Morgunblaðið - 11.08.1996, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 1996 17
ellilífeyrinn-. Hann var ekkert upp
á sveit kominn.“
Hreggstaðir var réttnefni
Med úrvalsræktun,
sem tók mörg ár, var
valinn úr hreggstaða-
víðirinn, sem svo er
kallaður, og er geysi-
víða notaður. Hann er
gott dæmi um plöntu
sem er svo góð við
erfiðar aðstæður hér
uppfrá að hún stendur
sig á flestum öðrum
stöðum. Hann er
kenndur við gamla
nafnið á staðnum.
með þeim ummælum að ég gæti
gert við það það sem ég vildi.“
Björn var alinn upp í þessari
ræktun, en var orðinn fullorðinn
þegar hann varð garðyrkjumaður
og útskrifaðist 1976. „Eg er fædd-
ur inn í þetta og var alltaf að hjálpa
þeim hérna og hafði áhuga þó ég
væri í öðru starfi. Annars starfaði
ég lengst af sem loftskeytamaður.
Er sem sagt af útdauðri stétt. Ég
var aðallega í stuttbylgjustöðinni
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Á ÞESSUM veðrasama stað er með úrvalsræktun komið upp harðgerðum plöntum við óblíð skilyrði.
Planta, sem er svo góð við erfiðar aðstæður þarna uppfrá, stendur sig við flest önnur og blíðari skilyrði.
„GULU hættuna“ kalla menn í gamni þessa plöntu frá Kamt-
sjatka, sem hefur svipaða eiginleika og alaskalúpínan. Hún virð-
ist dugleg að vaxa á áburðarlausri jörðu og ber fræ. Björn er
að prófa hana þarna. Plantan ber falleg gul blóm.
Við rifjum upp Hákonarveðrið
fræga 1963, sem þurrkaði næstum
út grenið og öspina af Suðvestur-
landinu. Þá höfðu verið hlýindi frá
í mars um veturinn og trén voru
farin að soga upp í sig vatnið. Þá
varð skyndilega um 20 stiga hita-
fall og trén beinlínis sprungu. Eft-
ir það fór Haukur Ragnarsson til
Alaska til að leita uppi harðgerð-
ari plöntur. Aspirnar sem flestir
nota eru einmitt afkomendur
græðlinga og fræja þaðan. Þessar
aspir eru það líka. Um 1970 fengu
þeir feðgar það sem best reyndist
þaðan og upp úr 1973 voru þeir
farnir að rækta út frá þeim. En
fyrst eftir áfallið vildi enginn
kaupa aspir og greni.
í Gróanda eru ræktuð tré, runn-
ar og garðrósir, en ekki blóm. Allt
er það útiræktun nema notuð eru
köld plasthús undir uppeldið. Einn-
ig má sjá til uppeldis vermireiti,
sem setja má yfir hvítt plast yfir
veturinn. Af hveiju hvítt? Til þess
að sólin hiti það ekki of mikið og
lífgi plönturnar, útskýrir Guðrún
Helgadóttir, kona Björns, sem
stendur þarna með tveimur ungl-
ingum við að stinga niður græð-
lingum. Guðrún er kennari í
Menntaskólanum í Kópavogi og
þau Bjöm eiga ung börn, svo þau
búa þarna bara yfir sumarið. Björn
ekur upp eftir þegar þarf að vetrin-
um. Þau höfðu þar lítinn snotran
bústað, en hafa verið að byggja
við. Og hafa auðvitað flutt stórt
tré á pallinn fyrir framan. Ekkert
mál. Það stendur keikt upp úr ve-
röndinni, þar sem er tappi í gólfi
til að geta vökvað. í gamla húsinu
býr móðir Björns, en faðir hans
er látinn.
Flytja stór tré
Þegar við sitjum yfir kaffi er
Björn spurður meira út í flutning
á stóru trjánum. Hann segir tré
þurfa að vera undir það búin frá
upphafi. „Almennt eru trén færð
með 2-3 ára millibili. Þegar þau
eru orðin of stór til að færa þau,
tökum við hring í kring um þau
niður fyrir rótina og mokum svo
að aftur. Þannig að alltaf er hnaus
og inni í þessum hnaus eru rótar-
kerfi plöntunnar. Svona undirbúin
er hægt að flytja eins stór tré og
maður ræður við. En með það í
huga hefur þurft að rækta þau og
undirbúa þau undir flutning. Þá
hafa þau alveg sömu lífslíkur mið-
að við stærð.
„Þegar reistar eru stórbygging-
ar á að planta dálítið stórum tijám
við þær. Mér fínnst stundum ósam-
ræmi þegar vesælar plöntur eru
við stórhýsi, auk þess sem borin
er minni virðing fyrir smáplöntum
á opinberum stöðum og í götum
og þau tré frekar eyðilögð," segir
Björn. „Það er kannski ekki mikill
markaður fyrir mjög stór tré, því
bæði veit fólk þetta ekki og svo
þarf að eiga svona tré vel undirbú-
in. Ég ætlaði upphaflega að gera
út á að vera með stór tré tilbúin
til sölu. Hins vegar eyðilagðist sá
markaður. Það voru komin hér um
5 metra tré sem þá kostuðu 9.000
krónur á markaðsverði. Við verð-
lögðum þau á það, en við gáfum
nú raunar meiri hlutann af þeim.
Þá ruddi Skógræktarfélagið út úr
stöðinni hjá sér háum tijám á 800
kr. stykkið. Það sér hver heilvita
maður að maður ræktar ekki tré
í mörg ár fyrir það, nema það sé
mikið niðurgreitt eins og þar er.
Núna hafa fleiri farið út í þetta.
Markaðurinn vill geta fengið tré
með hnaus líka á sumrin. Þau eru
miklu betri vara með hnaus en
berróta ef hnausinn er góður og
vel upp byggður."
Fæddur inn
í garðyrlyuna
í spjalli okkar kemur fram að
aldrei hafi verið ætlunin að koma
þarna upp garðyrkjustöð. „Pabbi
var 65 ára gamall og það tekur
10-15 ár að byggja upp stöð. Hins
vegar entist honum líf og heilsa,
og þeim báðum hjónunum, til þess
að planta geysilega miklu út. Þeg-
ar hann svo gafst upp kallaði hann
mig til og afhenti mér þetta land
Þegar fjölskyldan kom þama
upp eftir gaf hún staðnum nafnið
Hreggstaðir, því að koma úr Foss-
voginum og í þetta veðravíti var
eins og úr hvítu í svart. „Hér var
alltaf rok og rigning að manni
fannst miðað við það sem var
niðurfrá. Þegar við komum hingað
fórum við að velja úr plöntur sem
engin þörf var að huga að meðan
við vorum í Fossvoginum. Miklu
af víði var plantað út, við vomm
með margar plöntur í takinu. Einn
einstaklingur var álitinn standa sig
langbest. Pabbi var að leita með
hjálp Óla Vals, sem var ráðunautur
hjá Búnaðarfélaginu. Hann var og
er enn ráðgjafi á staðnum. Með
úrvalsræktun, sem tók mörg ár, var
valinn úr hreggstaðavíðirinn, sem
svo er kallaður, og er geysivíða
notaður. Hann er gott dæmi um
plöntu sem er svo góð við erfiðar
aðstæður hér uppfrá að hún stend-
ur sig á flestum öðmm stöðum.
Hann er semsagt kenndur við
gamla nafnið á staðnum."
En því var ekki haldið í það?
Björn útskýrir að Örnefnastofnun
hafi ekki verið sátt við það þegar
þetta var gert að nýbýli, vegna
þess að á Barðaströnd em til
Hreggsstaðir, sem þeim fannst of
líkt. Nýbýlaleyfi er háð samþykki
Ömefnastofnunar. En þegar Þór-
hallur Vilmundarson heyrði að
þarna væri til örnefnið Grásteinar
kom ekkert annað nafn til greina
á landið.“ í skóginum má sjá stóra
fallega steina, sem heita grásteinar
frá fornu fari og era einkennandi
fyrir landið.
Bjöm segir að alltaf séu margar
tilraunir í gangi með ýmis tré, en
auðvitað sé alltaf lögð mest áhersla
á það sem mest selst, sem sé
skiljanlegt. Hingað til hafi fólk
alltaf verið að girða í kring um sig
og búa til skjól. Byggðin er sífellt
að færast utar og er þá alltaf jafn
skjóllaust. Þetta skjól þarf að fá
og til þess er víðirinn fljótastur og
tiltölulega sterkastur. Fólk byijar
því gjarnan ræktunina á honum.
Sem dæmi um vindálagið þarna
bendir Bjöm okkur á toppana á
háu grenitijánum. Varla nokkurt
tré er með heilan topp. Þessi stóru
tré eiga erfitt þegar þau em kom-
in upp í það mikinn vind að topp-
arnir fjúka bara af. Þetta hefur
gerst meira og minna alla tíð þó
vindálagið hafi auðvitað hækkað
BJÖRN Sigurbjörnsson garðyrkjubóndi ásamt konu sinni Guðrúnu
Helgadóttur kennara fyrir framan hús þeirra í skóginum.
í Gufunesi og inn á milli á Jökla-
skipunum. Þegar ég tók við þessu
fyrir 17 árum, var sáralítið í fram-
leiðslu til sölu. Pabbi hafði framan
af verið að éta upp bæturnar af
Bústaðablettinum og löngu búinn
með þær. Hann var af gömlu kyn-
slóðinni. Þegar ég sótti fyrst um
heitt vatn hérna fékk ég auðvitað
ekkert svar. Einn góðan veðurdag
klappaði maður á öxlina á mér og
sagðkPabbi þinn er yfirlýstur
kommi og þú ert gransamlegur.
Þú færð aldrei neitt heitt vatn,“
segir Björn og hlær. „En þó hann
væri svona mikill kommi að sagt
var, þá var pabbi svo mikill sjálf-
stæðismaður að hann sótti aldrei
með tijánum. Það verður meira
eftir því sem hærra kemur. En
með öllum þessum gróðri hafa
aðstæður breyst.
Björn unir sér vel á þessum stað
þótt hann sé með „ónýtt bak“ og
var af læknum afskrifaður til erfið-
isvinnu 25 ára gamall, ekkert væri
hægt fyrir hann að gera. Þótt ein-
hver „beinaréttari“ í Hull hafi losað
hann við stöðugan bakverk á kort-
eri fyrir 3 pund þegar hann var í
siglingum, læknaði það ekki bakið
og hann getur engu lyft. „Hann á
nú konu,“ skýtur Guðrún sposk inn
í. „Ef þyngdin er yfir 200 kg þá
lyftir kerlingin.11 Björn bætir við
að þessvegna hafi hann stundum
sagt í sambandi við garðyrkjustöð-
ina, að hún sé byggð upp af gamal-
mennum, öryrkjum, börnum og
þroskaheftum, sem var lengi vel
uppistaðan í vinnuaflinu. Skýringin
á því síðastnefnda er sú að 2-3
strákar úr Tjaldanesi koma á sumr-
in til hans hluta úr degi og hjálpa
til. Hann segir stundum í gamni
að þeir séu bakið hans, því þeir
geta rétt honum það sem hann
ekki getur teygt sig í sjálfur. Að-
spurður kveðst Bjöm aldrei hafa
farið fram á neinn örorkustyrk, og
yfirleitt ekki leitað til lækna, sem
höfðu einfaldlega afskrifað hann.
Þetta hafi allt gengið af því að
aðrir em líka á staðnum.
Ævintýri fremur en starf
Hvaða væntingar hefur Björn
til framtíðarinnar? „Eins og hjá
öllum gróðrarstöðvum, þá er fram-
tíðarsýnin að reyna að selja. Þetta
er bara verðlaus eign. Ekki sölu-
hæft. Allur landbúnaður er rekinn
með tapi. Þarmeð era bújarðir inn-
an landbúnaðarkerfísins lítils virði,
nema til komi styrkir og þvílíkt.
Sama gildir hér, nema hvað við
erum miklu verr settir en bændur.
Þeir fengu þó í gegn að ríkisbú-
skapur var lagður niður. En ríkis-
búskapur á tijáplöntum er ekki
lagður niður. Þar af leiðandi eram
við að rækta tré í samkeppni við
ríkið, sem er ákaflega erfitt hlut-
skipti. Ríkið hefur framleitt mest
og síðan skógræktarfélögin, sem
hvort tveggja er þrælstyrkt. Tök-
um sem dæmi Skógræktarfélag
Mosfellshrepps, af því að það er
lítið fyrirtæki og maður nær utan
um það í hugsun. Eins og öll skóg-
ræktarfélög fær það styrk frá rík-
inu, þótt hann sé ekki hár. Það fær
styrk frá bænum, því það er í fé-
lagsmálakerfinu. Svo fær það út-
hlutað landi í miðjum bænum til
að rækta plöntur á og síðan kemur
vinnuskólinn til að búa til plöntum-
ar, sem boðnar era bænum til
kaups. Þánnig er þetta alls staðar
og um allt landið. Svona er Skóg-
ræktarfélag Reykjavíkur byggt
upp. Þetta var skiljanlegt í upp-
hafi, þegar áhugamenn vora að
reyna að troða tijám upp á þá sem
ekki höfðu áhuga og varð að gefa
plöntumar til að koma þeim út.
Þá stendur stjórnmálamaðurinn
andspænis því hvort hann vill
styrkja þá sem vilja planta tijám
svo hann geti' valið hvar hann
kaupir trén eða á að styrkja
ákveðnar stöðvar til að úthluta
tijánum ókeypis. Það síðara hefur
orðið ofan á, enda miklu einfald-
ara. Þarf aðeins að styrkja 3-4
stöðvar á landinu. Þetta ætti að
vera liðin tíð, því sömu stjórnmála-
menn samþykktu fyrir nokkram
árum svonefnd samkeppnislög,
sem banna ríkisrekstur. Það er
bara ekkert farið eftir þeim. Ef
litið er til garðyrkjustöðva í ein-
staklingseign, eru þetta bara pínu-
litlar stöðvar með nokkur plasthús.
Þær lifa í samkeppni við leifarnar
af þessu ríkisrekna kerfi.
Það væri því ekki hægt að losna
við svona garðyrkjustöð þó maður
vildi. Enginn getur keypt stöð sem
tveir ættliðir era búnir að byggja
upp til þess að fara að framleiða
við hliðina á ríkinu. Þeir sem fara
út í þetta byija á núlli og vinna
svo ótæpilega við að byggja upp.
Ég efast um að nokkur maður
kaupi svona stöð í fullum rekstri.
Ég lít miklu frekar á þetta sem
ævintýri en starf,“ segir Björn
undir lokin. „Maður veit frá upp-
hafi hve þungur róður það er frá
samkeppnissjónarmiði og hve stað-
urinn er erfiður og afsíðis. Sá hlýt-
ur að vera dálítið raglaður sem
stofnar garðyrkjustöð svona langt
frá markaðnum og ætlar að fá
almenning til að kaupa. í raun er
það ævintýri að nokkur skuli koma
hingað, því í fyrsta lagi er það
ekki í þjóðbraut og þarf að vita af
staðnum og til að koma t.d. utan
af Seltjamamesi verður að aka
fram hjá 7 gróðrarstöðvum áður
en komið er hingað. Er ekki óhætt
að segja að það sé svolítið ævintýri
að fólk skuli leggja þetta á sig og
að þetta skuli yfírleitt ganga?"