Morgunblaðið - 30.11.1996, Qupperneq 41

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1996 41
0
I
i
*
■3
I
j
I
1
I
I
I
I
AÐSENDAR GREINAR
Skattlagning
lí feyrisgreiðslna
ÉG ÁTTI þess kost að vera á
fróðlegum fundi hjá Félagi eldri
borgara í Reykjavík nú 26. nóvem-
ber.
Þar hélt heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra fróðlegt erindi og
svaraði mörgum fyrirspurnum fund-
armanna. Ein spurningin var um
það kvenær vænta mætti þess að
ríkisstjórnin heimilaði að nýju frá-
drátt frá skatti á einhveijum hluta
greiðslna frá lífeyrissjóðum eins og
gert hefði verið 1995.
Ráðherrann svaraði því til að það
væri ekki á valdi ríkisstjórnarinnar
eins og væri því að um það væri
samningur milli samningsaðila
vinnumarkaðarins að hafa þann
hátt á um þetta efni sem nú væri.
Ég þykist vita að ráðherrann vilji
auðvitað ekki halda öðru fram en
því sem rétt er. Þess vegna kom
mér þetta svar nokkuð á óvart, þetta
var hins vegar alveg í lok fundarins
og búið að loka mælendaskrá, þann-
ig að ekki var þarna hægt að koma
opinberlega fram leiðréttingu við
þetta ranga svar ráðherrans.
Fóik sem var þarna á fundinum
trúir því þess vegna kannski að
þetta svar ráðherrans hafði verið
rétt. En tii þess að koma í veg fyr-
ir að sú trú breiðist út, vil ég hér
með nokkrum orðum koma á fram-
færi því rétta í þessu máli, enn einu
sinni.
Enginn slíkur samningur sem
ráðherrann nefndi um þetta efni
milli samtakanna á vinnumarkaði
og ríkisvaldsins er til og hefur aldr-
ei verið til. En upphaf þessa mis-
skilnings má rekja til rangfærslna
fjármálaráðherra á sínum tíma um
þetta efni og skal ég koma nánar
að því síðar, eins og ýmsir hafa
raunar oft gert áður.
En það er auðvitað mjög slæmt
ef heilbrigðisráðherrann fellur í þá
giidru að taka gamlar rangfærslur
annarra ráðherra sem góða og gilda
vöru og fara þess vegna
með rangt mál. Það
sannast því líklega hér
hið fornkveðna að svo
oft má halda einhveiju
fram þó ekki sé rétt að
aðrir fari að trúa, án
þess að kynna sér stað-
reyndir málsins. Það
var líka sagt um einn
þekktan íslenskan
stjórnmálamann og rit-
stjóra hér fyrr á öldinni
að hann hefði búið til
þá kenningu og hagað
sér samkvæmt henni
að ef eitthvað væri
nógu oft sagt eða skrif- Benedikt
að þá yrði það að sann- Davíðsson
leika án tillits til stað-
reynda. Þá færu líka aðrir að taka
það upp og ganga út frá því sem
sannleika, án tillit til þess hvort um
raunverulegan sannleika væri að
ræða eða ekki og skrifa í sama dúr.
Mér hefur oft dottið þessi lífs-
speki í hug að undanfömu þegar
ég hef lesið greinar og heyrt ýmsar
ræður um þá athöfn fjármálaráð-
herra á sínum tíma að hætta við
að undanþiggja lítinn hluta lífeyris-
greiðslna skattskyldu.
Fjármálaráðherra missti það ein-
hverntímann út úr sér, sem tilraun
af sinni hálfu til að þvo af sér ábyrgð
á þessari gjörð, að hann hafði verið
knúinn til þessa af samtökum samn-
ingsaðila á vinnumarkaði og þá al-
veg sérstaklega ASÍ og nú er þetta
í munni annars ráðherra, orðið
samningur milli aðila þetta var að
vísu strax leiðrétt af aðilum í blöð-
unum.
Eigi að síður hélt ráðherrann
áfram að þrástagast á þessu bæði
f ræðu og riti. Líklega trúr kenning-
unni sem áður var vitnað til um að
svo oft megi halda einhveiju fram,
þó ekki sé rétt að einhveijir fari að
trúa.
Og viti menn, nú að
undanförnu eru farnar
að birtast greinar í hin-
um ýmsu blöðum eftir
hina virtustu menn,
sem sjálfsagt mega
ekki í neinu vamm sitt
vita, en falla í þá gryfju
að taka afsökun ráð-
herrans trúanlega, um
að hann hafi af verka-
lýðshreyfingunni verið
knúinn til þess og
byggja sinn málflutn-
ing á því. Og það gerði
heilbrigðisráðherrann á
þessum fundi. Og þá
er genginn upp seinni
hluti kenningar hins
gamla stjómmála-
manns um að aðrir fari að nota
kenningarnar sem sannleika og
skrifa og tala út frá þeim.
Ég veit að það þýðir svo sem
ekkert að leiðrétta orð fjármálaráð-
herrans enn einu sinni hans vegna
en kannski vegna einhverra annarra
sem em að hugsa, tala eða skrifa
um þessi mál.
Ráðherrann hefur ákveðið að það
henti sér að halda áfram að halda
þessu fram fyrst hann datt ofan á
það í upphafí, m.a. og ekki síst til
þess að reyna að losna undan rétt-
látri reiði ellilífeyrisþega sem at-
hafnir hans bitna á.
En þeir em reiðir, ekki bara
vegna þessa, heldur og vegna fjöl-
margra annarra neikvæðra skatta-
legra athafna og tekjutenginga til
skerðingar lifeyrisréttinda.
En vegna þeirra sem fallið hafa
í þá gryfju að taka orð ráðherrans
um þetta efni alvarlega og hafa
byggt málflutning sinn á þeim vil
ég nú enn einu sinni upplýsa um
aðkomu Alþýðusambandsins að
þessu máli á sínum tíma.
Allt frá því að skattalögunum var
breytt 1988, og niðurfelld heimildin
til þess að undanþiggja 4% iðgjalds-
hluta launamanna til lífeyrissjóða
frá skatti, hafði það verið krafa
verkalýðshreyfingarinnar að sú
heimild yrði aftur upptekin. Sú
krafa var byggð á því að það væri
hið argasta óréttlæti að skattleggja
fyrst iðgjöldin þegar þau væru
greidd til lífeyrissjóðanna og síðan
aftur þegar lífeyrisþeginn fengi þau
sem bætur frá sjóðunum. Auk þess
sem það ynni mjög sterkt gegn því
ágæta öryggis- og sparnaðarkerfi
sem lífeyrissjóðakerfið væri að
verða. Það ranglæti var líka viður-
kennt með yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar dags. 10. desember 1994 en
þar segir m.a. orðrétt í 8. lið: „ Við
gildistöku staðgreiðslukerfisins árið
En það er auðvitað mjög
slæmt ef heilbrigðisráð-
herrann fellur í þá
gildru, segir Benedikt
Davíðsson, að taka
gamlar rangfærslur
annarra ráðherra sem
góða o g gilda vöru og
fara þess vegna með
rangt mál.
1988 voru allir frádráttaliðir, sem
giltu íeldra tekjuskattskerfinu felld-
ir niður. Einn þessara frádráttarliða
var iðgjaldagreiðsla launafólks í líf-
eyrissjóð. Það var frá upphafi Ijóst
að þar sem greiðslur úr lífeyrissjóð-
um eru jafnframt skattlagðar fólst
í þessu ákveðin tvísköttun. “
Við kjarasamningagerðina 1993
var þessi krafa verkalýðshreyfing-
arinnar mjög ofarlega á baugi gagn-
vart stjórnvöldum. Það var og er
samdóma álit samtakanna á hinum
almenna vinnumarkaði að með
þeirri skattlagningu, sem upp var
tekin að þessu leyti 1988, hefðu
stjómvöld enn til viðbótar við ýmsar
neikvæðar tengingar við almanna-
tryggingakerfið, lagt nýjan stein í
götu launafólks og lífeyrissjóðakerf-
isins og að úr því þyrfti að bæta.
Ráðherra kveinkað sér undan
þessari kröfugerð því að hún myndi
leiða til mikils tekjutaps fyrir ríkið
enda náði hún ekki fram að ganga
þá. Hins vegar væri skoðandi, sagði
ráðherrann, hvort ríkið gæti kannski
gefíð einhvern afslátt af skattlagn-
ingu einvers lítils hluta ellilífeyris-
greiðslanna. Slík einhliða yfirlýsing
var síðan gefin út af ríkisstjórninni
10. desember 1994. Því var þá strax
svarað af hálfu ASÍ að slíkur afslátt-
ur væri góðra gjalda verður en jafn-
framt lýst yfir að sú framkvæmt
ýtti þó ekki út af borðinu kröfunni
um niðurfellingu skattlagningar af
4% iðgjaldshluta launafólks tii líf-
eyrissjóða.
Krafan var því enn uppi á borðinu
við kjarasamningagerðina 1995 og
nú með enn meiri þunga en áður,
því að nú hafði en þá vaxið aðför
stjómvalda að kröppum kjömm
launafólks og ellilífeyrisþega í vel-
ferðarmálum og því mikils um vert
bæði fyrir það og fyrir lífeyrissjóða-
kerfið að ná fram þessari réttmætu
kröfu.
Og það tókst líka en þá brá svo
við að ráðherrann greip einhliða til
þess óyndisúrræðis við fjárlagagerð-
ina fyrir árið 1996 að fella niður
þann litla skattaafslátt sem heimil-
aður hefði verið árið áður vegna líf-
eyrisgreiðslna.
Um það var aldrei gert neitt sam-
komulag á milli samtakanna á
vinnumarkaði og ríkisstjórnarinnar,
eins og haldið hefur verið fram,
enda aldrei nein krafa uppi um það
af hálfu verkalýðshreyfmgarinnar.
Þetta var einungis einhliða ákvörð-
un ráðuneytisins.
Allur annar framburður um það
efni er einfaldlega ósannur enda
engin gögn til sem styðja slíkt. Því
eru öll skrif og ræðuhöld sem byggj-
ast á slíkum framburði og ásaka
verkalýðshreyfinguna um að hafa
fallist á einhver viðskipti við fjár-
málaráðuneytið um að fella niður
fyrri skattafslátt lífeyristekna
byggð á röngum forsendum.
Þetta held ég að sé nauðsynlegt
að þeir sem eru að skrifa eða halda
ræður um málið, hafi enn í huga
fyrst að farið virðist að fyrnast yfir
þær leiðréttingar sem samtökin
kynntu strax í upphafi við málflutn-
ing ráðuneytisins.
Höfundur er fyrrverandi forseti
Alþýðusambands íslands.
Hínar mörgu hliðar eineltis
ÓLAFUR Þ. Þórðar-
son kom inn á þing
núna á dögunum sem
varamaður fyrir
flokksbróður sinn,
Gunnlaug Sigmunds-
son. Ólafur hefur ýmis-
legt upplifað um dag-
ana og segir vel frá og
er því með skemmti-
legri mönnum og lífgar
upp á þingið með
margvíslegum hætti. I
utandagsskrárumræðu
nýlega sagði hann úr
ræðustóli Alþingis frá
þeirri reynslu sinni sem
kennari og skólastjóri
um áratuga skeið að
hann hefði mátt horfa upp nemend-
ur leggja hvern annan í einelti,
kennara aðra kennara, nemendur
kennara sína og ekki síst legðu
kennarar nemendur sína í einelti.
Krafðist Ólafur að sjálfsögðu þess
að ófögnuður þessi yrði stöðvaður
ef kostur væri á. Menntamálaráð-
herra brást við hart eins og hans
var von og vísa og hyggst rannsaka
firn þessi til hlítar.
Nú er það svo að skólar eru
stærstu vinnustaðir landsins og í
gegnum þær stofnanir fer að heita
má hver einasti maður í landinu.
Skólarnir eru því í raun spegilmynd
þjóðarinnar. Allt það misrétti, allt
það óréttlæti sem viðgengst í þjóð-
félaginu á sér samsvörun í skólan-
um og þungt mun því þeirra hlass
sem í skólum landsins eiga að halda
uppi friði og réttlæti enda eru þeir
metnir að verðleikum
nema kannski þá helst
í launum en það er nú
önnur saga. Það eru
því gömul og ný sann-
indi að við fáum þá
skóla sem við eigum
skilið og enn er í fullu
gildi holl ábending hins
gamla rússneska spé-
fugls, Gógóls, þegar
hann sagði: „Hall-
mæltu ekki speglinum
fyrir hrukkur þínar.“
Mér kemur nefni-
lega í hug, þegar ég
heyri fullyrt að kennar-
ar leggi nemendur sína
í einelti, annars konar
einelti ráðandi afla í þjóðfélaginu
gegn skjólstæðingum sínum, til
dæmis aðför stjórnvalda að gömlu
fólki, öryrkjum og sjúklingum sem
nýleg dæmi eru um. I sparnaðar-
skyni var ákveðið að til að auka
kostnaðarvitund sjúklinga skyldu
lagðir á sérstakir sjúklingaskattar.
Núna á dögunum, þegar verðstríð
lyfjabúða tók á sig þá mynd að þær
tóku á sig að nokkru leyti hlut sjúkl-
inga í lyfjakostnaði til að létta und-
ir með þeim, heyrðust þær raddir
frá ráðamönnum að þama hefði
skapast svigrúm til þess að hækka
þá enn hlut sjúklinga í lyfjakostn-
aði. Það hefur einnig verið reynt
að ná sér niðri á þessum markhópi
með fleiri aðferðum, t.d. með því
að loka spítaladeildum, vísa sjúkl-
ingum á dýra kosti einkarekinna
lækningastöðva og fleira af líku
Skólarnir eru í raun
spegilmynd þjóðarinnar.
Sigríður Jóhannes-
dóttir telur að allt það
óréttlæti sem viðgengst
í þjóðfélaginu eigi sér
samsvörun í skólanum.
tagi enda má til sanns vegar færa
að seint muni sjúklingar öðlast
næga kostnaðarvitund.
En það eru fleiri en sjúklingar
sem liggja vel við höggi.
Öryrkjar urðu nýverið fyrir þeirri
árás að tekjur þeirra eru ekki leng-
ur verðtryggðar, heldur háðar geð-
þótta stjórnvalda á hveijum tíma.
Ef illa árar, ef verðbólga fer upp á
við, jafnvel ef kyngir niður snjó og
milljónir fara í snjómokstur þá bíða
öryrkjar milli vonar og ótta meðan
við, kvótaeigendur, fjármagnseig-
endur og eigendur annarra lífsgæða
rótum í buddunum og metum hveiju
við getum séð af til þessa hóps.
Og það eru fleiri hópar í þjóðfé-
laginu sem standa höllum fæti. Nú
nýverið var lagt fram frumvarp um
atvinnuleysisbætur. Þar var landið
allt gert að einu atvinnusvæði þann-
ig að sé hægt að útvega atvinnu-
lausum Selfyssingi atvinnu á Reyð-
arfirði þá skal hann flytja þangað
eða missa bætur ella. Atvinnulaus
ungmenni skulu í skóla vilji þau
halda bótum. Henti þeim ekki af
einhveijum ástæðum skólanám,
missa þau atvinnuleysisbætur. Með-
an sögur af yfirgengilegu kvóta-
braski og ótrúlegu umfangi skatt-
svika toga í hæsta lagi í umburðar-
lynt bros, þá virðast yfirvöld tæpast
sofa væran dúr af ótta við að ein-
hveijar óverðskuldaðar krónur
kunni að hijóta í vasa atvinnuleys-
ingja. Það skýtur svo óneitanlega
nokkuð skökku við að þessi ríkis-
stjóm sem vill skylda unga atvinnu-
leysingja í skóla hefur uppgötvað
nýjan tekjustofn upp á 32 milljónir
króna. Hann felst í því að skatt-
leggja alla þá sem af einhveijum
ástæðum falla á prófum í fram-
haldsskóla.
Meðan hlutabréfaeigendum eru
með sérstökum lögum færðir millj-
arðar í lækkuðum sköttum og fyrir-
tækjum auðveldað að fá afslátt af
skattgreiðslum með því að geta
nýtt sér uppsafnað tap í 10 ár í
stað fímm ára áður þá gengur ríkis-
stjórnin fram í því að þrengja kosti
sjúklinga, öryrkja, námsmanna, at-
vinnulausra að ógleymdum óbilandi
stuðningi hennar við viðleitni at-
vinnurekenda til þess að halda niðri
kaupgjaldi í landinu.
Síst vil ég mæla því í móti að ein-
elti í íslenskum skólum verði kannað
sérstaklega og allt gert sem unnt er
til þess að uppræta það en mér finnst
líka löngu tímabært að við ætlumst
til annars af ráðamönnum en að þeir
leggi í einelti alla þá sem höllum
fæti standa í samfélaginu.
Sigríður
Jóhannesdóttir
En í umræðu þeirri sem geisað
hefur undanfarið um einelti í skól-
um finnst mér skorta nokkuð á að
gerður sé skýr greinarmunur á ein-
elti kennara og ögun og uppeldi sem
kennarar verða að ástunda eigi
skólastarf að geta farið fram með
eðlilegum hætti nemendum til
gagns.
Að lokum langar mig að vitna í
niðurstöður rannsóknar sem Ingvar
Sigurgestsson gerði á vegum Rann-
sóknarstofnunar uppeldismála
1988 en þar segir orðrétt í niður-
stöðum:
„Allir umsjónarkennarar sem
fylgst var með virtust leggja sig
fram og réðu vel við starf sitt. Það
leyndi sér ekki að þeir báru hag
nemenda fýrir bijósti. Yfirleitt ríkti
þægilegt og óþvingað andrúmsloft
í kennslustundum. Agavandamál
voru fátíð og nemendur hlýddu
kennurum slnum. í viðtölum við
nemendur kom skýrt fram að þeir
báru mikla og að því er virtist ein-
læga virðingu fyrir flestum kennur-
um sínum.“
Alls fylgdist Ingvar með 120
kennurum víðsvegar um landið að
störfum og ræddi einslega við
nemendur til að fá fram viðhorf
þeirra.
Það fór vissulega ekki fram eins
víðtæk umræða í þjóðfélaginu og
nú þegar niðurstöður þessarar
merku könnunar voru birtar af
hvaða ástæðum sem það var. Þetta
var þó mjög vönduð könnun og
vissulega allrar athygli verð. Ef til
vill segja niðurstöður hennar meira
um andrúmsloftið í íslenskum
grunnskólum en getgátur út frá 10
ára gamalli norskri könnun.
Höfundur er alþingismaður.