Morgunblaðið - 06.10.1996, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 1996 11
Komið til umboðsmanns bama
„Starfsmenn útideildar hafa
unnið rosalega gott starf og
hjálpað mörgnm. Þetta starf er
ekki hægt að vinna úti í hverf-
um,“ segir einn skjólstæðingur
útideildar í samtali við Morgun-
blaðið. Hún er að verða 16 ára
og byrjaði að venja komur sínar
þangað fyrir 1 Vi ári. í útideild-
ina mætir hún þrisvar til fjórum
sinnum í viku að jafnaði. „Eg
og vinkonur mínar erum búnar
að vera miður okkar allan síð-
asta mánuð,“ segir hún.
Þær fóru því á fund Láru
Björnsdóttur félagsmálastjóra.
„Við fengum ekki að vita neitt
hvað verður og okkur var sagt
að verið væri að vinna í málun-
um. Ef eitthvað var fórum við
ennþá reiðari þaðan út en við
vorum áður. Okkur var bent á
að við gætum farið í Hitt húsið,
en þar er aldurstakmarkið 16
ára. Vinkona mín er 15 ára og
hún mætti ekki fara þangað inn.
Við fórum beint til umboðs-
manns barna sem ætlar að kanna
málið fyrir okkur. Það stendur
í mannréttindasáttmála Samein-
uðu þjóðanna að sé ákvörðun
tekin sem varðar börn þá á að
spyrja börnin," sagði stúlkan.
Aðspurð um hvers vegna hún
hafi farið að koma í útideildina
segist hún aldrei hafa átt neina
samleið með þeim sem sóttu
félagsmiðstöðvarnar og því hafi
þær vinkonurnar sótt I útideild-
ina. Hún segist því ekki sjá fyr-
ir sér að þó að starfsfólk úti-
deildar færist út í hverfaskrif-
stofurnar sæki þau þangað. „Eg
bý í Skerjafirði og Skógarhlíð
er mín hverfamiðtöð. Svona
starfsemi verður að vera mið-
svæðis, þar sem krakkarnir
eru.“ Hún segist ekki mundu
sækja félagsmiðstöðina þó að
þar yrði komið á fót klúbba-
starfi eða einhvers konar starf-
semi fyrir hennar líka.
Hún er ekki í neyslu en aftur
á móti ein vinkona hennar. „Við
bentum henni á að koma niður
í útideild og ég er viss um að
hún hefði hvergi annars staðar
fengið svona aðstoð. Það er líka
allt svo persónulegt og hlýlegt
hérna.“
Þegar vinirnir eru félagsráðgjafar
„MANNI er alltaf tekið vel
hérna og við lítum á starfs-
mennina sem vini okkar. Það
er ekki verra þegar vinir manns
eru félagsráðgjafar," segir ann-
ar skjólstæðingur útideildar. Sá
er 17 ára og hefur sótt útideild-
ina síðan hann var 14 ára.
Hann segist hafa verið í rugli
þegar hann var í 9. bekk en
nú er hann kominn yfir það og
segist vera á móti eiturlyfjum.
„Starfsmennirnir hér tala við
mann eins og jafningja og mað-
ur treystir þeim 100%. Þeir
prédika ekki yfir okkur þó að
þeir séu alltaf að segja sömu
hlutina heldur koma skilaboð-
um sínum áfram hægt og síg-
andi. Þeir hjálpuðu mér að ná
samræmdu prófunum og það
var ekkert mál fyrir mig að
koma hingað þó að enginn ann-
ar krakki væri hér,“ segir
liann.
Nú er hann á öðru ári í fram-
haldsskóla og vinnur með námi
tvisvar í viku þannig að hann
getur bara mætt á fimmtudags-
kvöldum í útideildina. Þess
vegna vildi hann gjarnan sjá
hana opna oftar á kvöldin. Hann
segist líka oft hitta starfsfólkið
í miðbænum um helgar og það
megi alltaf vera að því að tala
við hann. Það vekur athygli
blaðamanns að talsmáti og orða-
forði þessara tveggja krakka
er þannig að þau koma máli
sínu vel frá sér og bera því vitni
að tala mikið við sér eldri.
Þegar hann ber saman félags-
miðstöðvar og útideildina segir
hann að í útideildinni sé allt svo
persónulegt og heimilislegt, en
fannst móttökurnar á sínum
tíma ekki vera góðar í félags-
miðstöðinni. Þangað sæki menn
félagsskap við aðra krakka en
í útideildinni sæki krakkarnir
ekki síður í félagsskap starfs-
fólksins.
Hann segist ekki geta hugsað
sér að verða númer á Félags-
málaskrifstofu og þurfa að
ræða við félagsráðgjafa sem sit-
ur á bak við skrifborð. „Hér er
allt á léttu nótunum og starfs-
menn eru eins og foreldrar
manns.“
„Götustarfið“ þróast
Sigrún segir að starfsmenn úti-
deildar taki oft fyrstu skrefin til
að kynnast unglingunum og það
vilji þeir auka. „Við byggjum upp
traustið við unglinginn úti á götu.
Útideildin hefur þróað „götustarf-
ið“ í ýmsar áttir með aðstoð ungl-
ingadeildar Félagsmálastofnunar.
Það gerist margt á útivöktum hjá
okkur og við höfum yfirlit yfir
hvernig krakkar hafa það í hinum
ýmsu hverfum. Oft eru tekin viðtöl
úti á götu svipað og gert væri
innanhúss. Þá er það akkúrat stað-
urinn og stundin sem barnið þarf
að ræða málin. Stundum vísum við
þeim áfram eins og til dæmis á
Stígamót, en líka er samstarf við
ÍTR, lögreglu og námsráðgjafa í
skólum mjög mikilvægt."
Útideildin er opin virka daga á
dagtíma auk þess sem opið er eitt
kvöld í viku. Þar er veittur stuðn-
ingur af ýmsum toga við unglinga
s.s. aðstoð við atvinnuleit og
námsaðstoð. Einnig fer þar fram
hópavinna sem er forvamarstarf,
stuðningsnámskeið fyrir foreldr-
ana þegar börnin eru komin út í
smábrot eða vegna ótímabærs kyn-
lífs o.fl. Þá segir Hugo að hvergi
annars staðar í höfuðborginni sé
krökkum í neyslu sinnt, þ.e. þeim
sem leita ekki aðstoðar sjálfir og
hafa gefið skít í umhverfið.
„Starfsfólk útideildar er eina fólkið
sem þessi hópur leyfir að koma
nálægt sér.“
Viðstödd yfirheyrslur
Sigrún segir að útideildin hafi
einnig sinnt svolítið jaðarhópnum,
þ.e. þeim sem detta út úr skóla eða
vinnu, eru rekin að heiman eða
fara að heiman og festast ekki í
hefðbundnu tómstundastarfi auk
þeirra sem langt eru komnir í vímu-
efnaneyslu. Það sem hefur einnig
verið að þróast á undanfömum
áram er forvarnarvinna varðandi
unga afbrotahópa og mikill áhugi
er fyrir því að vinna þau mál bet-
ur. „Við höfum undanfarin 2 ár
setið við yfirheyrslur þegar teknar
era lögregluskýrslur af bömum
undir 16 ára aldri,“ sagði Sigrún
og bætir við að útideildin hafi upp
á mjög margt að bjóða fyrir ungt
fólk.
Hún segir að kosturinn við út-
deildina sé einmitt sá
hvað allt er þar óform-
legt. Krakkamir geti
komið hvenær sem þeim
hentar. „Það er mjög
mikilvægt og ekki síst
að þau hafa gert það.
Við segjum stundum að
við höfum alið upp
krakka hér, verið eins og stuðn-
ingsforeldrar. Þessir krakkar hafa
oft engan annan til að spjalla við.
Stundum er þetta nóg, en stundum
er eðli mála þannig að vísa þarf á
annars konar sérfræðiaðstoð.“
Lára segir að Félagsmálastofn-
un hafi verulegar áhyggjur af þeim
hópi ungs fólks sem er á „gráa
svæðinu“. „Það er nýbúið að sam-
þykkja í félagsmálaráði tillögu
mína um að við tökum upp viðræð-
ur við Vinnuskólann og Hitt húsið
um að ungmenni án bótaréttar fái
að taka þátt í starfsemi á þéirra
vegum þó að þeir haldi bótum hjá
okkur. Þá er ég sérstaklega að
tala um þann hóp sem leitar til
okkar. Við náum auðvitað aldrei
utan um alla en nú erum við að
leggja mjög mikla áherslu á að
skoða mál þessa hóps.“
Aðspurð hvort þessir krakkar
væra leitaðir uppi sagði Lára að
einhverjir þeirra hafi komið fram
hjá útideildinni eða unglingadeild-
inni, öðram hafi verið vísað úr
skóla. „Svo rekur þau á fjörur okk-
ar, sem hafa ekki peninga til að
lifa. Sá hópur fer stækkandi. Við
aðstoðuðum t.d. í fyrra 49 ung-
menni á aldrinum 16 og 17 ára.
Þetta er aldurshópur sem við eigum
ekki að veita fjárhagsaðstoð vegna
þess að foreldramir era fram-
færsluskyldir. Sum eru í námi með
okkar aðstoð."
Gísli Ámi Eggertsson segist alls
ekki vilja sjá starfsemi ÍTR í æsku-
lýðsmálum þróast út í að bera of
mikinn meðferðarkeim. „Ég vil
setja mjög skörp skil þar á milli
en þó þannig að færam við mark-
visst út á „gráa svæðið“ þá gerðum
við það með sérstökum, afmörkuð-
um hætti, vel skilgreindum úrræð-
um, sem séu þá unnin í fullu sam-
ræmi við fagmenn í bamavemdar-
geiranum."
Akveðið hirðuleysi
Hann segist vera þeirrar skoðun-
ar, að þrátt fyrir góðan vilja takist
mönnum ekki að ná nógu vel utan
um þennan málaflokk. Þetta birtist
í mjög mikilli neyslu ungs fólks, í
reiðileysi á unglingum, í sérstökum
vandamálum 16-20 ára ungmenna
sem dottin era út úr skóla, era at-
vinnulaus og era þar af leiðandi
komin í þunglyndisástand, era reið
og bitur og hafa í raun mjög veika
framtíðarsýn. „Það er ekki út í
hött að sá hópur sem er í sjálfs-
vígsáhættu hér á landi er svo stór.
Það er ákveðið hirðuleysi varðandi
þetta unga fólk.“
Margir era sammála þeirri skoð-
un Gísla Árna að fleiri úrræði vanti
fyrir þennan hóp. Sigrún Valgeirs-
dóttir og Hugo Þórisson segja til-
finnanlega vanta annað tilboð en
hefðbundna skóla eða vinnu fyrir
krakka 16 ára og eldri. „Það er
enginn sem leitar þetta fólk uppi
sem er ekki í skóla, hefur ekki at-
vinnu og er ekki á bótum,“ sagði
Oddur Albertsson skólastjóri Lýð-
skólans, sem hefur miðað starfsemi
Lýðskólans við þennan hóp. Eftir
nokkurt óvissutímabil tókst nýlega
áð fá framlag frá ITR og Norræna
húsinu þannig að 20 ungmenni
geta hafið nám um miðjan október
í tíu vikur.
Sömuleiðis segir Jón Amar Guð-
mundson sem sér um barna- og
unglingamál hjá forvarnardeild lög-
reglunnar að til að aðstoða unglinga
við að koma sér í réttan farveg
verði úrræðin að vera fjölbreytt og
nægjanleg, þannig að allir finni eitt-
hvað sem þeir geti sökkt sér ofan
í og fengið þannig stuðning og leið-
beiningar. „Það þarf að auka og
styrkja starf með ungl-
ingum en alls ekki draga
úr því, það er alveg ör-
uggt mál,“ sagði hann.
Niðurstaða
Segja má að i megin-
dráttum sé niðurstaða
viðmælenda Morgun-
blaðsins samhljóða bókun fulltrúa
Sjálfstæðisflokksins frá fundi í fé-
lagsmálaráði 28. júní sl. Þeir töldu
tillögumar vera til einföldunar og
til bóta að flestu leyti. „Við viljum
þó setja fyrirvara um mikilvægi
þess að leysa upp unglingadeildina
og flytja starfsemi hennar út á
hverfaskrifstofur að jafn miku leyti
og tillagan gerir ráð fyrir,“ sagði
þar. Viðmælendur blaðsins töldu
margir að markmiðið „Ein fjöl-
skylda - einn ráðgjafi“ hentaði
ekki öllum unglingum þó að stór
hluti þeirra félli kannski undir þá
skilgreiningu. Þeir töldu jákvætt
að styrkja hverfaskrifstofur, en
menn vilja jafnframt sjá útideildina
starfa á sama eða svipaðan hátt
og hún hefur gert. Hún sé lykil-
hlekkur í allri starfseminni. Breyt-
ingar verði hratt hjá unglingum og
til að stöðva framvindu mála þurfi
að bregðast hratt við. Setja menn
ákveðið spumingamerki við að það
gerist með nýju fyrirkomulagi.
Einnig þykir mörgum nauðsynlegt
að hækka sjálfræðisaldur upp í 18
ár. „16 og 17 ára unglingar eru á
framfærslu foreldra en hafa samt
sjálfræði sem mörg þeirra kunna
ekki að fará með“ eins og einn við-
mælandi orðaði það.
Ekki útíhött
aö sá hópur
sem er í
sjálfsvígsá-
hættu er svo
fjölmennur