Morgunblaðið - 18.12.1996, Qupperneq 43

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1996 43
HESTAR
Morgunblaðið/V aldimar
ALLT bendir til að baráttan um spæni sem undirburð verði ró-
legri í vetur en var í fyrra. Ættu gæðingarnir því að hafa það gott
í vetur í þurrum og notalegum stíunum.
Betra ástand
í spónamálum
hestamanna
Sú var tíðin að spænir kostuðu ekki neitt
en allt er breytingum háð og er nú svo
komið að farið er að selja þá. Valdimar
Kristinsson kannaði ástandið í spónamálum
og kynnti sér verð og framboð á „gullinu“.
LENGI vel voru stóru trésmiðjumar
í þeirri aðstöðu að þurfta að henda
spónum í stómm stíl á sumrin á
öskuhaugana í Gufunesi þegar
framleiðsla var hvað mest og eftir-
spurn í lágmarki. Þegar leið að vetri
fóru hestamenn að birgja sig upp
og yfir veturinn þurfti yfirleitt ekki
að henda spónum.
Það sem síðan hefur gerst er að
hestum sem teknir eru á hús fjölgar
verulega á höfuðborgarsvæðinu og
víðar og hitt að í auknum mæli er
farið að hafa hross í svokölluðum
safnstíum. Þar sem mokað er út á
eins til tveggja mánaðar fresti en
borið undir í kringum þijú til fimm
kíló af spónum daglega í tveggja
hesta stíur og eitthvað minna í eins
hests stíur. Þá hefur þeim farið
fjölgandi sem nota spæni sem undir-
burð samfara auknum kröfum um
þrifnað og betra loft í hesthúsum.
Markaðslögmálin
á fullu
í framhaldinu hafa markaðslög-
málin komið inn í spilið með
áþreifanlegri hætti, því áður var
aðeins greitt fyrir flutning. Verðið
á flutningi var lengi vel í kringum
sex þúsund krónur. Á síðustu tveim-
ur árum hefur orðið breyting á og
í dag eru greiddar rétt innan við
tuttugu þúsund krónur fyrir tuttugu
feta gám. Einnig hafa stærstu
spónaframleiðendur í auknum mæli
farið að selja spæni í pokum. Öðru
hvoru hafa spænir verið fluttar inn
í litlum mæli í pressuðum umbúðum
sem innihalda tuttugu og fimm til
þijátíu kíló. Þessi innflutningur er
líklega órækasta sönnun þess að
eftirspurnin sé að verða meiri en
framþoðið að minnsta kosti tíma-
bundið.
Ekki er ósennilegt að í framtíð-
inni verði spænir seldir í pressuðum
pakkningum eins og gert er erlend-
is. Kostir innfluttu spónanna þykja
helstir að þeir eru ryklausir eða í
það minnsta ryklitlir. Þá rúmast
pressuðu pakkningarnar sem þykja
mjög þægilegar í meðförum, mun
betur í spónageymslum og má ætla
að víða skapist rúm fyrir einn til tvo
hesta á því rými sem sparast. Þá
er það mat þeirra sem notað hafa
þessa innfluttu spæni að þeir þurrki
mun betur og getur það vegið þungt
í samanburði við aðra kosti.
En það er kostnaðurinn sem menn
hugsa mikið um í þessu sem öðru.
í tuttugu feta gámi sem kostar hátt
í tuttugu þúsund krónur eru um
fjögur tonn af spónum og er verið
að greiða u.þ.b. fimm krónur fyrir
kílóið. Kílóverð á pokuðum spónum
er á bilinu tuttugu til þijátíu krónur
samanborið við þijátíu og þijár
krónur á innfluttum spónum. Vissu-
lega munar miklu á verði eftir því
hvort keyptir eru lausir spænir eða
í pakkningum. Mikil og óþrifaleg
vinna fylgir því að fá spænina lausa.
Svo óþrifaleg að mörgum, sérstak-
lega hinum efnameiri, þykir það
frágangssök.
Áfram selt í gámum
Ástandið í spónamálum er þannig
í dag að almennt er um eins til eins
og hálfs mánaðar bið eftir spónum
í gámum. Yfirleitt er það svo að
svína- og fuglabændur sem ganga
fyrir með spæni í gámum en hesta-
menn fá það sem umfram er. Oft
hefur það heyrst að senn verði hætt
að afgreiða spæni í gámum til ann-
arra en áðumefndra bænda. Hjá
BYKO fengust þær upplýsingar að
einungis yrði mögulegt að fá pokaða
spæni í vetur en þeir séu enn að
afgreiða gámapantanir frá því í
haust. Að sögn Einar Karlssonar
hjá Húsasmiðjunni verður áfram
hægt að fá spæni í gámum þar á
bæ. Taldii hann jafnframt að ástand
í spónamálum væri mun betra nú
en á sama tíma í fyrra. Sagði hann
að framleiðslan hefði verið meiri í
haust en í fyrra og gerði það gæfu-
muninn. Einnig hefðu hestamenn
sýnt meiri fyrirhyggju í ár og pantað
spæni fyrr en þeir hafa áður gert
og mikið um það að þeir birgðu sig
upp í sumar.
Sæmilegt jafnvægi ríkir
Er því ekki annað að sjá en all-
sæmilegt jafnvægi muni ríkja í
spónamálum hestamanna þennan
veturinn. Hvort svo verður áfram
skal ósagt látið. Það ræðst væntan-
lega af því hver framleiðslan verð-
ur, hvort fjölgun hestamanna og
hesta í þéttbýli haldi áfram á sömu
braut og verið hefur. Einnig geta
ýmsar nýjungar í hönnun hestahúsa
og breyttur búnaður haft áhrif í þá
átt að spónaþörf hestamanna
minnkaði.
_______AÐSENPAR GREINAR___
Innsýn í mannlega tilveru
og rykkjótt jafnvægi
HINN FJÓRTÁNDA þessa mán-
aðar birtist í Mbl. kafli úr nýútkom-
inni bók Einars Þorsteins Ásgeirs-
sonar, Innsýn í mannlega tilveru,
og er hann tilefni þessarar grein-
ar. Þar fjallar Einar m.a. um þró-
unarkenningu Darwins og fom-
mannfræðina og fer frjálslega
með.
Fyrrnefndur kafli er að hluta
tilvitnun í tvo menn, Cremo og
Thompson, sem halda því fram að
mannfræðingar hafi síðastliðna
eina og hálfa öld staðið að blekk-
ingasamsæri gegn afganginum af
mannkyninu: „Mínar rannsóknir
/Cremo/ sýna þvert á móti, að
mannfræðingar síðustu 150 ára
hafa endurgrafið helminginn af
þeim upplýsingum sem þeir hafa
fundið! Þær hentuðu þeim ekki.“
Þessi fullyrðing virðist studd
furðusögum sem vissir menn hafa
sérhæft sig í að skrifa bækur um
sl. áratugi (Brad Steiger o.fl. o.fl.).
Því er t.d. haldið fram að fundist
hafi 2.800 milljóna ára gamlir
manngerðir hlutir. Hér er því sem
sagt haldið fram að fommann-
fræði, jarðfræði og fleiri greinar
séu marklausar og eigi að fara
beint í ruslakistuna. Hraustlega
gert!
Þá er nefnt dæmi (sömuleiðis
tilvitnun í fyrrgreinda höfunda) um
feluleiki mannfræðinganna:
„Árið 1969 fann Mary Leakey
... 3,6 milljón ára gömul fótspor
í Laetoli í Tanzaníu. Margir sér-
fræðingar skoðuðu þessi spor og
allir voru þeir sammála um að
þarna hefðu verið á ferðinni mann-
verur nákvæmlega eins og maður-
inn er í dag. Þrátt fyrir þetta gat
þetta fólk ekki dregið einu rök-
réttu niðurstöðuna af þessu, sem
er að þama vom á ferðinni menn
eins og við erum í dag! Hér er
hrein sjálfsblekking í gangi.“
Þetta eru ósannindi. Ekki einn
einasti sérfræðingur hefur haldið
því fram að fyrrgreind fótspor séu
af mönnum „eins og við eram í
dag“. Hins vegar er sennilegt að
fótspor þessi tilheyri einstaklingum
af löngu horfinni mannættarteg-
und, Australopithecus afarensis,
en beinaleifar sem fundist hafa af
einstaklingum þessarar tegundar
sýna (m.a. lærleggshalli) að þeir
hafa gengið uppréttir.
Einar bætir um bet-
ur og gerir atlögu að
þróunarkenningu Dar-
wins. Hann gerir það
með því að túlka á sinn
máta þekktan fræði-
mann, Stephen Jay
Gould:
“... er rétt að
minna hér á allra nýj-
ustu túlkanir prófess-
ors Stephens Jays Go-
ulds á þeim stein-
gervingaleifum, sem
fundist hafa á jörð-
inni. Þróunarkenning
Darwins er að því leyti
röng, segir hann nú,
að úrval tegundanna
fer ekki fram hægt og hægt við
sömu jöfnu aðstæðurnar."
Það er furðulegt hve margvís-
legum misskilningi er haegt að
koma fyrir í einni setningu. í fyrsta
lagi: Kenning Goulds og Eldredge
um rykkjótt jafnvægi (punctuated
Hin hefðbundna kenn-
ing um aðlögun, nátt-
úruval og stökkbreyt-
ingar, segir Olafur
Halldórsson, hefur al-
mennt verið túlkuð
þannig að tilkoma nýrra
tegunda sé fremur hæg-
fara ferli sem stýrist af
vali á mörgum smáum
stökkbreytingum.
equilibrium) er ekki ný; hún er
a.m.k. tveggja áratuga gömul. í
öðru lagi: það er ótrúlegt að Gould
beri brigður á þróunarkenningu
Darwins á þessum forsendum, því
umræðan um rykkjótt jafnvægi
snýst alls ekki um þróunarkenn-
inguna heldur ákveðna þætti í
gangvirki. í þriðja lagi má benda
á að Darwin gerði sjálfur ráð fyrir
þessum möguleika:
„Enda þótt hver tegund um sig
hljóti að hafa farið í
gegnum allmörg
breytingastig, er
sennilegt að tíminn
sem hvert þessara
breytingastiga hefur
tekið hafi verið stuttur
í samanburði við þau
tímabil sem tegundim-
ar héldust óbreyttar,
þótt þau hafí verið
mörg og löng í árum
talið.“
Hin hefðbundna
kenning um aðlögun,
náttúruval og stökk-
breytingar hefur al-
mennt verið túlkuð
þannig að tilkoma
nýrra tegunda sé fremur hægfara
ferli sem stýrist af vali á mörgum
smáum stökkbreytingum. Hins
vegar hafa Gould o.fl. bent á að
steingervingasagan styðji ekki
hugmyndir um hægfara breytingu
þar eð hún greini að mestu leyti
frá aldauða tegundum sem verið
hafi óbreyttar um langan aldur, ^
en millistigin vanti í flestum tilvik-
um. í stuttu máli felst tilgáta Go-
ulds um rykkjótt jafnvægi í því að
gera ráð fyrir þróun lítilla útkjálka-
hópa sem á tiltölulega skömmum
tíma greinist svo rækilega frá
meginstofninum að þeir teljist ný
tegund. Nýja tegundin getur síðan
haldist lítt breytt um langan aldur,
jafnvel tugmilljónir ára, þótt af
henni kunni að þróast tegundir
með sama hætti og hún kom sjálf
til upphaflega. Þegar þróunarfræð-<f
ingar tala um skamman tíma, eiga
þeir að jafnaði við tugi árþúsunda.
„Hægfara" val á nýjum einkennum
getur leitt til töluverðra breytinga
á lífverastofni á þeim tíma, auk
þess sem lítill útkjálkastofn hlýtur
frá upphafi aðskilnaðar að hafa
genasafn sem er nokkuð frábragð-
ið genasafni meginstofnsins. Hug-
myndin um rykkjótt jafnvægi er
því ekki uppreisn gegn gömlu
kenningunni um hægfara þróun.
Ég ráðlegg Einari að athuga
betur heimildarmenn sína í fram-
tíðinni, því víða sitja óvandaðir
menn við skriftir.
Höfundur er kennari við
Verzlunarskóla íslands.
Ólafur
Halldórsson
Sjávarútvegsnám við
Háskólann á Akureyri
í VIÐTALI við
Stefán Ólafsson í Mbl.
8. des. sl. er fjallað
um rannsóknir Stef-
áns um tengsl skóla
og atvinnulífs, og seg-
ir orðrétt: „Hann segir
einnig hneyksli að Is-
lendingar skuli ekki
vera með alvöra sjáv-
arútvegsnám í boði.“
Að því gefnu að við-
talið sé tekið eftir
1990 verður að ætla
að upplýsingar Stef-
áns takmarkist við
það nám sem á sér
stað innan veggja
Háskóla íslands í Reykjavík.
Frá 1990 hefur verið starfrækt
sjávarútvegsdeild við Háskólann á
Ákureyri. Markmið deildarinnar
er að mennta fólk til starfa í ís-
lenskum sjávarútvegi. í áður-
nefndu viðtali furðar Stefán sig á
því hvers vegna háskólamenntun
sé lítið notuð í sjávarútvegi. Skýr-
ingin er fyrst og fremst sú að
ekki hefur verið boðið upp á nám
fyrir atvinnugreinina fyrr en Há-
skólinn á Akureyri hóf
þessa starfsemi enda
er takmörkuð þörf fyr-
ir embættismenn út-
skrifaða frá Háskóla
íslands í sjávarút-
veginum hér á landi.
Sj ávarútvegsdeild
Háskólans á Akureyri
býður upp á fjögurra
ára nám sem í dag er
á tveimur brautum,
sjávarútvegsbraut og
matvælaframleiðslu-
braut. Frá árinu 1993
hafa verið útskrifaðir
20 sjávarútvegsfræð-
ingar sem allir starfa
við atvinnugreinina og skylt er að
taka fram að þeir starfa um allt
land eins og markmið menntunar-
innar gerir ráð fyrir. Námið er
þverfaglegt og tekur til flestra
greina sem sjávarútvegurinn
byggir á svo sem, líf- og físki-
fræði, efna- og matvælafræði,
tæknigreina, viðskipta- og hag-
fræðigreina, þ.m.t. stjómun og
skipulag. í dag eru 60 nemendur
í deildinni og mætti aðsókn gjarn-
Jón Þórðarson
Laun sjávarútvegsfræð-
inga, segir Jón Þórðar-
son, eru mjög góð og
langt fyrir ofan meðaltal.
an vera meiri. Deildin hefur náin
tengsl við atvinnulífið. í flestum
námskeiðum að loknum grunn-
námskeiðum eru unnin verkefni
sem takast á við raunhæf vanda- _
mál frá atvinnulífmu. Sérstaklega
ber að nefna umfangsmikil loka-
verkefni nemenda sem í flestum
tilvikum era unnin í tengslum við
fyrirtæki í sjávarútvegi.
Eftirspum eftir sjávarútvegs-
fræðingum frá Háskólanum á
Akureyri er í dag langt umfram
framboð og fjölbreytt atvinna í
boði. í nýlegri launakönnun hjá
þeim sem útskrifast hafa frá Há-
skólanum á Akureyri kemur fram
að laun sjávarútvegsfræðinga eru
mjög góð og langt fyrir ofan meðv ~
altal. Þannig má ljóst vera að sjáv-
arútvegurinn sem atvinnugrein
hefur tekið fagnandi eina alvöra
háskólanáminu á sviði sjávarút-
vegs sem sinnt er hér á landi.
Höfundur er forstöðumaður
sjávarútvegsdeildar Háskólans á
Akureyri.