Morgunblaðið - 19.10.1996, Síða 24

Er að marka persónuleikapróf?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Spurning: Fyrir nokkru fór ég
til sálfræðings af sérstökum
ástæðum. Hann lét mig taka per-
sónuleikapróf. Pað voru mörg
hundruð spurningar, margar
mjög furðulegar og sumar fannst
mér asnalegar. Ég get ómögulega
skilið til hvers þetta er og hvað
hann geti fundið út úr þessu. Er
eitthvað að marka svona próf?
Svar: Sálfræðileg próf eru hjálp-
artæki sálfræðinga til þess að
komast að hlutlægari niðurstöðu
um sálarástand skjólstæðinga en
viðtal og skoðun ein geta gefið.
Þau byggjast á tölfræðilegum
grunni og mikil undirbúnings-
vinna liggur að baki þeirra áður
en þau geta talist nothæf. Meðal
áreiðaníegustu sálfræðilegra
prófa eru sum almenn greindar-
próf, en einnig eru nokkur per-
sónuleikapróf sem hafa reynst
áreiðanleg og góð greiningartæki.
Persónuleikapróf eru margs kon-
ar, mismunandi flókin og viðamik-
il. Sum mæla aðeins einn eða fáa
persónuleikaþætti, eins og t.d. út-
hverfu-innhverfu. Önnur mæla
fjölda persónuleikaþátta og geð-
rænna einkenna og eru mikið not-
uð við greiningu á geðsjúkdómum.
Eitt þessara prófa ber skamm-
stöfunarheitið MMPI og gæti ver-
ið það próf sem spyrjandi gekkst
undir. Það er all umfangsmikið og
samanstendur af 566 fullyrðing-
um, sem lýsa hugsunum, tilfinn-
ingum, skoðun og hegðun, og á
hinn prófaði að ákveða hvort þær
eigi við hann eða ekki. Við upp-
runalega gerð prófsins var fyrst
safnað fjölmörgum atriðum sem
voru lýsandi fyrir tiltekna þætti
geðsjúkdóma eða persónuaf-
brigða. Þau voru síðanprófuð
bæði á heilbrigðum almenningi og
sjúklingum sem .eftir öðrum mæli-
kvörðum höfðu þessi tilteknu
sjúkdóms- eða persónuleikaein-
kenni og þau atriði valin úr sem
greindu best á milli hins sjúka og
heilbrigða. Eftir það er prófíð
staðlað, þannig að það er lagt fyr-
ir hóp fólks sem endurspeglar al-
menning. Fundin eru meðaltöl og
dreifmg stiga og þessar tölur not-
aðar sem viðmið þegar einstak-
lingur er prófaður. Einnig er
prófið lagt fyrir hópa sjúklinga
með tiltekin sjúkdómseinkenni og
er þá einnig hægt að meta niður-
Sálfræðileg
próf
stöðu úr prófi einstaklings með
tilliti til þess. Prófið er upprunnið
í Bandaríkjunum, en hefur verið
gert nothæft við íslenskar aðstæð-
ur. í meira en tvo áratugi hefur
það verið notað hér á landi með
góðum árangri, eitt af mörgum í
áhaldasafni sálfræðinga, og reikn-
aðar hafa verið viðmiðunartölur
bæði fyrir almenning og sjúk-
dómshópa.
Við úrvinnslu prófsins, sem nú
orðið er oftast tölvuunnin, er fúnd-
ið hvar og hve mikið hinn prófaði
víkur frá meðallagi í einstökum
þáttum prófsins og þar með leidd-
ar líkur að því að hann hafi til-
tekna sjúkdómsmynd eða per-
sónuleikagerð. Sem dæmi má taka
þætti sem mæla þunglyndi og
kvíða. Ákveðin meðaltöl hafa fund-
ist við stöðlun prófsins á almenn-
ingi og því meira sem einstakling-
urinn víkur frá þessum meðaltöl-
um, þ.e. fær fleiri stig, því meiri
líkur eru á því að hann þjáist af
þessum einkennum og í meira
mæli. A sama hátt má mæla ýmsa
persónuleikaþætti eins og inn-
hverfu-úthverfu, ráðríki eða skap-
stjórn. Samspil allra þessara þátta
gefur síðan ákveðna heildarmynd
af persónugerð og andlegu ástandi
hins prófaða og er þá oft hægt að
draga ályktun um sjúkdómsgrein-
ingu, ef tilgangurinn með prófun-
inni var sá.
Er hægt að treysta því að nið-
urstöðurnar gefi rétta mynd af
einstaklingnum? Getur hann ekki
gefið af sér ranga eða villandi
mynd ef honum sýnist svo? Því er
til að svara að engin sálfræðileg
próf gefa ,,rétta“ mynd af einstak-
lingnum. I fyrsta lagi er sálarlífið
svo flókið og margslungið, að eng-
in leið er að lýsa því til hlítar. Nið-
urstöður persónuleikaprófs eru í
besta falli eins og ófullkomin
teikning, þar sem útlínur eru
dregnar skörpum línum, en
myndin að öðru leyti óskýr. Próf
leiðir líkur að ákveðnum þáttum
sem máli skipta, en alltaf má gera
ráð fyrir nokkurri óvissu eða
skekkju í mælingunni. Þá skiptir
það máli undir hvaða kringum-
stæðum viðkomandi tekur prófið.
Vill hann koma sem hæfastur og
heilbrigðastur út úr prófinu, eins
og t.d. þegar menn eru prófaðir til
að meta hæfni þeirra til starfa.
Eða vill hann gera sem mest úr
því hvað honum líður illa og hve
mikið er að, eins og stundum er
þegar sjúklingur leitar sér hjálp-
ar. Tilhneigingu í hvora áttina
sem er má sjá af niðurstöðunum
og jafnvel leiðrétta þær að ein-
hverju leyti. Þó má gera ráð fyrir
að tilhneiging til að villa á sér
heimildir eða ónákvæmni í svörun
geti valdið einhverri skekkju. Til
þess að fá sem gleggsta mynd af
einstaklingnum, og m.a. til að leið-
rétta hugsanlegar skekkjur, eru
oftast notuð fleiri en eitt sálfræði-
legt próf við mat á fólki og fæst þá
mynd af sálarlífinu frá fleiri en
einni hlið og gefur því meiri dýpt
og skýrari línur.
•Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðiuginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spumingum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 i
síma 5691100 og bréfum eða símhréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.
MORGUNBLAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 1996
hennar Ijóma. Skipti um gír og smokra mér í
gegnum mannfjöldann. Stansa og fylli á. Hún víbrar
ekki en trekkist loks í gang aftur. Eg þen hana og
tækið flýgur áfram. Hvflíkt tól! Bónuð glansar hún
betur en allar aðrar og gripið er gott.
Dagurinn rennur svo sannarlega fljótt en augu
hennar lýsa gegnum myrkrið og það er gaman að
þjóta á henni hvert sem hugurinn girnist. En svo
deyr hún.
Ég hvfli mig drykklanga stund og reyni svo að
trekkja hana aftur upp. Hún þykist dauð úr öllum
æðum en tjúnast svo upp þegar hún ber aftur kennsl
á hrunið hringleikahúsið.
„Hvflík tilkeyrsla,“ segi ég á áfangastað. „Ég
ætla að taka hana,“ tilkynni ég sölumanninum sem
er að springa af ánægju og upplýsir
að það sé fimmtíu ára reynsla af
henni. Svo hverf ég burt með rign-
inguna í áralöngu hárinu og svarið
vinur minn blæs í vindinum — en fall-
byssukúluna ber enn við himininn.
Þegar ég kem heim upp á hótel og
Ieggst þreyttur í sardínurúmið rifja
ég upp það s'em fyrir augu bar:
Hamlandi hraðamælir og sól í aug-
um. Skutlur, önnur við stjórn, hin
með bros á stýri. Eitthvað sem ekki
sést oft í'London, París, Reykjavík, New
York eða Tókyó, heldur miklu fremur á Ital-
íu. Skutlan mín heitir Velocifero.
Fimmtíu ára gömul veltir hún því fyrir
sér að leggja land undir fót og er jafnvel
svo djörf að fmynda sér Ameríkana við fót-
skör sína. Vonir hennar vöknuðu þegar meðlimir hljómsveit-
arinnar Oasis urðu aðdáendur hennar og tfskan leit hana
hýru auga.
Velocifero er dóttir hins sextíu og þriggja ára mótorhjóla-
hönnuðar Leopoldo Tartarini. Móðir hennar heitir Morini en
hún er fræg fyrir keppnisakstur. „Ég var eldri þá en ég er
yngri núna,“ segir Valocifero, nýfædd eftir hálfrar aldar líf
og spengilegust þeirra allra. Kemst tæplega fimmtíu kfló-
metra á klukkustund — eins og aldurinn gefur til kynna.
Vespan er lipurt
farartæki sem
á stórafmæli.
Gunnar Hersveinn
skutlaðist
á henni í draumi
annars manns.
AUGU hennar eru rauð ljós
og hvít, og krókódflalitað-
ur lfkaminn titrar rólega á
götunni. Önnur græn og sú þriðja
gul eins og götuljósin. Þær anda
hljóðlátar ásamt einni blárri sem
stendur við gangstéttina. Ég stíg á
bak.
Það er hiti á Italfu og skutlurnar
brenna með sólgleraugu um
þröngar hellulagðar göturnar.
Tíminn aftur á móti líður áfram og
sagan hrannast upp f baksýnis-
speglinum, en manneskjan er alltaf
ný og verk hennar líka — kynslóð
eftir kynslóð og núna, árið 1996,
leit nýtt tæki sem þrátt fyrir allt er
fímmtíu ára gamalt dagsins ljós á
götum Rómaborgar. Hún er með
tvo fætur eins og allar hinar og tvö
augu eins og flestar og tvær hend-
ur láréttar til að halda jafnvægi.
Hún er rennileg á að líta og við-
bragðið fínt. Hún smýgur um
þröngar göturnar og strýkur
stundum kantinn. Ég strýk henni
hins vegar um kviðinn og augu