Morgunblaðið - 11.02.1997, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Óskemmt nýmeti
Morgunblaðið/Ámi Sæberg.
FÆRA fólsku stóra fram leikarar bleikir: Vala Þórsdóttir, Harald G. Haralds og Sigxirður Rúnar
Jónsson Ieika Iistir sínar.
LEIKUST
Kaf f ilcikhúsið
fSLENSKT KVÖLD
Leikstjóri: Brynja Benediktsdóttir.
Höfundur leiktexta: Vala Þórsdóttir.
Höfundur frásagnar og sögumaður:
Ami Bjömsson. Tónlist (valin, samin
og leikin): Sigurður Rúnar Jónsson.
Búningar: Þómnn Elísabet Sveins-
dóttir. Grímur: Katrin Þorvaldsdótt-
ir. Ljósahönnun: Jóhann Bjami
Pálmason. Hvíslari: Bryndís Petra
Bragadóttir. Leikarar: Harald G.
Haralds og Vala Þórsdóttir.
Kokkur: Eduardo Perez. Sunnudag-
ur 9. febrúar.
YFIRSKRIFT þessarar dag-
skrár er „íslenskt kvöld . . . með
Þorra, Góu og þrælum“. Hug-
myndin er sú að standa fyrir kvöld-
skemmtun þá mánuði sem kenndir
eru við þessar vættir, hefðbund-
inni og nýstárlegri í bland. Leik-
stjóri vísar til vísna Mána skálds
úr Sverris sögu, þar sem agnúast
er út í keppinauta dróttkvæðanna
um athygli: hljóðfæraleik og fjöl-
leika. Þaðan er grunnhugmyndin
komin um hefðbundna þjóðlega
fræðslu sem rekst í sýningunni á
við ærsl í stíl commedia dell’arte.
Þessi helgispjöll eru síðan undir-
strikuð með því að bjóða upp á
óskemmt fiskmeti eldað af kokki
sunnan úr sólarlöndum í stað súrra
sauðfjárafurða og úldins eða upp-
þornaðs sjávarfangs sem vaninn
er að bjóða upp á í þorrablótum.
Ámi Bjömsson - sem alltaf er
kallaður til í ijölmiðlum ef fjalla á
um þjóðtrú og þjóðlega siði - er
sjálfvalinn til að sjá um fræðsl-
una. En meira er haft við en venju-
lega; Árni er dubbaður upp í bún-
ing doktorsins sem undirstrikar
þá persónu sem hann hefur skap-
að. Hann les fróðleikinn upp úr
handriti og á það vel við persón-
una. Hins vegar verður að krefjast
þess þegar slíkt er við haft að flytj-
andinn kunni textann nokkuð vel
og hann reki ekki í vörðurnar sem
nokkuð bar á, því miður. Flutning-
ur fyrstu söngvanna fór nokkuð í
handaskolum af sömu ástæðum,
bæði hjá Áma og Sigurði Rúnari.
Raunar má segja að Árni hafi
ekki kveikt á sjarmanum fyrr en
í lokaatriðinu. Það má búast við
að þetta lagist eftir því sem sýn-
ingum fjölgar en það hefði vel
mátt kippa þessu í liðinn fyrir
frumsýningu.
Sigurður Rúnar sá um tónlist-
ina. Hann var í essinu sínu þegar
hann fjallaði um íslensku fiðluna
og lék á als oddi í leik og söng.
Það sem lyfti dagskránni upp úr
(gervi)hefðum hversdagsins var
hins vegar framlag Völu Þórs-
dóttur og Haralds G. Haralds.
Innihald skrípaláta er oft lítið sem
ekkert, byggt á andlitsfettum og
orðaleikjum, sem hvort tveggja
var ærið og vel fram fært. En
athyglisverðast var samt að í leik-
texta og leikstíl var ákveðinn
undirtónn háðs og spés í garð
orðræðu doktorsins. Þessi punkt-
ur og svo hve vel framlag leikar-
anna var slípað af þeirra eigin
hendi og leikstjóra er burðarás
sýningarinnar. Állt þetta ber vitni
hugmyndaauðgi, þolinmæði og
elju. Hið hefðbundna og hið nýst-
árlega skarast og vísar stöðugt
hvort til annars og áhorfandinn
sér þorrasiðina í nýju ljósi.
Þessar misvísanir milli þess
„þjóðlega" og hinna utanaðkom-
andi áhrifa sjást berlega í gervum
flytjendanna. Búningar Slyddu og
Garra eru samantíningur úr suð-
rænni skrípahefð en punkturinn
yfir i-inu eru gæruhárkollurnar.
Búningur miðaldadoktorsins og
gamalkunnugt vesti og brók tón-
listarmannsins (aukið í hliðarnar
eða sífellt saumað nýtt?) kallast
þannig líka á. Grímurnar eru stór-
kostlegasta og frumlegasta fram-
lagið til sýningarinnar. Lítið er
lagt í sviðsmynd, og þar farið eft-
ir hefð, en fyllt upp í með ein-
beittri ljósahönnun. Maturinn var
svo nýstárlegur en á gömlum
grunni. Þetta er því tilvalin þorra-
og góuskemmtun fyrir þá sem eru
ekki fastir í gömlu (gervi)hefðun-
um.
Sveinn Haraldsson.
Afturhvarf til
náttúrunnar
Morgunblaðið/Þorkell
FRÁBÆR flutningur Blásarakvintetts Reykjavíkur gerði tónleikana í heild skemmti-
lega og eftirminnilega.
TÓNLIST
Norræna húsið
KAMMERTÓNLEIKAR
Blásarakvintett Reykjavíkur flutti verk eftir
Jónas Tómasson, Karólinu Eiríksdóttur, Finn
Torfa Stefánsson, Atla Heimi Sveinsson
og Hafliða Hallgrimsson. Föstudagurinn
7. febrúar, 1997.
SÚ hugmyndaþróun, sem átti upphaf sitt
með iðnbyltingunni og tengdist framförum
og nýjungum á sviði tækni og alls kyns
kunnáttu, hefur nú leitt mannkynið svo
afvega, að menn óttast að hinn náttúrulegi
uppruni sé að glatast og að uppskeran nálg-
ist tæmingu auðlinda, svo að bráðlega
standi menn uppi með gapandi verksmiðju-
rústir, sem minnismerki þeirrar firringar,
er eitureyddi öllu lífi en einmitt eyðingar-
kunnáttan, er einn óhuggulegasti þáttur
þessarar framþróunar.
í þessu hamslausa hafróti framþróunar-
græðginnar, hafa listamenn reynt að fóta
sig og ástundað ákafa leit eftir nýjum tján-
ingaleiðum, til að vera með í framvind-
unni. Nú hafa menn vaknað upp við vondan
draum og spyija, hvort ekki sé tími til að
horfa til baka og reyna að halda til haga
ýmsu því sem annars gæti glatast og að
framþróun án samfylgdar við varðveislu
gamalla gilda, sé í raun hættuleg eyðinga-
stefna.
Kenningin um „Afturhvarf til nátturunn-
ar“ hjá Rousseau, var ef til vill einum of
snemma á ferðinni en er nú orðin nauðsyn,
því hljóðlíkingar, krot og klambur, hefur
leitt listamenn inn í öngstræti hinnar von-
lausu leitar að einhveiju óþekktu, eins og
spáð var fyrir í leikverkinu fræga, Beðið
eftir Godot, eftir Samuel Beckett.
Listsköpun er auðvitað bergmál þess
áreitis, sem listamaðurinn verður fyrir og
afraksturinn fer eftir því hvort hann snýst
gegn eða fylgir þessum stýrandi kröfum
um hvað hann eigi að gera. Menn koma
sér upp margvíslegum markmiðum og
rökstyðja þau og byggja upp margslungnar
stýrikenningar. Það hefur sýnt sig að kenn-
ingar hafa ekki nægt til listsköpunar, því
sjálf listþörfm hefur ávallt haft tilhneigingu
til að bijóta af sér viðjar kenninga og þar
í býr keppnin eftir frumleika og einhveiju
nýju. Samt hefur frumleikinn og nýjungin
ekki nægt sem markmið, því í sköpunarþörf-
inni býr einhver náttúrukraftur, sem ekki
verður skilgreindur eða komið fyrir innan
einhvers kenningaramma.
Nú húmar að og framtíðin er hulin mistri
og þá horfa menn gjarnan til baka. í list-
sköpun hefur þessa gætt um langt skeið
og á opnunartónleikar Myrkra músikdaga,
í Norræna húsinu, sl. föstudag, eru dæmi
um slíkt, þar sem tvö verkanna eru eins
konar afturhvarf, er höfundarnir líta um
öxl. Þáttur 96, eftir Finn Torfa Stefánsson
og Itarsia, eftir Hafliða Hallgrímsson, eru
skemmtileg dæmi um afturhvarf til náttúr-
unnar.
Þáttur 96 er stutt verk, er byggir mjög
á tematískri og kontrapunktískri vinnu-
tækni og er auk þess í samhljóman oftlega
mjög hljómrænt í allri gerð, með sinn klass-
íska endahljóm. Það má segja, að í verkinu
sé meira að heyra af gömlu en nýju, þar
sem beinlínis er vísað til eldri hugmynda
og vinnuaðferða en samhljómanin er þó
samt af nýrri gerðinni en mjög svipuð og
franskir tónsmiðir (les Six) léku sér með,
snemma á öldinni, menn eins og Honegger,
Milhaud og Poulenc og jafnvel Francaix.
Það sem sérlega er þó athyglisvert við Þátt
96 Finns Torfa, er hversu vel verkið er
unnið og tónmálið af þeirri gerðinni, sem
kallar á athygli og hefði verkið því sem
best mátt vera miklu lengra.
Þetta sama á við um verk Hafliða, með
þeirri breytingu, að hann notar ýmsar aðrar
vinnuaðferðir en Finnur Torfí, eins og t.d.
ostinato (þrástefjun) og að tónhugmyndir
eru ekki aðeins leiknar á eitt hljóðfæri,
heldur í samvirkum leik margra hljóðfæra.
Þennan mun má skilgreina sem „ein tón-
mynd = eitt hljóðfæri eða ein tómynd =
mörg hljóðfæri“. Þarna er um grundvallar-
mun að ræða og var skemmtilegt hversu
Hafliði notar þessa aðferð, eins og t.d. þeg-
ar hom og fagott leika eins konar „cantus
fírmus" á móti skreytirödd klarinettsins, í
fjórða kaflanum, sem var hrífandi fallegur.
I heild er verk Hafliða mjög gott en eins
og ritað er eftir honum í efnisskrá, kann
að vera fólgin skýringin, að nokkru leyti,
hvers vegna verkið er svo talandi skemmti-
legt og frábær tónsmíð. Þar ritar Hafliði;
„Eg skrifaði Intarsia nokkuð ósjálfrátt, án
þess að styðjast við strangar tónsmíðalegar
formúlur eða fyrirfram bundið form. Eina
markmið mitt var að njóta þess að skrifa
nokkur stutt verk, einföld í formi, litrík,
virtúósísk og gefandi að spila og hlusta á.“
Smámunir í fimm þáttum eftir Atla Heimi
Sveinsson er frá öðrum tíma en verk Finns
Torfa og Hafliða. Það er samið 1960-61
og þar er Atli að stíga sín fyrstu skref inn
í nýjan tíma, eins og stendur í efnisskrá:
„Þessi smálög, eða bagatellur, eru ópus
mínus eitt eitthvað. Þau eru samin í Köln,
á árunum 1960-61, þegar ég var að inn-
byrða öll áhrifin frá Stockhausen, Boulez,
Nono, Zimmermenn, König og mörgum
örðum. Erfitt reyndist mér að ná áttum á
þessum tíma. Svo yfirþyrmandi voru áhrifín
og áreitið úr öllum áttum. Ég hafði engan
sálarfrið, reyndi að fóta mig í nýlistinni
með aðstoð góðra manna. Svo stökk ég upp
í hringekjuna og lét lukkuhjólið sveifla
méy.“
í þessari hreinu játningu Atla, er að fínna
merkilega útlistun á þeim vandamálum er
blasa við öllum listamönnum í upphafi og
á öllum tímum. Þessi fáu orð Atla eru ein-
hver snjallasta og sannasta lýsing lista-
manns á þeim vanda, að velja og hafna.
Það er sérkennilegt, að þessi 36 ára
gömlu verk Atla eiga sér, hvað snertir
músíkalst innihald, mjög sterka samsvörun
við nýju verkin, eftir Finn Torfa og Haf-
liða. Þannig er tíminn oftlega miskunnar-
laus og jafnvel hæðinn en allt um það, eru
öll verkin hin skemmtilegustu áheymar og
verk Hafliða sérlega magnað, enda stærst
að gerð og innihaldi.
Sonata III, eftir Jónas Tómasson, samið
1969 og Mutanza-Umröðun, eftir Karólínu
Eiriksdóttir, samið 1991, eru ekta
nýakademisk tónverk, ágætlega samin en
án nokkurra nýunga.án þess að borða nokk-
uð nýtt, aðeins eru, mitt í millum hins óséða
og „nostalgiunnar“. Mutanza eftir Karólinu
er samið fyrir blásarakvintett og sembal
en hlutur sembalsins var undarlega utan-
gátta, bæði hvað varðar hljómstyrk og þátt-
töku í tónmáli verksins.
Það sem gerði öll verkin sérlega áheyri-
leg og tónleikana í heild skemmtilega og
eftirminnilega, var frábær flutningur Blás-
arakvintetts Reykjavíkur, sem var einkar
athyglisverður í tæknilega erfiðu verki
Hafliða. Með þeim félögum léku Guðrún
Óskarsdóttir á sembal, í verki Karólínu og
Steef van Oosterhout, er lék á slagverk í
verki Atla.
J6n Ásgeirsson