Morgunblaðið - 12.11.1996, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
í MORGUNBLAÐINU 7. nóvem-
ber sl. birtist grein eftir Guðmund
Ragnarsson, formann Landssam-
takanna Þroskahjálpar. Heiti grein-
arinnar er Jafnrétti og lífskjör fatl-
aðra. Efni greinarinnar er þannig
að þar er ekki öll sagan sögð og
áf því leiðir að sú mynd sem Guð-
mundur dregur upp er röng. Reynd-
ar hefur þetta hent áður og nokkuð
markað samþykktir sem Þroska-
hjálparfélögin hafa gert.
Þess vegna er nauðsynlegt að
greina frá staðreyndum málsins og
þeim fjármunum sem tillögur eru
gerðar um í frumvarpi til íjárlaga
fyrir árið 1997. Staðreyndin er sú
að málefni fatlaðra njóta algjörs
forgangs í félagsmálaráðuneytinu
og er eini málaflokkur ráðuneytisins
sem fær verulega auknar fjárveit-
ingar á næsta ári.
Staðreyndir um
Framkvæmdasjóð
í lögunum um Framkvæmdasjóð
fatlaðra segir að hann skuli fá
„óskertar tekjur Erfðafjársjóðs".
Þetta hefur ekki gengið eftir. T.d.
árin 1990 og 91 gaf erfðafjárskatt-
ur 108 milljónum meira en áætlun
fjárlaga gerði ráð fyrir og voru þeir
fjármunir ekki krafðir í Fram-
kvæmdasjóð af þáverandi félags-
málaráðherra. Þegar gengið var frá
fjárlögum fyrir árið
1994 var að tillögu þá-
verandi félagsmálaráð-
herra, Jóhönnu Sigurð-
ardóttur, ákveðið að
taka 25% af ráðstöfun-
arfé Framkvæmda-
sjóðs og nota til rekstr-
arverkefna. Þá var
áætlað að erfðafjár-
skattur gæfi 300 millj-
ónir. Sama var upp á
teningnum 1995. Þá
var ákveðið að tillögu
þáverandi félagsmála-
ráðherra að taka 40%
til rekstrar. Þá var
áætlað að erfðafjár-
skattur gæfí 310 millj-
ónir.
Þegar fjárlög fyrir árið 1996 voru
ákveðin var að tillögu minni ákveðið
að fara sömu leið og veija 40% til
rekstrar. Jafnframt var ákveðið að
það sem erfðafjárskattur gæfí um-
fram 257 milljónir gengi til ríkis-
sjóðs. Það ár hafði Framkvæmda-
sjóður einnig til ráðstöfunar sölu-
andvirði Sólborgarhúsanna á Akur-
eyri, 80 milljónir, en vistmenn þar
voru komnir á sambýli. Ég hef enn-
fremur gert kröfu um að fá í Fram-
kvæmdasjóð þá fjármuni sem erfð-
afjárskattur hafði gefið umfram
áætlun. Þeir fjármunir fengust á
fjáraukalögum, 108
milljónir vegna ársins
1994 og 90 milljónir
vegna ársins 1995.
Þetta var í fyrsta sinn
sem félagsmálaráð-
herrar höfðu fyrir því
að innheimta hjá ríkis-
sjóði það sem Fram-
kvæmdasjóði bar. Út-
hlutað var til rekstrar-
verkefna árið 1996
141,9 milljónum.
Framkvæmdasjóður
til framkvæmda
Það er óheppilegt
fyrirkomulag að blanda
saman rekstri og fram-
kvæmdum í Framkvæmdasjóðnum.
Reynslan sýnir að það veldur svæð-
isskrifstofunum erfíðleikum að fá
ekki að vita um áramót hvað þeim
er ætlað vegna stuðningsfjölskyldna
og liðveislu en úthlutanir úr Fram-
kvæmdasjóði hafa oft dregist fram
í mars. Auk þess skerða kjarabætur
sem starfsmenn fá á fjárlagaárinu
framkvæmdafé. Því var ákveðið að
sérmerkja framkvæmdaféð og létta
öllum rekstrarverkefnum af Fram-
kvæmdasjóði og vista þau hjá öðrum
fjárlagaliðum. Til Framkvæmda-
sjóðs eru í fjárlagafrumvarpi 165
milljónir. Þar af fara 152 til fram-
kvæmda en 13 eru stjórnarkostnað-
ur og til hæfingar og endurhæfing-
ar. 152 milljónir ganga óskertar til
framkvæmda. Af Framkvæmdasjóði
er létt rekstrarverkefnum sem nema
130 milljónum og í því ljósi ber að
skoða fjárlagatillögurnar um Fram-
kvæmdasjóð.
Þá er ákveðið að rjúfa tengslin
milli erfðafjárskatts og Fram-
kvæmdasjóðs en gert er ráð fyrir
að erfðafjárskattur nemi 420 millj-
ónum á næsta ári en var einungis
300 milljónir 1994.
Kjarni málsins er sá að öllum
Ég tel mig bundinn af
þessum ábyrgðalausa
samningi Rannveigar,
segir Páll Pétursson,
og langt er komið að
uppfylla hann.
rekstrarverkefnum sem Fram-
kvæmdasjóður hefur kostað verður
jafn vel sinnt eða betur á árinu
1997 en var í ár. T.d. hækkar frek-
ari liðveisla um 25%.
Til málefna fatlaðra ganga
2313,9 milljónir 1997 en það er 190
milljónum meira en var á fjárlögum
á þessu ári og það tel ég verulegan
ávinning.
Svikabrigsl Guðmundar
Guðmundur Ragnarsson kallar
mig svikara og vitnar til málefna
Kópavogshælis. Ég hef ekkert svik-
ið. Fyrirrennari minn, Rannveig
Guðmundsdóttir, gerði samning í
hita síðustu kosningabaráttu um að
útskrifa á sambýli 37 vistmenn af
Kópavogshæli án þess að nægir fjár-
munir væru til reiðu. Ég tel mig
bundinn af þessum ábyrgðarlausa
samningi Rannveigar og það er
langt komið að uppfylla hann.
Það hefur engin sérstök stefnu-
breyting orðið með það að vista
aðra íbúa Kópavogshælis á sambýl-
um. Ég tók hinsvegar við löngum
biðlistum frá fyrirrennurum mínum.
Sumt af því fólki býr nú við mjög
ófullnægjandi aðstæður, miklu verri
en íbúar Kópavogshælis. Þetta tekur
mig sárt og tel að við verðum að
gæta jafnræðis. Mjög vel er gert
við suma, öðrum er lítið sinnt.
Bygging sambýlis fyrir 5 vist-
menn kostar 25-35 milljónir og
rekstur þess ca. 13 milljónir árlega.
Þannig að rekstur sambýla svarar
til þess að þau væru öll reist frá
grunni annað eða þriðja hvert ár.
Eftir er að gera útskriftaráætlan-
ir fyrir 55 vistmenn á Kópavogs-
hæli. Húsnæði fyrir þá á sambýlum
mundi kosta 330 milljónir og þjón-
usta við hvem einstakling a.m.k.
vemlega dýrari árlega en er á Kópa-
vogshæli. Þá er eftir að reisa hæf-
ingarstöðvar fyrir þá jafngóðar eða
betri en em til staðar á Kópavogs-
hæli. Augljóst er að um talsverðan
viðbótarkostnað er að ræða vegna
útskriftanna og eðlilegt að hugað
sé að því hvort- ekki væri brýnna
að nota tiltæka peninga öðruvísi og
fullnægja brýnustu þörfum þeirra
sem ekkert hefur verið sinnt.
Illt er til þess að vita að fötluðum
sé skipt í tvær þjóðir, annarri feng-
ið allt sem unnt er en hin sett alfar-
ið hjá.
Höfundur er félagsmálaráðherra.
Hafa skal það sem
sannara reynist
Páll
Pétursson
Keisarans bláa skegg
NÚ HEFUR úr-
skurður Skipulags rík-
isins um mat á um-
hverfísáhrifum vegna
uppgræðslu Hólasands
hmndið af stað enn
einni fjölmiðlaumræðu
um hina merkilegu jurt
lúpínuna. Umræðan nú
er með aðeins öðmm
formerkjum en áður,
þar sem ekki er deilt
um kosti og galla lúpín-
Ænnar sjálfrar, heldur
úm það hvort ákveðinn
hópur manna og stofn-
ana hafa leyfi til að
nota lúpínu við upp-
græðslu eða hvort ann-
ar hópur manna og stofnana hafí
leyfí til að hefta notkun hennar.
Fyrrnefndi hópurinn (lúpínófílar)
leggur áherslu á að laga það sem
miður hefur farið með virkum að-
gerðum og sá síðarnefndi (lúpínófó-
bar) leggur áherslu á að varðveita
það sem fyrir er og að náttúran fái
að þróast samkvæmt eigin lögmál-
um.
Bæði eiga þessi sjónarmið rétt á
sér, en þó í mismunandi mæli og á
ð&ismunandi stöðum. Vandamálið
er að fólk hefur tilhneigingu til að
alhæfa. Vernda þarf mörg vistkerfí
og ýmsa landslagsþætti, t.d. vot-
lendi, birkiskóga, hluta miðhálend-
isins o.m.fl. A þeim stöðum gera
innfluttar lífverutegundir ekkert til
að bæta umhverfið. Það er þó tals-
verður munur á að vilja vernda nátt-
úruperlur og ákveðnar tegundir
gróðurlendis og að vilja varðveita
heildarásýnd landsins eins og hún
er í dag. Sumir vilja engu breyta
og telja ásýnd landsins ágæta eins
pg hún er. Það fólk er á villigötum
tjg ætti að horfa aðeins betur í
kripgum sig.
í nýútkominni bók sem fjallar um
eðli og verndun líffræðilegrar fjöl-
breytni (Principles of Conservation
Biology eftir Meffe og Carroll) er
rætt m.a. um áhrif innfluttra líf-
verutegunda á þau vistkerfí sem
þær setjast að í. Þar kemur fram
að; 1) innfluttar tegundir ná helst
útbreiðslu í vistkerfum
sem orðið hafa fyrir
röskun, oftast af völd-
um veru mannsins á
staðnum og 2) verstu
dæmin um slæm áhrif
innfluttra tegunda eru
flutningur sauðfjár til
úthafseyja með fá-
breyttum gróðri. Hvort
tveggja á við um ís-
land. Hér er mikið land
sem hentar lúpínunni
af því að hér átti sér
stað stórfellt umhverf-
isslys í kjölfar komu
mannsins og sauðkind-
ar hans. Sá gróður sem
víðast blasir við, mela-
gróður og móar, er afleiðing þess.
I þessum gróðurlendum hnignunar
er framleiðni og fjölbreytni lífs í
lágmarki. Helsti munurinn er að
náðarhöggið - jarðvegseyðingin -
hefur ekki enn dunið yfír móana.
Velgengni lúpínunnar lýsir bág-
bomu ástandi gróðurs á íslandi
Ónóg útbreiðsla skóga
og jarðvegsrof eru um-
hverfisvandamál á ís-
landi, segir Þröstur
Eysteinsson, en ekki
lúpínan.
frekar en ágengni lúpínunnar. Ef
íslenskt gróðurlend væri í heilbrigðu
ástandi, þ.e.a.s. ef láglendi væri
meira eða minna þakið skógi, ætti
iúpínan erfitt uppdráttar enda væri
hún þá óþörf.
Sumir líta á náttúruna sem lista-
verk og afstaða þeirra til náttúru-
verndar er byggð á fagurfræðileg-
um sjónarmiðum. Um smekk er
ekki hægt að rökræða og því ekk-
ert við því að segja ef menn vilja
vemda mela og móa af því að þeim
fínnst þeir fallegir. Bjartsýnis-
áhyggjur um að lúpína eða innflutt-
ar tijátegundir breyti ásýnd landsins
svo nokkru nemi eru þó óþarfar.
Hólasandur er 0,1% landsins og
uppgræðsla hans mun taka a.m.k.
30 ár og öll árleg gróðursetning
trjáa á Islandi nær e.t.v. að þekja
0,01% af flatarmáli landsins. Þetta
er nú umfang „vandans".
Þeir sem halda að hætta sé á að
lúpína eða innfluttar tijátegundir
rýri líffræðilega fjölbreytni á Islandi
þurfa að hugsa sig betur um. Slíkar
fullyrðingar standast ekki. Hér em
engar lífverutegundir né gerðir vist-
kerfa í hættu vegna innfluttra
plantna. Hins vegar veit enginn
hvað kann að hafa tapast samfara
eyðingu 95% skóglendis og helmings
samfelldrar gróðurhulu sem hér var
við landnám. Lítil útbreiðsla skóga
og jarðvegsrof eru umhverfísvanda-
mál á íslandi, ekki lúpínan.
Því miður hafa menn tilhneigingu
til að deila um aukaatriði og sjá
ekki hlutina í víðara samhengi. Það
vill gleymast að maðurinn lifír á
náttúrunni. Lífríkið í kringum okkur
þarf bæði að þola veru okkar hér
og halda okkur uppi. Hugmyndir
um sjálfbæra þróun miðast við að
svo geti verið áfram um ókomna
framtíð. í augnablikinu lifa íslend-
ingar að mestu á vistkerfum hafs-
ins, m.a. af því að við höfum geng-
ið svo nærri vistkerfum á landi að
þau halda okkur ekki uppi miðað
við þau lífsgæði sem við heimtum.
Sennilega skilja flestir að heilbrigð
vistkerfi í hafinu eru okkur lífsnauð-
synleg. Fjölbreytt vistkerfi með
mikla framleiðni á landi eru einnig
nauðsynleg. Þau geta aukið lífsgæði
og svo er engin trygging fyrir því
að við göngum ekki of nærri auð-
lindum hafsins og þær hrynji einnig.
íslensk náttúra er ekki óspillt og
mannvistarlandslagið íslenska er
afleiðing hnignunar en ekki náttúru-
undur sem þarf að vernda í núver-
andi ástandi. Það er eins gott að
menn geri sér grein fyrir þessu og
hætti að þræta um keisarans skegg.
Við höfum verk að vinna og lúpínan
er bráðnauðsynlegt verkfæri.
Höfundur er fagmálastjóri
Skógræktar ríkisins.
Þröstur
Eysteinsson
Mjólk og brauð
á bankavöxtum
ÞEGAR lögum um
Lánasjóð íslenskra
námsmanna var
breytt árið 1992 voru
teknar upp svokallað-
ar eftirágreiðslur
námslána, en þær
hafa í för með sér að
námslán eru greidd
út eftir að árangur úr
prófum liggur fyrir.
Til að brúa bilið frá
því að skóli hefst og
þar til einkunnir liggja
fyrir þurfa námsmenn
að leita á náðir bank-
anna og framfleyta
sér á yfirdráttarlán-
um. Það þýðir að hluti
námslána sem eiga að vera náms-
mönnum til framfærslu fer í að
greiða vaxtagjöld í bönkum; fokdýr-
um og óþörfum millilið var bætt inn
í námslánakerfíð.
Stjórnvöld voru svo
óheppin, segir
Vilhjálmur H.
Vilhjálmsson, að velja
alversta kostinn.
Skynsamlegt er að gera kröfu
um námsframvindu þegar lánað er
til framfærslu í námi. Til þess eru
þó margar leiðir færar og það verð-
ur að segjast eins og er að stjórn-
völd voru svo seinheppin að velja
alversta kostinn - eftirágreiðslur.
Afhverju
eftirágreiðslur?
En hvað þýðir það að námslán
eru eftirágreidd? Berum saman
námslán og atvinnuleysisbætur.
Hvort tveggja er hugsað fólki til
framfærslu. Fólki sem hefur engar
fastar tekjur. Hvað fínnst mönnum
um það ef stjórnvöld tækju allt í
einu upp á því að greiða
atvinnuleysisbætur út
tvisvar ári? Útborgað
væri gegn vottorði um
að viðkomandi hefði
verið fullkomlega at-
vinnulaus sl. sex mán-
uði. Annars fengjust
engar bætur.
Auðvitað er þetta
ótækt fyrirkomulag,
jafnvel þó að viðkom-
andi stæði til boða yfír-
dráttarlán í banka til
að framfleyta sér þang-
að til greiðsla bótanna
færi fram. Það er nefni-
lega svo að yfirdráttarl-
án bera vexti og það
hlýtur hver maður að sjá að það
er ekki skynsamlegt að atvinnuleys-
isbætur fari í vaxtagjöld í stað þess
að framfleyta atvinnulausum. En
þrátt fyrir að heilbrigð skynsemi
segi mönnum að það sé rangt að
standa þannig að málum þá er þetta
sá veruleiki sem námsmenn þurfa
að búa við í dag.
Burt með bankana
Um_ helmingur stúdenta í Há-
skóla íslands tekur námslán til að
framfleyta sér og sínum. Þessi hóp-
ur fær þó ekki námslánin sín greidd
út mánaðarlega, eins og eðlilegt er
með greiðslur sem ætlaðar eru til
framfærslu, heldur aðeins tvisvar á
ári þegar árangur úr prófum liggur
fyrir. Neysluvenjur og þarfír stúd-
enta eru þó í engu frábrugðnar
neysluvenjum og þörfum annarra
þjóðfélagsþegna. Daglegar nauð-
synjar kosta sitt og reikningarnir
koma mánaðarlega rétt eins og hjá
öðrum. Þetta gerir það að verkum
að stór hluti lánþega þarf að brúa
bilið frá gjalddögum þartil úrslit
prófa liggja fyrir með yfírdráttar-
lánum í bönkum. Því þarf að breyta.
Höfundur er formaður Stúdenta■
ráðs Háskóla íslands.
Vilhjálmur H.
Vilhjálmsson