Morgunblaðið - 12.11.1996, Blaðsíða 10

10 ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
i
________________ÞIMG IMORÐURLAiMPARÁÐS_
„Norrænt samstarf kostar ekki
meira en bíómiði á mann“
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
„NORÐURLANDARÁÐSÞING er
næstum eins og næturfundur á Al-
þingi. Maður veit aldrei hvaða mái
koma upp,“ varð einum íslensku
gestanna að orði í gær, þegar Norð-
urlandaráðsþing hófst í Kaupmanna-
höfn. En þó umræðan geti virst
óskipuleg þá er regla í óreglunni og
meðal annars hefst þingið alltaf á
ávörpum forsætisráðherranna. í
ávarpi sínu sagðist Davíð Oddsson
forsætisráðherra um tíma hafa efast
um framtíð norræns samstarfs, en
nú þegar samstarfíð væri orðið póli-
tískara væri það um leið orðið hluti
af daglegu pólitísku starfí. Á þinginu
er nú í fyrsta skipti túlkað af og á
íslensku og á því vakti Davíð at-
hygli. Öryggis- og utanríkismál eru
ekki lengur bannorð. Um leið leynir
sér ekki að Norðurlöndin hafa ólíka
afstöðu til Eystrasaltslandanna, sem
eru í sérstöku öndvegi á þinginu þar
sem forsætisráðherrar landanna
þriggja funda með norrænu for-
sætisráðherrunum í dag.
I samtali við Morgunblaðið sagði
Davíð Oddsson að bjartsýni sín á
norrænt samstarf stafaði af því að
hann fyndi glögglega að fundir for-
sætisráðherranna hefðu öðlast
meira vægi en áður og þar gæti
hann talað af reynslu, því hann
hefði setið lengst af núverandi for-
sætisráðherrum. Þegar Noregur,
Svíþjóð og Finniand stóðu frammi
fyrir ákvörðun um ESB-aðild og
seinni löndin tvö gerðust síðan aðil-
ar hefði það verið óvíst hver áhrifin
yrðu á Norðurlandasamstarfið,
þrátt fyrir fyrirheit forsætisráð-
herranna um að það rýrnaði ekki.
Reynslan hefði hins vegar sýnt að
fundir forsætisráðherranna væru
orðnir áhugaverðari en áður og
opinskárri. Fundarefnin væru ekki
iengur einangruð við norræn mál
og það gæfi fundunum meira vægi
en áður. Þar munaði mest um að
umræður um öryggis- og utanríkis-
málin væru nú ekki aðeins leyfðar,
heldur væru þær mikilvægar og
áhugaverðar.
Varðandi samstarfíð almennt
sagði Davíð ánægjulegt að sjá að
tengslin við Evrópulöndin hefðu líka
skilað sér á öðrum sviðum. Innan
Sameinuðu þjóðanna hefði í fyrstu
dregið úr norrænu samstarfi og
fundum norrænu sendiherranna þar
fækkað, en á móti kæmu fleiri fund-
ir með evrópsku sendiherrunum, sem
víkkaði umræðurnar.
Þó forsætisráðherrarnir legðu á
það áherslu á blaðamannafundi í
gær að samstarf og stuðningur við
Eystrasaltslöndin væri ofarlega á
blaði leynir sér ekki að afstaða nor-
rænu ríkisstjómanna er ekki alveg
samstíga. Svíar leggja mikla áherslu
á samstarfið og stuðning við löndin,
meðal annars hvað varðar aðild að
ESB, en danska stjórnin leggur
áherslu á efnahagslegt samstarf.
Annars segir Poul Nyrup Rasmussen
forsætisráðherra Dana að nauðsyn-
ÞING Norðurlandaráðs fer
fram í húsakynnum danska
þingsins í Kristjánsborgarhöll.
legt sé að gæta raunsæis í þessu
máli.
í samtali við Morgunblaðið vildi
Davíð Oddsson ekki gera mikið úr
mismunandi afstöðu landanna, en
undirstrikaði að allir vildu gera sem
best í þessu máli. Hins vegar væri
það áhyggjuefni að stóru löndin í
ESB sýndu Eystrasaltslöndunum lít-
inn áhuga og kannski seytlaði það
áhugaleysi út til annarra.
„Oddsson skilur mig“
Það var almennt mál manna að
umræður um utanríkis- og öryggis-
mál væru góð viðbót við þingstörfín
og í framsöguræðu sinni fyrir hönd
norrænna starfsbræðra sinna drap
Torbjorn Jagland forsætisráðherra
Norðmanna einnig á þessi mál. Heim-
sókn hans á þingið er fyrsta verkefni
hins nýja forsætisráðherra utan
heimalandsins. í samræðum við
blaðamenn á eftir undirstrikaði hann
hve mikið og merkilegt skref örygg-
is- og vamarmálaumræðumar væru.
Jagland undirstrikaði almennan
stuðning við norrænt samstarf og
kostnaðurinn væri heldur ekki yfír-
þyrmandi. „Kostnaðurinn af norrænu
samstarfí á mann á ári er ekki meira
en sem nemur einum bíómiða."
Hin pólitíska umræða í löndunum
fímm skilar sér gjarnan á Norður-
landaráðsþingin, því stjórnmála-
mennirnir taka stundum upp efni
þaðan, auk þess sem blaðamenn
fylgja þeim eftir með spurningum
sínum. Eitt helsta slagorð nýrrar
stjórnar Jaglands er samráð og orð-
inu skýtur upp í öðru hveiju orði
þar á bæ. Norsku blaðamennirnir
spurðu því Jagland í gær hvað hann
ætti við með orðinu og hvort nokkur
skildi orðið, en Jagland svaraði þá
að bragði að Oddsson skildi hann
að minnsta kosti og vísaði Jagland
þá til þess að Davíð Oddsson notaði
orðið einnig í ræðu sinni.
-----------------------------í-- i
íslenska í Norðurlandaráði
Eins og Davíð Oddsson benti á í |
ræðu sinni var nú í fyrsta skipti
túlkað beint á og af íslensku. Þegar
Geir H. Haarde ávarpaði þingið í
gær hóf hann ræðu sína því á ís-
lensku.
Hann þakkaði tveimur fyrrum
forsætisráðherrum fyrir gott fram-
lag. Annars vegar Gro Harlem
Brundtland fyrrum forsætisráðherra
Noregs og hins vegar Carl Bildt fyrr-
um forsætisráðherra Svía, sem nú
starfar að uppbyggingunni í Bosníu.
Bæði tvö hefðu borið hróður Norður-
landa út í heim. Sama væri ekki
hægt að segja um meðhöndlun
dönsku stjórnarinnar á heimsókn
breska rithöfundarins Salman Rus-
hdies til Danmerkur. Þar hefði
stjórnin orðið Dönum til skammar.
Geir minnti á að Norðurlandaráð
hefði áður lýst yfír stuðningi við
Rushdie.
Finnsk rimma um ráðsforseta
Næsti forseti Norðurlandaráðs
verður Finni, en Finnum hefur hins
vegar gengið illa að koma sér saman
um hver hann eigi að vera. Tillaga
kom fram um að Esko Aho fyrrum
forsætisráðherra og leiðtogi
stjórnarandstöðunnar yrði forseti
ráðsins. Gegn því lagðist Paavo
Lipponen núverandi forsætisráð-
herra af alefli, en samband þeirra
tveggja þykir óvenju hatrammt.
Einnig var bent á að Áho hefði hing-
að til ekki sýnt Norðurlandasam-
starfínu áhuga, enda ætti hann ekki
einu sinni sæti í ráðinu. Inn í deiluna
blandast einnig deila um úr hvaða
flokki næsti forseti eigi að koma,
en aðalatriði er að enginn afdráttar-
laus frambjóðandi er til starfsins.
Væntanlega skýrast línurnar þó á
morgun, enda á að kjósa forsetann
á þessu þingi.
Fyrrum forboðin umræðuefni efst á baugí á Norðurlandaráðsþingi
BREYTTIR tímar og nýtt Evrópukort setur nú
mark sitt á norræna samvinnu og þess mun,
að sögn Berglindar Ásgeirsdóttur, nýskipaðs
framkvæmdastjóra Norðurlandaráðs, gæta á
þingi ráðsins, sem hófst í Kaupmannahöfn í
gær og lýkur á morgun. Norðurlandaráð er
orðið nógu gamalt til að nýi framkvæmdastjór-
inn er sá fyrsti, sem fæddur er eftir að það
var stofnað, auk þess sem Berglind er einnig
fyrsti íslenski framkvæmdastjórinn og fyrsta
konan á þessum stól. Helsta breytingin er að
sögn Berglindar sú, að nú er fyrst og fremst
starfað í flokkahópum í ráðinu, frekar en að
starfa í landsdeildum, svo hið pólitíska starf
einkennir Norðurlandaráð nú.
íslendingar geta
haft meiri áhrif en áður
Utanríkis-
og öryggismál
aðalmálin
Leiðarljós nýskipaninnar er að sögn Berg-
lindar norræn gagnsemi. „Starfið í Norður-
landaráði lýtur ekki að einstökum þjóðum,
heldur grundvallast á sameiginlegu gagni allra.
Líkt og í Evrópusambandinu er tekið mið af
að leysa þau mál á heimavelli, sem best fer á
að leysa þar, en takast á við sameiginleg mál
í ráðinu. Til að svara sem best breytingum í
Evrópusamstarfinu er ráðinu skipt í þijár
nefndir. í Norðurlandanefndinni sitja þijátíu
manns. Þar er fengist við hefðbundin norræn
samstarfsmál eins og mennta- og menningar-
mál, velferð, jafnrétti og réttindi borgaranna.
Breytingarnar í Evrópu hafa leitt til aukins
samstarfs við nágrannaríkin og þau mál eru
tekin fyrir í grannsvæðanefndinni. í henni sitja
22 og hún tekur til samstarfs Norðurlandanna
við Eystrasaltsríkin þijú og Vestur-Rússland,
en fæst einnig við umhverfísmálin, veigamik-
inn þátt samstarfsins. Evrópunefndin, þar sem
sitja einnig 22, er svar við þeirri staðreynd að
af Norðurlöndunum fímm eru þijú aðiiar að
ESB. í nefndinni er fjallað um evrópsk mál-
efni. Þessar þijár stóru nefndir hafa stofnað
nokkra starfshópa."
Auk nefndanna þriggja er svo þrettán
manna forsætisnefnd ráðsins, sem fer með
ákvörðunarvald milli þinga, utanríkismál, fjár-
lög og samræmingarvald. í ráðinu sitja 87
þingmenn. Hið pólitíska starf setur einnig svip
á ráðið, sem skiptist í fjórar pólitískar fylking-
ar; íhaldshópinn, jafnaðarmannahópinn, sósíal-
istahópinn og miðjuhópinn.
Þar sem starfíð nú miðast við flokkahópana
og síður við lönd eins og áður velta margir
því fyrir sér hvemig löndin komi að starfinu.
Berglind segir þjóðþingin kjósa fulltrúa í ráðið
og löndin greiða til ráðsins eftir íbúahlutfalli,
svo ísland greiðir 1,1 prósent af kostnaðin-
um.„Áhrif Islendinga eru þó mun meiri en
hlutfallið gefur til kynna. í þrettán manna
forsætisnefndinni eru þrír íslendingar, til-
Norðurlandaráðsþing hófst í Kaupmannahöfn í gær.
Fyrrum bannorð eins og öryggis- og utanríkismál setja
svip á dagskrána, eins og Sigrún Davíðsdóttir frædd-
ist um er hún ræddi við Berglindi Ásgeirsdóttur, fram-
kvæmdastjóra ráðsins.
nefndir af flokkahópum þeirra, þau
Geir H. Haarde, Guðmundur Árni
Stefánsson og Valgerður Sverris-
dóttir. Finnar og Danir hafa tvo
fulltrúa í nefndinni, en Svíar og
Norðmenn þijá. Geir er auk þess
formaður íhaldshópsins og Siv
Friðleifsdóttir er varaformaður
Evrópunefndarinnar, svo það er
óhætt að segja að íslendingar hafí
aldrei haft jafnmikil áhrif í ráðinu
og nú.“
Berglind býst við að starfíð í
ráðinu verði markvissara en áður
með nýjum starfsháttum. „Tillög-
umar verða líklega færri en áður,
en markvissari. Þær koma flestar
upp í flokkahópunum, svo strax
er ljóst hvort þær eru áhugaverðar
fyrir öll eða flest löndin og þá
ganga þær áfram til nefndanna."
Öryggis- og utanríkismál
mái málanna
„Öðruvísi mér áður brá,“ segir Berglind,
þegar hún lítur á úrklippu úr fínnsku blaði,
þar sem sagt er að öryggis- og utanríkismál
verði aðalmálið á Norðurlandaráðsþinginu,
„því áður fyrr mátti ekki ræða þau þar. Nú
Berglind
Ásgeirsdóttir
liggja fyrir þinginu tvær tillögur
um öryggismál, önnur frá sósíal-
istum, hin frá íhaldsmönnum. í
báðum tillögunum er hvatt til að
ráðið fari að sinna þessum málum
meira en áður. Utanríkis- og ör-
yggismálin munu örugglega vekja
líflega og mjög pólitíska umræðu
°g öryggismálaráðstefna er til
umræðu."
Allar breytingar vekja vanga-
veltur um hvort verið sé að breyta
til hins betra eða ekki. Berglind
segir að vafalaust muni margir
sakna þess gamla. „Sumir álíta það
eyðileggja starfíð að ráðið verður
nú vettvangur pólitískra átaka rétt
eins og þjóðþingin, en þetta er tal-
ið leiða til kröftugra starfs, gefa
ráðinu aukið innihald og vera svar
við Evrópusamstarfínu. Með þessu móti verði
hægt að vinna saman að raunverulegum nor-
rænum málum, en ekki aðeins að einstök ríki
taki upp mál, sem þeim þyki áhugaverð.
Forsætisráðherramir hafa sinnt starfmu vel
og afskipti þeirra hafa eflt það verulega. Ole
Norrback, sem er norrænn samstarfsráðherra
Finna, hefur auglýst eftir auknum afskiptum
þjóðþingforsetanna. Vonandi eflast samskipti
ráðsins og þinganna svo hægt verði að vinna
að framgangi svipaðra mála á báðum vígstöðv-
um og það vekur þá einnig athygli á norrænum
málum.“
Norðuriandaráð er önnur meginstoð nor-
ræna samstarfsins, en hin er Norræna ráð-
herranefndin. Berglind segir muninn þarna á
milli ekki ósvipaðan mun þjóðþings og stjóm-
ar, þar sem ráðið kemur með tillögur, sem
ráðherranefndin getur hrint í framkvæmd.
Eftir endurmat og uppstokkun samstarfsins
undanfarin ár segir Berglind að tæplega helm-
ingur fjárlaga ráðherranefndarinnar fari í
mennta- og menningarmál, en um þau sé fjall-
að í minna mæli í ráðinu. „Núna er ráðið á
svolítið annarri línu en ráðherranefndin. Með
þvl að taka fyrir mál eins og öryggismálin
má segja að ráðið sé aðeins á undan ráðherra-
nefndinni. Ný verkefni munu þrýsta á að fjár-
lög nefndarinnar verði stokkuð upp, ef fjárveit-
ingar verða ekki auknar, svo þrískipting nor-
ræns samstarfs, sem kemur fram í nefndar-
skipun ráðsins, endurspeglist enn frekar í fjár-
lögum ráðherranefndarinnar."
Norræn gagnsemi
- fyrir íslendinga
Spumingin um gagnsemi norræns samstarfs
kemur alltaf upp í hugann, þegar samstarfið
berst í tal og Berglind svarar óhikað af eigin
reynslu úr félagsmálaráðuneytinu að íslending-
ar hafí haft ómælt gagn af samvinnu embættis-
manna, sem geri þeim kleift að miðla heim
upplýsingum. Stjómsýsla og löggjöf á Norður-
löndum sé lík og eins sé oft verið að glíma við
svipuð mál í öllum löndunum. Um það séu vel-
ferðarmálin gott dæmi. Berglind undirstrikar
að mikilvægið sé hið sama og fyrr, þótt tvö
landanna séu utan ESB og þijú með. „Norður-
landaráð hefur alltaf skipt Islendinga máli og
það hefur ekki breyst þrátt fyrir ESB. Við
höfum auðvitað sendiráð í Brussel, en það er
til dæmis áhugavert að fylgjast með því hvem-
ig löndin hrinda í framkvæmd tilskipunum
ESB, sem við verðum líka að fylgja sem aðilar
að evrópska efnahagssvæðinu. Það er of mikið
geit úr að við stöndum utan ESB, því að sem
aðilar að EES verðum við að gangast undir
sömu reglur og tilskipanir og ESB-löndin varð-
andi fjórfrelsið. Við skulum heldur ekki gleyma
að norræna samstarfíð miðar að því að styrkja
löndin og stuðla að betra þjóðfélagi á öllum
þeim sviðum, sem hafa einkennt Norðurlanda-
samstarfíð. Samstarf þessara landa hefur á sér
gæðastimpil, sem norræn samvinna hefur stuðl-
að að. Útflutningsfyrirtæki í þessum löndum
hagnast á þeirri almennu tiltrú sem þessi lönd
njóta um allan heim. Norrænt samstarf nýtur ;
hylli almennings, en það verður að vera árang-
ursríkt til að njóta áfram þess stuðnings."