Morgunblaðið - 11.08.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
UPPGÖTVANIRNAR
sem vísindamennirnir
greindu frá verða birt-
ar í vísindatímaritinu
Science 16. ágúst. Aðrir vísinda-
menn munu síðan hefja sínar eig-
in athuganir á þessum uppgötvun-
um, og einhveijir kunna að verða
til þess að taka í sama streng og
auka í þær sannanir sem fram
hafa verið lagðar fyrir því að líf
hafi þrifist á Mars.
En aðrir vísindamenn munu að
líkindum verða til þess að gagn-
rýna uppgötvanirnar og túlkanirn-
ar á þeim harðlega og gera sitt
ítrasta til þess að afsanna að þarna
séu á ferðinni vísbendingar um
að líf hafi verið á Mars.
Frá Mars til jarðar
Árið 1984 fannst á Suður-
skautslandinu loftsteinn sem tal-
inn er vera 4,5 milljarða ára gam-
all, en hafa borist frá Mars til
jarðar fyrir 13 þúsund árum.
Starfsfólk NASA hefur í fórum
sínum rúmlega tug slíkra steina,
og hafa þeir verið og eru enn rann-
sakaðir í þaula. í einum þessara
steina fundust vísbendingar um
lífform; leifar af örverustein-
gervingi sem talinn er hafa borist
með steininum frá Mars.
Flestir vísindamenn eru sam-
mála um uppruna steinsins og ald-
ur hans, en margir láta í ljósi efa-
semdir um, að fullyrða megi að
steinninn sanni að líf hafi verið á
Mars. Þegar vísindamennirnir,
sem uppgötvuðu steingervingsleif-
arnar, héldu fréttamannafund í
Washington í síðustu viku, ítrek-
uðu þeir að ekki væri um að ræða
afgerandi sönnun þess að líf hefði
þrifist á Mars.
„Við höfum nokkur form sem
er ákaflega freistandi að túlka sem
örverusteingervinga frá Mars, en
við höfum ekkert í höndunum sem
staðfestir að svo sé,“ sagði David
McKay hjá Johnson geimvísinda-
stöðinni í Bandaríkjunum.
Með leysigeislagreiningu tókst
vísindamönnunum að finna lífræn
efni, svonefnd fjölhringtengd,
arómatísk kolvatnsefni, í loftstein-
inum. Þegar lífræn efni leysast
upp verða þessi kolvatnsefni eftir,
og efasemdamennirnir benda á,
að fjölhringtengd, arómatísk kol-
vatnsefni séu algeng í alheiminum
og tengist ekki alltaf lifandi efni.
„Þau er að finna allstaðar á
jörðinni,“ segir Robert Clayton,
efnafræðiprófessor við háskólann
í Chicago. „Þessir sömu höfundar
og hafa unnið með þessa Ioftsteina
hafa fundið [kolvatnsefni] á öðr-
um tegundum loftsteina, fundið
þau í geimrykögnum og það er
ekki ljóst hvernig þau verða til,
en þau er alls staðar að finna. Ég
held því, að það að finna þessi
efni á Mars sé út af fyrir sig ekki
vísbending um líf.“
Flestum skilyrðum fullnægt
Höfundar rannsóknanna segja
að ákveðnar forsendur séu fyrir
uppgötvunum þeirra. Loftsteinn-
inn hafi verið rétt aldursgreindur,
örsmáir gerlasteingervingar hafí
verið til staðar og lífmynduð stein-
efni fundist í þeim. Kolvatnsefnin
hafí sýnt fram á flókin efnasam-
bönd.
„Þannig að við komumst að
þeirri niðurstöðu, byggðri á þeim
forsendum sem við höfum, að við
höfum uppfyllt mjög mörg, ef ekki
öll, skilyrði sem uppfylla þarf til
þess að geta talið sannað að líf
hafí áður þrifist [á Mars],“ sagði
Everett Gibson hjá Johnson geim-
vísindastöðinni.
Þeir sem efast segjast ekki hafa
séð nægar sannanir. Þéir segja
að vísindamönnum myndi reynast
erfitt að gera sér í hugarlund
hvernig lífvera á Mars hafi litið út.
„Það eru engar sannanir fyrir
því að hún hafi verið hólfskipt, eða
frumuskipt,". sagði William
Schopf, prófessor við Kaliforníu-
háskóla í Los Angeles og sérfræð-
ingur í fornum gerlum. „Hver
Vísindamenn um allan heim huga að vísbendingum um líf á Mars í fyrndinni
Reuter
RAUÐA plánetan, eins og Mars er stundum nefndur, er minni en jörðin og lengra frá sólu,
Því er margfalt kaldara á yfirborði Mars en á yfirborði jarðar.
„Marsbúa“-kenningar vekja
athygli, umtal og deilur

BAKSVIÐ
ÞEGAR yísindamenn við bandarísku geimferða-
stofnunina NASA og aðrar vísindastofnanir til-
kynntu í síðustu viku að þeir hefðu fundið vís-
bendingar um að líf hefði þrifíst á plánetunni
Mars fyrir margt löngu sperrti heimsbyggðin
eyrun. Að vísu sló fólkið hjá NASA varnagla
og bað menn vera rólega; það væri ekki hætta
á að litlir, grænir karllar kæmu fljúgandi til
jarðarinnar í misjöfnum tilgangi.
vegna er það nauðsynlegt? Vegna
þess að það er [í hólfunum] sem
vessa lífveru er að fínna, þar eru
efnin sem gera líf mögulegt."
Við rannsóknina er notuð sneið
af loftsteininum, og er breidd
hennar um það bil einn fimm-
hundruðasti úr hársbreidd, en vís-
indamenn hafa áhuga á að skera
hana enn þynnra.
Andrúmsloftið á Mars er þynnra
en á jörðinni og því getur ekki
þrifíst þar samskonar líf. Engu
að síður er Mars um margt svipað-
ur jörðinni., Yfirborðið er grýtt,
dagar eru um það bil jafnlangir
og á jörðinni, árstíðir eru fjórar,
vindar blása, ský myndast, há fjöll
er að finna og eldstöðvar.
Fyrir einhveijum milljörðum
ára var hlýtt á Mars og líklega
þykkt andrúmsloft. Þá hljóta gerl-
arnir, sem nýlega fundust leifar
af, að hafa verið til.
Frumveröld í flöskum
Vísindaleg leit að uppruna lífs-
ÞESSI mynd var tekin með
rafeindasmásjá í rann-
sóknastofum NASA og sýn-
ir form, sem talin eru vera
steingerðar örverur af
kyni gerla, sem kunna að
hafa lifað á Mars fyrir
milljörðum ára.
ins hófst fyrir alvöru með þeirri
hugmynd að hann mætti skilja
með því að greina líkleg efna- og
lífrænuferli á jörðinni í árdaga.
Þessi hugmynd kom fram í ritgerð
eftir rússneska lífefnafræðinginn
Alexander Ivanovitsj Oparín, og
birtist 1924 og markaði upphaf
að nýjum tímum.
Árið 1953 bjó Stanley Miller,
sem þá var nemandi við háskólann
í Chicago, til frumveröld með því
að tengja saman tvær flöskur og
var í annarri „haf“ úr vatni og í
hinni kássa einfaldra efna sem þá
þóttu iíkleg eftirmynd andrúms-
loftsins eins og það var í árdaga.
Þegar Miller sló eldingu gegnum
þetta andrúmsloft komst hann að
því, að innan fárra daga höfðu
myndast í vatninu ákveðnar am-
ínósýrur sem eru grunnefnin í
hvítuefnum, sem eru nauðsynleg
lífi á jörðinni.
Síðan þá hefur miklu magni
upplýsinga verið safnað. Leiða
þær í ljós að mörg líffræðilega
Clayton
McKay
mikilvæg mólikúl má búa til með
svipuðum hætti. Önnur má búa
til með aðstoð ljóss. Stjörnufræð-
ingar hafa sýnt fram á, að þau
sem upp á vantar gætu hafa bor-
ist til jarðar með loftsteinum.
Þótt þróun uppruna lífs á jörð-
inni sé þannig að einhveiju leyti
kunn eru vísindamenn ekki sam-
mála um hvað beri að teljast „líf“.
Líffræðingar nefna marga þætti
sem lífverur búa yfir; hæfileikann
til að fjölga sér, erfðavísa, marg-
breytni, skipulag og svo framveg-
is.
En það má alltaf fínna undan-
tekningar. Til dæmis geta veirur
ekki fjölgað sér án hýsils. Ein
magnaðasta hugmyndin er sú, að
líf hljóti að vera tengt þróun, og
engin ein lifvera búi yfir slíku
heldur tilheyri þróun óhjákvæmi-
lega heilu kerfí.
Algengasta vinnuskilgreiningin
á „lífi“ er sú sem er notuð í geim-
líffræðiáætlun NASA. Samkvæmt
henni er líf sjálfbært efnakerfi sem
getur þróast eins og kenning
Darwins lýsir.
Auknar rannsóknir
Þótt þessar síðustu uppgötvanir
kunni að reynast umdeildar er
búist við að þær hafi í för með
sér stórauknar rannsóknir á Mars
og öðrum plánetum.
Að sögn fulltrúa NASA hyggur
stofnunin á að senda mörg lítil,
ómönnuð geimför til Mars og ann-
arra pláneta í sólkerfinu. Síðar á
þessu ári verður fyrsta geimfarið,
sem nefnist Pathfínder, sent af
stað til Mars, og mun væntanlega
lenda þar 4. júlí á næsta ári.
Markmiðið er að leita vísbendinga
um líf. Gervitungl, notað til korta-
gerðar, verður sent á braut um
Mars 1998 í því skyni að senda
nákvæmar myndir af yfirborði
hans til jarðar.
Bill Clinton fékk upplýsingar
um nýjustu uppgötvanir starfs-
fólksins hjá NASA í síðasta mán-
uði. Hann hét því að kröftum
NASA yrði enn frekar beitt til
rannsókna á Mars - og líklega
verður einnig veitt meira fjár-
magni til þeirra rannsókna. Talið
er að áðurnefnd tvö geimför muni
hvort um sig kosta sem svarar
rúmum tveim milljörðum íslenskra
króna, og verða að líkindum ein-
ungis byijunin á ítrekaðri Ieit að
lífí IfciMíMH': Cable News Network,
The Daily Telegrapli og Reuter.