Morgunblaðið - 11.02.1997, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Caput hópurinn á
Myrkum músíkdögum
CAPUT hópurinn heldur tón-
leika í Listasafni Islands í kvöld
kl. 20 og eru þeir hluti af Myrk-
um músíkdögum. Á tónleikun-
um verður meðal annars frum-
flutt verk eftir Áskel Másson
sem hann nefnir Kammersinfó-
níu en undirtitillinn er Sinfónía
nr. 2. „Fyrsta sinfónían mín er
geysistórt verk sem heitir Sin-
fónía trílógía og hefur ekki enn
verið flutt. Það er klukkutíma
langt fyrir 120 manna hljóm-
sveit. Þetta verk er andstæða
þess og er fyrir fjórtán manna
kammersveit.
Ég hef nýlokið við þetta verk.
í því geng ég út frá þekktu stefi
sem stundum hljómar í kirkju-
klukkum Hallgrímskirkju og er
við textann Gefðu að móðurmál-
ið mitt. Ég velti þessu stefi fyr-
ir mér á alla vegu í verkinu,
nota það allt og hluta af því í
ýmsum tilbrigðum. Þetta stef
myndar svo andstæðu við önnur
stef sem ég hef gert sjálfur; það
ber einföld nótnagildi og er í
lydískri tóntegund, en hún ein-
kennir mörg þau lög sem við
höfum viljað kalla séríslensk."
Verkið er tileinkað Caput
hópnum og Petri Sakari, hljóm-
sveitarstjóra. mjóðfæraleikar-
arnir spila nánast allir á fleiri
en eitt hljóðfæri og því er hljóð-
færaskipan í verkinu töluvert
fjölbreytt þótt hljóðfæraleikar-
amir séu aðeins fjórtán. Hjjóm-
sveitarstjóri í kvöld verður Guð-
mundur Óli Gunnarsson og ein-
söng syngur Sverrir Guðjóns-
son.
Á efnisskrá tónleikanna
verða einnig verk eftir Atla Ing-
ólfsson, Finn Torfa Stefánsson,
Snorra Sigfús Birgisson og
Hróðmar Sigurbjömsson.
ÍSLENSKA óperan var þéttskipuð áheyrendum á frumsýningarkvöldi og var óperettunni vel fagnað
og aðstandendur hennar hylltir í leikslok. Á myndinni eru Sigurður Björnsson, Magnús Jónsson,
Páll Pampichler Pálsson, Signý Sæmundsdóttir, Garðar Cortes, Marta Halldórsdóttir.Þorgeir
J. Andrésson og Kristinn Hallsson.
Hin síunga ekkja
OPEBÆTTA
íslenska ópcran
KÁTA EKKJAN
Tónlist eftír Franz Lehár. Hljóm-
sveitarstjóri: Páll Pampichler Páls-
son. Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson.
Leikmynd: Stígur Siguijónsson. Bún-
ingar Hulda Kristín Magnúsdóttír.
Lýsing: Bjöm B. Guðmundsson.
Danshöfundur: Terence Etheridge.
Kór íslensku óperunnar. Hljómsveit
íslensku óperunnar.
ÞAÐ er alltaf glatt í borg og
bæ þegar Káta ekkjan er á fjölun-
um. Það ríkti gleði í íslensku óper-
unni á frumsýningu á laugardags-
kvöldið. Prúðbúnir frumsýningar-
gestir nutu þess að hlusta á glað-
væra og ljúfa tónlist Lehár og
fylgjast með rómantískum og
glettnum söguþræði óperettunnar.
Franz Lehár er fæddur í Ungveija-
landi og hlaut tónlistarmenntun
sína við Tónlistarháskólann í Prag.
Hann starfaði sem lúðrasveitar-
stjórnandi bæði í Budapest og Vín-
arborg og varð mikilvirkur ópe-
rettuhöfundur.
Af fjölmörgum óperettuverkum
Lehár er Káta ekkjan þekktast og
reyndar ein alvinsælasta óperetta
allra tíma. Þetta er í þriðja sinn
sem Káta ekkjan er flutt hér á
landi, fyrst var hún flutt árið 1956
í Þjóðleikhúsinu, síðan árið 1978
aftur í Þjóðleikhúsinu. Aðrar ópe-
rettur eftir Lehár sem hér hafa
verið fluttar mér vitanlega er
Brosandi land sem sýnd var í Iðnó
fyrir um það bil 60 árum og síðar
einnig í Þjóðleikhúsinu. Þá var
óperettan Paganini flutt í Útvarpið
á árum áður undir stjórn Páls
Pampichler Pálssonar og Ævars
Kvaran.
Ljúf Vínartónlist Lehár í Kátu
ekkjunni á stærstan þátt í vinsæld-
um óperettunnar, en hann notar
mest dansform og einkum er hinn
mildi, seiðandi vals ríkjandi,
reyndar er álitið að valstempó
Lehár í Kátu ekkjunni sé undanf-
ari hins nýtísku hæga vals (Mod-
ern slow waltz). Óperettan sem
listform er flókin, nákvæm og fjöl-
breytt. Þar verður allt að smella
saman, fagur söngur, afbragðs
leikur, léttur dans og leiftrandi
lífsgleði, ásamt glæsilegum ytri
búnaði.
Tónlist Franz Lehár lætur eng-
an ósnortinn, þar þekkir fólk svo
til alla söngvana og kemst á kær-
komið stefnumót við hugljúfa
Vínarvalsa, fegurstu söngljóð,
samanber Viljuljóðið sem allir
þekkja, hressandi marsa og dil-
landi can can dansa og það er víst
að engum leiðist. Hinar mörg þús-
und uppfærslur Kátu ekkjunnar
um víða veröld hafa á þeim rúm-
lega 90 árum síðan óperettan var
frumflutt verið jafnmargbreytileg-
ar og íjöldi þeirra segir til um, en
tónlist Lehár er alltaf sú sama.
Það er því erfitt að gefa sér for-
skrift að því hvernig hin síunga
ekkja „eigi“ að vera flutt. Sumt
er þó alveg ljóst - söngurinn verð-
ur að vera fagur, dansarnir léttir
og glaðvær stemmning verður að
ríkja.
Margt komst vel til skila
en sumt miður
í uppfærslu íslensku óperunnar
á Kátu ekkjunni komst margt vel
til skila en sumt miður. Hljóm-
sveitarstjórinn Páll Pampichler
Pálsson stjórnaði söngvurum og
hljómsveit mjög vel, hann er þaul-
vanur stjórnandi og hefur áður
stjómað Kátu ekkjunni og fleiri
óperettum. Páll hélt söng- og
hljómsveitaratriðunum þétt saman
með listfengi og öruggri stjóm og
hljómsveitin spilaði ljómandi vel.
Andrés Sigurvinsson hefur það
vandasama hlutverk á hendi að
leikstýra verkinu. Andrés er
reyndur og snjall leikstjóri en það
þarf mikla æfingu og tónlistar-
þekkingu til að leikstýra söngverk-
um. Það er líka erfitt að hafa mis-
sviðsvant fólk á sviðinu. Mér finnst
nokkuð á vanta að Andrés nái því
besta frá þeim sem óvanir eru en
þeir sviðsvönu stóðu fyrir sínu.
Hópatriðin í fyrsta þætti voru
stirð, kórfólki var raðað á rétta
staði yfir sviðið og upp stigana
eins og áhorfendum en ekki eins
og þátttakendum og virkaði allur
fyrsti þáttur of þungur og gleði-
laus. Of oft fannst mér að leik-
stjórnin megnaði ekki að skapa
nægan gáska,_ gleði og hraða á
sviðinu. Kór íslensku óperunnar
er einn besti blandaði kór á land-
inu. Kórinn er skipaður úrvals
röddum og er orðinn afar hagvan-
ur á sviði og kórfélagar hafa hvað
eftir annað sýnt og sannað að
þeir geta leikið jafnt og sungið.
Það tókst til dæmis mjög vel að
skapa hina réttu stemmningu þeg-
ar kórinn og Káta ekkjan sungu
Viljasönginn, svo og þegar karlein-
söngvararnir sungu Kvenna-
göngulagið, þá ríkti fjör.
Leikmynd Stígs Steinþórssonar
er að mörgu Ieyti snjöll. I svo litlu
rými sem sviðið í Islensku óper-
unni er koma ævinlega upp vanda-
mál þegar um mannmargar sýn-
ingar er að ræða, stigar og pallar
em yfirleitt notaðir til að auka
rýmið. í þetta sinn tókst óvenju
vel til, stigarnir voru breiðir og
glæsilegir. Úrvinnslan með garð-
skálann í öðrum þætti, ljósavegg-
skrautið í þriðja þætti og hinar
opnanlegu hurðir, var mjög vel
gerð og þjónaði vel tilgangi sínum.
Þó fannst mér vanta bekk á sviðið
í laufskálaþáttinn. Það er þreyt-
andi sjá hvern sönginn af öðrum
sunginn á leið upp eða niður stiga.
Sérstaklega var það vandræðalegt
þegar Camille syngur til Valenci-
enne eitt fegursta ástarljóð óper-
unnar, „Væn eins og rós á vori“,
og syngur fyrri hlutann ofan úr
stiga en Valencienne snýr baki við
honum á meðan af því að hún var
komin lengra niður í stigann.
Hulda Kristín Magnúsdóttir er
búningahönnuður og hefur yfir-
leitt tekist vel. Undantekning er
þó búningar Kátu ekkjunnar
sjálfrar. Það eru óskrifuð lög í
Kátu ekkjunni að búningar Hönnu
Glawari, konunnar sem á tvo millj-
arða, eru glæsilegri en allra ann-
arra. í upphafssenunni blasti við
prúðbúið fólk, allt klætt í hvítt og
svart, þar af margir kvenbúningar
ljómandi fallegir. Þegar svo Káta
ekkjan birtist þá verður hún að
slá allar aðrar út í glæsileika. Það
var því létt „sjokk“ að sjá Signýu
koma inn í þunglamalegum taft-
kjól sem virkaði eins og eini spari-
kjóll miðstéttarkonu og með púka-
legt hárskraut. Sama fannst mér
um þjóðbúningana í öðrum þætti,
sem voru yfirleitt mjög fallegir -
nema búningur Kátu ekkjunnar,
sem var hversdagslegur. Skárstur
var búningur Signýjar í þriðja
þætti. Búningur Zeta baróns var
heldur ekki nógu „elegant" og
hefði Sigurður Björnsson átt að
vera í mun glæsilegra gervi. Bún-
ingar konu hans Valencienne voru
hins vegar fallegir og virkuðu vel.
Björn B. Guðmundsson lýsti
sýninguna. Hún var björt og lýsing
í garðskála og á veggjum góð, en
stundum fannst mér eins og mætti
lýsa einstaka söngvara betur og
skyggja aðra á meðan. Það gerði
hann reyndar í Viljasöngsatriðinu,
en það var besta atriði sýningar-
innar.
Dansahöfundur er Terence Eth-
eridge. Hann hafði ekki mikinn
tíma og það kom glöggt fram í
hópatriðum með kórnum. Besta
dansatriði var í byijun annars
þáttar þegar nokkrar stúlkur í kór
Islensku óperunnar dönsuðu þjóð-
dans. Það var ljómandi vel gert.
Can can dansinn í þriðja þætti fór
líka vel fram en það voru einnig
stúlkur úr kór íslensku óperunnar
sem dönsuðu. Þær gerðu ótrúlega
vel en gaman hefði verið að sjá
þjálfaðar dansmeyjar dansa can
can dansinn. Einn karldansari,
Ingólfur Stefánsson, dansaði og
setti mikinn svip á dansinn.
Óskahlutverk allra
söngkvenna
Aðalhlutverkið, Kátu ekkjuna
sjálfa, leikur og syngur Signý
Sæmundsdóttir. Hlutverkið er
óskahlutverk allra söngkvenna.
Ekkjan syngur fegurstu melód-
íurnar, klæðist glæsilegustu fötun-
um og öll persónan höfðar mjög
til áhorfandans. En hlutverk
Hönnu Glawari er ekki á allra
færi, einkum verður raddgerðin
að vera rétt. Mjúk, fögur og hálý-
risk sópranrödd er sú krafa sem
verður að gera til raddgerðar
þeirrar söngkonu sem tekst það á
hendur. Signý Sæmundsdóttir hef-
ur ekki raddgerð í þetta hlutverk
og þess vegna fór margt forgörð-
um af þeim léttleika og yndisþokka
sem prýðir sönghlutverkið, hún
hefur ekki þá tónhæð sem krafist
er og heldur ekki þá tækni að
syngja mjúkt og nota höfuðtóna-
sviðið. Þó var sú undantekning að
hún söng Viljusönginn fallega og
mér er spurn: Af hveiju notar hún
ekki þá tækni sem hún réði við í
Viljusöngnum í allri óperettunni?
Garðar Cortes fór með hlutverk
Danilo greifa og féll ljúflega inn
í hlutverkið. Hann var á léttu
nótunum, fór aldrei yfir þau söng-
mörk sem óperettan setur honum
og leyfði sér á köflum að syngja
veikt og mjúkt sem kom mjög vel
út. Hann á einnig létt með að leika.
Sigurður Björnsson söng og lék
Mirko Zeta barón og sendiherra.
Það er mikilvægt hlutverk og þótt
baróninn sé einfaldur þá á hann
að bera með sér virðuleika og
framkomu aðalsmanns. Sigurður
bæði lék og söng af myndugleik
en of mikil áhersla var lögð á hið
kjánalega í fari persónunnar - á
kostnað elegansins.
Marta Halldórsdóttir fór með
hlutverk Valencienne, eiginkonu
Zeta baróns. Marta er falleg stúlka
og gerði ýmislegt vel. Valencienne
á að vera virðuleg sendiherra- og
barónsfrú sem vill fyrir hvern mun
halda stöðu sinni þótt hún daðri
við aðra. Það vantaði á leik Mörtu
að sýna hina glæsilegu gestgjaf-
afrú og svo andstæðuna, hina ást-
föngnu konu. Hún lék Valencienne
meira eins og stelpu sem er skotin
í strák. Raddbeiting Mörtu var
ekki alltaf nægilega eðlileg, svo
sem á efra raddsviði þar var rödd-
in of opin og ekki nógu mjúk og
hnitmiðuð.
Hlutverk Camille de Rosillon fór
Þorgeir J. Andrésson með. Það er
erfiðasta karlsönghlutverkið en að
öðru leyti gefur það lítil tækifæri.
Hvað sönginn snertir fór Þorgeir
vel með hlutverkið en ekki virkaði
hann yfirmáta ástfanginn. Satt að
segja fannst mér senan þar sem
Camille syngur ástaróð sinn til
Valencienne ekki spegla þá hlýju
og ást sem þar á að ríkja.
Jón Þorsteinsson lék og söng
Cacada, einn af vonbiðlum Kátu
ekkjunnar, og gerði það af virðu-
legri fagmennsku; bæði hvað söng
og leik snertir. Árni Tryggvason
lék Néegus kansilista af öryggi
hins reynda leikara. Stefán H.
Stefánsson fór með hlutverk St.
Brioche, annars vonbiðils Hönnu,
og var hann bæði iéttur og lífs-
glaður. í minni karlhlutverkum
voru þeir Ólafur Fredriksen,
Magnús Jónsson og Kristinn Halls-
son og í minni kvenhlutverkum
voru þær Hrafnhildur Björnsdótt-
ir, Rósalind Gísladóttir og Sieg-
linde Kahmann. Sieglinde var sú
eina af þeim sem naut sín vel, hún
sprellaði af leikgleði og fjöri og
dansaði can can af lífi og sál. Hin
voru öll fremur dauf.
Laust mál og leikgerð er skrifað
á Flosa Ólafsson og virtist mér
hið talaða mál vera lipurt og létt
og söngtextar Þorsteins Gylfason-
ar einnig. íslenska óperan var
þéttskipuð áheyrendum á frum-
sýningarkvöldi og var óperettunni
vel fagnað og aðstandendur henn-
ar hylltir í leikslok.
Hvað ræður vali á söngvurum?
Það er vandaverk fyrir forráða-
menn í söng- og tónlistarflutningi
að velja fólk í sönghlutverk, bæði
í óperur og í annars konar söng-
flutning hér á landi. Söngröddin
er afar margbreytilegt hljóðfæri,
t.d. sópranröddin, hún skiptist í
margar raddgerðir, svo sem color-
atur, lýriskan coloratur, lýriskan
sópran, lýris-dramatískan sópran,
dramatískan sópran, léttan mezzó-
spóran og svo mætti telja áfram
um aðrar söngraddir.
Hér hafa ótalmargir stundað
söngnám undanfarin ár og við eig-
um nú frábærum söngvurum á að
skipa. Til þess að efla sögnlistina
í landinu og vinna með góðri upp-
fræðslu og menntun í söng ættu
þeir sem hér ráða sögnvara að
nýta alla tiltæka þekkingu til að
velja þá söngrödd sem hæfir hveiju
hlutverki. Að öðrum kosti eru fólki
send röng skilaboð. Þeir sem ekki
vita betur halda að verið sé að
hlusta á það réttasta og besta sem
völ er á, hinir sem vita betur sitja
og hugsa: Af hveiju...?
Þuríður Pálsdóttir