Morgunblaðið - 19.04.1997, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIUDAR GREINAR
Yerkfræðingafélag
Islands 85 ára
HVÍTÁRBRÚ í Borgarfirði. Brúin er tveir steinbogar, 51 m hvor
að lengd. Höfundur Árni Pálsson yfirverkfræðingur. Myndin er
tekin 28. október 1928 þegar fyrstu bílarnir aka yfir brúna. Sigri
hrósandi brúarsmiðir veifa til hönnuðarins, en hann tók myndina.
IÐNBYLTINGIN og sigurför
tækninnar hófst í Norðurálfu upp
úr miðri 18. öld. Næstu manns-
aldrana rak hvert tækniundrið
annað, skipaskurðir, járnbrautir,
sporvagnar, loftför,
rafljós, loftskeyti og
þannig án enda. Fátt
virtist mönnum um
megn. Alla 19. öldina
var véltæknin óðum
að breyta gamla
heiminum í nýjan
heim framfara og vel-
megunar.
Island í byrjun
aldar
Heil öld leið áður en
ómurinn af hinum stór-
stígu framförum bær-
ist heim til íslands. í
nýútkominni ævisögu
dr. Benjamíns Eiríks-
sonar segir m.a.:
„í byijun 20. aldar var ísland sem
ónumið land. Þetta land með öll
stóru fljótin var í raun án brúa.
Varla nokkurs staðar vegarspotti,
engin hafnarmannvirki sem hafskip
gætu lagst að, rakir og kaldir bæir
úr torfi, gijóti og tré, eldað við hlóð-
ir, ekkert kranavatn, ekkert raf-
magn, ekkert heitt vatn, lítill eldi-
viður, mest mór og þang, frumstæð
áhöld til allra verka...“
Fyrstu íslensku
verkfræðingarnir
Það lék vorgola um landið í upp-
hafi þessarar aldar. Mönnum var
orðinn ljós aflægishátturinn sem
ríkti á flestum sviðum og voru
gagnteknir þeirri ósk að bæta þar
úr. Ungir eldhugar hófu að bijótast
til náms í fjöllistum, eins og verk-
fræðin var þá nefnd, hófu að nema
þann svarta galdur vísindalegrar
þekkingar sem umbylt hafði Evrópu
á rúmum mannsaldri.
Þann 8. september 1891 var brú-
in yfir Ölfusá vígð, fyrsta stóra
mannvirkið hér á landi og tákn
þess að nýir tímar,
tímar stórhugar og
framkvæmda voru að
renna upp. Þetta sama
ár lauk fyrsti íslend-
ingurinn verkfræðin-
ámi við Fjöllistaskól-
ann í Kaupmannahöfn.
Þessi frumheiji ís-
lenskra verkfræðinga
var Sigurður Thor-
oddsen, sonur Jóns
Thoroddsen skálds og
sýslumanns og Kristín-
ar Þorvaldsdóttur.
Sigurður Thorodds-
en sneri heim árið 1893
og gerðist þá Lands-
verkfræðingur. Starfið
reyndist engan veginn auðvelt, erfíð
ferðalög og útbreiddir hleypidómar
gagnvart hinum nýju fræðum. í
kjölfar Sigurðar útskrifuðust með
stuttu millibili þeir Sigurður Péturs-
son, Knud Zimsen, Thorvald Krabbe
og Jón Þorláksson.
Verkfræðingafélag íslands
Árið 1912 höfðu 10 manns lokið
háskólaprófi í verkfræði. Lands-
verkfræðingarnir Jón Þorláksson
og Thorvald Krabbe ákváðu þá að
kanna skilyrði þess að stofna félag
verkfróðra manna. Boðað var til
stofnfundar föstudaginn 19. apríl
1912 á Hótel Reykjavík. Á stofn-
fund mætti 13 manns, íslensku
verkfræðingarnir allir en auk þeirra
Rögnvaldur Ólafsson bygginga-
meistari, Olav Forberg landsíma-
stjóri, M.E. Jessen vélfræðikennari
og Paul Smith símaverkfræðingur.
Hinu nýstofnaða félagi var gefið
nafnið Verkfræðingaféiag íslands.
Félagsmenn gátu orðið þeir sem
lokið höfðu prófi í verklegum fræð-
um við æðri menntastofnanir, svo
og aðrir fjölvirkjar, er félagið taldi
til þess hæfa. Þetta fámenna félag
setti sér það mark að kynna þjóð-
gagn vísindalegrar tæknimenntun-
ar og efla samstöðu og kynni verk-
fróðra manna. Jón Þorláksson var
kjörinn fyrsti formaður félagsins,
en aðrir stjórnarmenn voru Thor-
vald Krabbe, Paul Smith og Rögn-
valdur Olafsson.
Menntun verkfræðinga
Fyrstu íslensku verkfræðingarnir
voru allir menntaðir við Fjöllista-
skólann í Kaupmannahöfn. Á næstu
tveim áratugum hófu stúdentar
einnig að sækja á aðrar slóðir til
verkfræðináms, einkum til Noregs
og Þýskalands en í minna mæli til
engilsaxneskra landa.
Þegar heimsstyijöldin síðari
braust út, lokuðust allar Ieiðir til
meginlands Evrópu. Varð þá að
ráði að hefja kennslu í fyrrihluta
verkfræði við Háskóla íslands.
Hélst sú skipan allt til ársins 1974.
Stúdentar hlutu á þessu tímabili
staðgóða undirstöðu við verkfræði-
deild Háskóla íslands en héldu síðan
utan og luku námi við marga af
bestu tækniháskólum heims. Heim
sneru þessir stúdentar ekki einung-
is með staðgóða tækniþekkingu,
heldur og yfirgripsmikla tungu-
málakunnáttu og þekkingu á er-
lendum þjóðum.
Árið 1974 hóf Háskóli íslands
að útskrifa verkfræðinga eftir 4 ára
nám. Við það kom í fýrstu nokkur
afturkippur í framhaldsnám verk-
fræðinga erlendis, en fljótlega sótti
í sama horfið og í dag ljúka velflest-
ir verkfræðistúdentar lokaprófi við
erlenda háskóla. íslensk verkfræð-
Frá stofnun VFÍ, segir
Pétur Stefánsson, hef-
ur meira ævintýri átt sér
stað hér en annars staö-
ar á byggðu bóli.
ingastétt er því ekki aðeins vel
menntuð, heldur hefur hún og
óvenjulega alþjóðlegan bakgrunn
sem margir útlendingar undrast og
jafnvel öfunda okkur af.
Útgáfustarf VFÍ
Af heimildum er ljóst að útgáfa
tímarits var eitt af því sem vakti
fyrir stofnendum VFÍ. Á árinu 1914
kom út Ársrit Verkfræðingafélags
íslands fyrir árin 1912-1913 og ári
síðar Ársrit 1914.
Árið 1916 hóf tímarit Verkfræð-
ingafélags íslands göngu sína og
kom út samfellt til ársins 1985.
Þetta tímarit geymir framkvæmda-
sögu íslands á mesta umbreytingar-
skeiði íslandssögunnar og þykir nú
kjörgripur. í dag á VFÍ aðild að
útgáfu fréttablaðsins Verktækni,
og gefur út vandaða árbók í sam-
vinnu við Tæknifræðingafélag ís-
lands.Þannig leitast Verkfræðinga-
félag Islands enn í dag við að varð-
veita framfara- og framkvæmda-
sögu þjóðarinnar.
Orðanefndir VFÍ
Einn merkasti þátturinn í starf-
semi VFÍ er án efa fólginn í starfi
orðanefnda félagsins og framlagi
þess til varðveislu íslenskrar tungu.
Hinir ungu frumheijar sem stóðu
að Verkfræðingafélagi íslands
skynjuðu þá hættu sem skyndilega
steðjaði að tungunni ef ekki yrði
að gert.
Snemma árs 1919 var fyrsta
orðanefnd VFÍ stofnuð. Þessi nefnd
starfaði til ársins 1927. Þá varð
nokkurt hlé, eða til ársins 1941 að
Rafmagnsverkfræðideild VFÍ tók
upp þráðinn og hefur nefndin nú
starfað samfellt í 56 ár.
Orðanefnd Byggingarverkfræði-
deildar var stofnuð 1980 og hefur
einnig starfað óslitið síðan. Starf
þessara nefnda hefur vakið athygli
Pétur Stefánsson
„Sérstakar samþykktir borgarráðs“ o g
útboð á Evrópska efnahagssvæðinu
Á FUNDI borgar--
ráðs Reykjavíkur
þriðjudaginn 15. apríl
1997 var lagt fram
bréf fjármálaráðherra
frá 10. þ.m. og álits-
gerð kærunefndar út-
boðsmála vegna kæru
Bræðranna Ormsson
ehf. f.h. Sumitomo
Corporation gegn Inn-
kaupastofnun Reykja-
víkurborgar. Er þetta
vegna kaupa á gufu-
hverflum fyrir Hita-
veitu Reykjavíkur eins
og alkunna er. I tilefni
þess samþykkti
borgarráð einstaka bókun sem birst
hefur í íjölmiðlum. í bókuninni
bregst borgarráð við umfjöllun fjár-
málaráðuneytisins um kærumálið
með ómálefnalegum hætti. I stað
þess að svara ávirðingum um
óvönduð vinnubrögð við umrætt
útboð Innkaupastofnunar Reykja-
víkur, þá snýr ráðið út úr málsmeð-
ferðinni og sakar fjármálaráðherra
og kærunefnd útboðsmála um
dylgjur í garð borgarinnar. Borgar-
yfirvöld staðhæfa aftur á móti að
í hvívetna hafi verið farið að lögum
og reglum og að fjármálaráðherra
skorti allar heimildir og efnisástæð-
ur til afskipta af málinu. Afstaða
borgarráðs virðist fyrst og fremst
byggð á álitsgerð borgarlögmanns.
Fjármálaráðuneytið telur nauðsyn-
legt að um málið sé fjallað og það
skýrt með gleggri hætti en borgar-
ráð kýs að gera.
Ágreiningur fjármálaráðuneytis-
ins og Reykjavíkur-
borgar er efnislega tví-
þættur. Annars vegar
hvort ráðuneytið hafi
yfir höfuð um málið að
segja og hins vegar
hvort grundvallarregl-
ur laga og reglna um
opinber innkaup hafi
verið brotnar.
Lögsaga
fjármálaráðu-
neytisins
Reykj avíkurborg
hefur haft þá afstöðu
að lögsaga ráðuneytis-
ins takmarkist við þau
ákvæði sem tilgreind eru í tilteknum
kafla laga nr. 63/1970 um skipan
opinberra framkvæmda. í lögunum
er meðferð kærumála vegna inn-
kaupa útboðsskyldra aðila á Evr-
ópska efnahagssvæðinu skýrð.
Nokkur atriði eru þar nefnd sér-
staklega, þar á meðal skylda til
auglýsingar og að ekki megi skipta
innkaupum þannig að þau falli und-
ir fjárhæðarmörk sem leiða til
skyldu til útboðs á Evrópska efna-
hgssvæðinu.
Fjármálaráðuneytið hefur bent
Reykjavíkurborg á það margsinnis
að lögsögu sína í málinu sæki ráðu-
neytið til laga nr. 52/1987, um
opinber innkaup, með síðari breyt-
ingum. í þeim lögum er kveðið á
um að sveitarfélög séu útboðsskyld
á Evrópska efnahagssvæðinu, séu
innkaupin yfir tilteknum fjárhæðar-
mörkum. I lögunum segir að telji
bjóðandi að stjórnvöld hafi tekið
Með bókuninni reynir
borgarráð, að mati
Magnúsar Pétursson-
ar, að skjóta sér undan
því að svara fyrir mistök
sem urðu við útboðið.
ákvörðun í tengslum við fram-
kvæmd útboðs eða gerð samnings
um innkaup sem felur í sér brot á
ákvæðum laga þessara um útboð á
Evrópska efnahagssvæðinu geti
hann kært þá ákvörðun til fjármála-
ráðuneytisins. Um meðferð kær-
unnar er síðan vísað til laga nr.
63/1970, um skipan opinberra
framkvæmda. í lögunum um opin-
ber innkaup er jafnframt kveðið á
um að fjármálaráðherra skuli í
reglugerð kveða nánar á um fram-
kvæmd laganna, svo sem um efni
auglýsinga, útboðsgögn, útboðsað-
ferðir, tilboðsfresti, hæfi bjóðenda
og val á tilboðum. Þessa skyldu
hefur fjármálaráðherra rækt með
útgáfu reglugerðar nr. 302/1996.
í þeirri reglugerð er fjallað ná-
kvæmlega um hvernig standa skuli
að útboðum. Eiga þær reglur við
útboðsskylda aðila á Evrópska efna-
hagssvæðinu og falla sveitarfélögin
þar undir.
Með það sem að ofan er rakið í
huga, er ómöguiegt að sjá hvernig
Reykjavíkurborg getur vísað frá
afskiptum réttmæts stjórnvalds,
þ.e. fjármálaráðuneytisins, með af-
dráttarlausum hætti. Af röksemd-
um borgarinnar að dæma virðist
að það eina sem hægt er að kæra
til ráðuneytisins séu skyldur borg-
arinnar til að auglýsa innkaupin á
Evrópska efnahagssvæðinu. Að
öðru leyti geti Reykjavíkurborg
háttað útboðum sínum að eigin vild
og að ágreining í útboðsmálum skuli
útkljá fyrir dómstólum, rísi hann.
Aðaltilgangur þess að fela ákveðnu
stjórnvaldi hér á landi, fjármála-
ráðuneytinu, að fara með úrskurð-
arvald í ágreiningsmálum er ein-
mitt sá að flýta fyrir lausn ágrein-
ingsmála. Ella þyrftu þeir sem á
sér telja brotið að leita til dómstóla
með ærnum tilkostnaði og töfum
sem því fylgir.
Meðferð kærumála
Fjármálaráðuneytið hefur farið
með meðferð kærumála sem varða
útboð og innkaup á Evrópska efna-
hagssvæðinu frá því að samningur-
inn þar um tók gildi hér á landi.
Vegna stöðu ráðuneytisins og
þeirra fjölbreyttu hagsmuna sem
það hefur og þarf að gæta, hefur
þótt geta orkað tvímælis að það sé
hafið yfir fyllsta hlutleysi í máls-
meðferð þegar kærumálum er beint
til þess. Má sem dæmi nefna tengsl
ráðuneytisins við Ríkiskaup og í því
máli sem hér er til umræðu, eru
hagsmunir ríkisins eins og Reykja-
víkurborgar verulegir, þ.e. að tíma-
setningar standist um orkuafhend-
ingu til álverksmiðju Norðuráls á
Grundartanga. Þessi atriði mega
undir engum kringumstæðum verða
til að borgararnir geti ekki leitað
Magnús Pétursson
réttar síns og fengið hlutlausa máls-
meðferð. Til þess að draga úr aðild
ráðuneytisins sem mest, ákvað fjár-
málaráðherra að skipa sérstaka
kærunefnd útboðsmála sér til ráðu-
neytis í ágreiningsmálum. Nefndin
starfar á grundvelli reglugerðar nr.
302/1996 um innkaup ríkisins og
starfsreglna nr. 517/1996 um
kærunefnd útboðsmála. Þessar
reglur byggjast á ákvæðum í lögum
um opinber innkaup nr. 52/1987.
Nefndin fer ekki með endanlegt
úrskurðarvald, það gerir fjármála-
ráðherra. Frumvarp til breytinga á
gildandi lagaákvæðum um meðferð
kærumála liggur nú fyrir Alþingi.
Þar er gert ráð fyrir að óháðri
kærunefnd verði falið það hlutverk
að úrskurða í kærumálum er varða
útboð, hvort heldur er á Evrópska
efnahagssvæðinu eða innanlands.
Þar til frumvarpið hefur hlotið af-
greiðslu, hefur ráðherra ákveðið að
hafa sér til ráðgjafar nefnd sem
fjalli um kærumál eins og áður seg-
ir, þó svo endanlegur úrskurður sé
ráðherrans eins og lög kveða á um.
Á það við í máli Reykjavíkurborgar
eins og öðrum kærum sem beint
er til ráðherra. Kærunefnd útboðs-
mála sendi ráðherra álitsgerð sína
í máli Innkaupastofnunar Reykja-
víkurborgar. Áð lokinni yfirferð í
ráðuneytinu var ákveðið að gera
álit kæi-unefndarinnar að úrskurði
ráðuneytisins, í öllum meginatrið-
um, enda um vandaða umfjöllun
þriggja sérfróðra og óvilhallra
manna að ræða.
Afskipti af útboði borgarinnar
Fjármálaráðuneytið hefur tvíveg-
is haft afskipti af útboði Innkaupa-
stofnunar Reykjavíkurborgar á
hverflasamstæðum fyrir Nesja-
vallavirkjun. í fyrra skiptið var það
vegna ákvæða í útboðslýsingu um
svokallaðan ígildisþátt innkaup-