þama er að fínna margar plönt-
ur af vinsælustu íslensku garð-
blómunum. Stærsta ættkvíslin
er sjálf prímúluættkvíslin.
Heimkynni hennar em einkum
nyrðra tempraða beltið í Asíu
og oft er talað um
prímúlubeltið sem
liggur um Kína,
Himalayafjöll, Afg-
anistan, íran og
Litlu-Asíu, með af-
leggjurum í ýmsar
áttir. Þó nokkrar
prímúlutegundir
vaxa í Ameríku og
Evrópu og meira
að segja vaxa tvær
tegundir á íslandi.
Það sýnir vel fjöl-
breytni og aðlögun-
arhæfni ættkvíslar-
innar að hún vex
bæði við nyrsta haf
í Eyjafírðinum og
hátt í hlíðum Hi-
malayjafjalla og víða þar á milli.
Því skal engan undra að þessi
ættkvísl hafí stundum verið
kölluð safnaraættkvíslin, því
þarna geta flestir fundið plöntur
við sitt hæfí og blómgunartími
lyklanna (prímúlanna) er frá
því snemma á vorin fram á
haust. Ræktun lykla hefur verið
mjög vinsæl í Evrópu frá því
um 1500 og stundum hefur
hreinasta prímúluæði gripið um
sig. Allflestar tegundir lykla
þola bæði frost og kulda en það
sem verður þeim stundum erfítt
em umhleypingarnir í íslenskri
vetrarveðráttu — sumum er
hætt við að fúna og rotna í
vetrarvætunni, en þær væri
best að setja í skjól yfir vetur-
inn í reit eða undir gler.
Prímúluættkvíslin er mjög
stór, í henni eru nálægt 600
tegundir og til að halda röð og
reglu á þessari stóm hjörð hef-
ur henni verið skipt í 30 deild-
ir. Mig langar að fjalla lítillega
um einstakling í einni þessari
deilda, Sikkimensis-deildinni.
Nafnið er dregið af Sikkim í
Himalayafjöllum, sem liggur á
milli Burma og Nepal, en ís-
lenska samheitið er Kínalykils-
deild. Þessir lyklar hafa reynst
mjög vel harðgerðir hér á landi.
í heimkynnum sínum vaxa þær
hátt til fjalla ofar skógarmarka,
gjarnan við ár eða læki og vilja
fijóan rakan jarðveg, jafnvel
mýraijarðveg.
Fellalykillinn —
prim. alpicola — er
einn þessara harð-
gerðu Kínalykla og
mjög dæmigerður
fyrir deildina. Hann
myndar stóra blað-
hvirfmgu með af-
löngum, tenntum,
dálítið gámðum
blöðum við jörð.
Upp úr blaðhvirf-
ingunni rís 40-60
cm hár blómstöng-
ullinn, sem er alltaf
blaðlaus, en eins og
mélugur að utan. Á
enda hans sitja
blómin mörg sam-
an í lútandi sveip. Blómin em
mélug að innan og ilma vel. Til
eru ýmis afbrigði af fellalyklin-
um sem bera mismunandi lit,
afbrigðið alba er snjóhvítt, af-
brigðið luna er tunglskinsgult
og violacea er fjólublátt. Það
afbrigði er stundum kallað blá-
fellalykill og er líklega vinsæl-
ast í ræktun hérlendis. Bláfella-
lykillinn hefur reynst mér fram-
úrskarandi harðgerður og betri
en hvíta eða gula afbrigðið, en
allir blómstra fellalyklarnir um
miðjan júlí eins og aðrir lyklar
í Sikkimensis- deildinni og jafn-
vel fram í ágústlok. Fellalykill-
inn er ekki gamall í ræktun í
Evrópu. Það var hinn frægi
breski plöntusafnari Kingdom
Ward sem fann hann í söfnun-
arferð sinni um háfjöll Asíu í
Tíbet og Bhutan á árunum
1924-26. í þeirri ferð fundust
margar blómaperlur sem garð-
ræktendur í Evrópu dá og dýrka
nú 70 árum seinna. S.K(j.
BLOM
VIKUNNAR
334. þáttur
Umsjón Ájjústa
Bjornsdotlir