Morgunblaðið - 16.08.1997, Side 36

MORGUNBLAÐIÐ
36 LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1997
AÐSEfMDAR GREIfMAR
Gengisáhætta fyrirtækja
Happdrætti
eða stjórnun?
NOKKUR umræða hefur átt sér
stað undanfarið um gengisþróun
gjaldmiðla og þau áhrif sem hún
hefur á afkomu fyrirtækja hér á
landi. Af þeirri umræðu má ráða
að almennt telji stjórnendur fyrir-
tækja sig varnarlausa gagnvart
... gengisáhættu. Það sé eins konar
'happdrætti hvaða áhrif þróun í
gengi gjaldmiðla hafi á rekstur
fyrirtækjanna og ekki sé annað að
gera en að sætta sig við afleiðing-
arnar. En er það svo?
Síðustu mánuði hafa útflutn-
ingsfyrirtæki sem selja afurðir sín-
ar í öðrum Evrópumyntum en
breska pundinu tapað á lækkandi
gengi þessara mynta. Sömuleiðis
hafa innflutningsfyrirtæki sem
kaupa vörur fyrir bandaríska doll-
ara eða bresk pund þurft að greiða
hærra verð en áður vegna þess hve
gengi þessara gjaldmiðla hefur ver-
ið að styrkjast. Sum þessara fyrir-
tækja kenna nú gengisþróuninni
að hluta til um slaka afkomu. Á
hinn bóginn hafa mörg þeirra fyrir-
tækja sem fá greitt í dollurum og
pundum eða kaupa inn í Evrópu-
myntum hagnast á hagstæðri
gengisþróun.
Ólafur
Ásgeirsson
Jafnast sjaldan út
Gengisbreytingar hafa því ótví-
rætt mikil áhrif á afkomu fyrir-
tækja. Hversu mikil þau eru getum
við séð með því að skoða dæmi um
daglega breytingu á verði einnar
milljónar sterlingspunda frá árs-
byijun 1996 mælda í íslenskum
krónum. Gengisbreytingin ein og
sér getur orsakað tap upp á rúmar
2 m.kr. eða nálægt 2% af heildar-
upphæðinni á einum degi. Það get-
ur verið dýrt að bíða í einn dag!
Oft er spurt hvort ekki sé hægt
að gera eitthvað til að veijast þess-
ari áhættu ogjafnvel nýta sér hag-
stæða gengisþróun. Því er hægt
að svara hiklaust játandi.
Sú fullyrðing hefur heyrst að
gengisbreytingar jafni sig út til
lengri tíma litið og viðskiptakostn-
aður vegna áhættustýringar, jafn-
vel þótt hann sé lítill, valdi einung-
is viðbótarkostnaði hjá fyrirtækjun-
um. Þetta er í fiestum tilvikum
rangt.
Margt má betur fara í
stýringu gengisáhættu
fyrirtækja, segja
Ólafur Asgeirsson
og Einar Pálmi
Sigmundsson, og
stjórnendur stærri fyrir-
tækja eiga trúlega eftir
að líta á hana sem einn
af lykilþáttum í
fjármálastjórn sinni.
í fyrsta lagi getur það tekið
mjög langan tíma fyrir áhrifín að
jafnast út, ef þau þá gera það, og
í öðru lagi getur samkeppnisstaðan
versnað ef aðrir á markaðnum gera
ráðstafanir til að draga úr áhrifum
óhagstæðrar gengisþróunar. Einn-
ig þarf að taka tillit til þess að
þegar gengisáhættan er mikil getur
gengistap vegið þyngra en gengis-
hagnaður og jafnvel leitt til gjald-
þrots, eins og dæmi eru til um.
Framangreind fullyrðing er því
aðeins gild ef um litla gengis-
áhættu er að ræða. Annars er hún
varasöm.
Það er því mikil-
vægt fyrir flest fyr-
irtæki, og ætti hrein-
lega að vera krafa
hluthafa, að huga
vel að gengisáhættu
sinni og líta á stjórn-
un hennar sem hluta
af ijármálastjórnun
fyrirtækjanna.
Spurningin ætti ekki
að vera hvort, heldur
hvernig.
Áhættustýring
Möguleikarnir eru
margir. Sum fyrir-
tæki jafna út alla
áhættu jafnóðum og
hún myndast, önnur hluta hennar
og enn önnur eru með virka stýr-
ingu. Virkri stýringu er ætlað að
veijast stærri sveiflum um leið og
möguleikum á að nýta hagstæða
gengisþróun er haldið opnum.
Gera
ekk.rtTaka*töðu
5% 1%
Full jöfnun
28%
Einar Pálmi
Sigmundsson
'(M
•
möguleika á að stýra gengisáhættu
sinni frá tímum fastgengisstefnu
Bretton Woods-samkomulagsins
(1973) og hefur því víða skapast
mikil þekking og hæfni hjá fyrir-
tækjum í þessum efni. Hjá erlendum
fyrirtækjum eru menn meðvitaðir
um möguleikana og líta á stjórnun
gengisáhættu sem mikilvægan lið í
rekstrinum. Þeir sem standa sig illa
á því sviði eiga það á hættu að
verða undir í samkeppninni. Þar er
það ekki lengur talin gild skýring
að óhagstæðar gengishreyfingar
hafi valdið slæmri afkomu. Ef slíku
er haldið fram er um leið verið að
játa að tekin hafi verið áhætta sem
hægt hefði verið að forðast.
Hvað er best að gera?
Þau fyrirtæki sem telja sig búa
við gengisáhættu, hvort sem er
vegna beinnar áhættu af rekstrar-
eða efnahagsliðum í erlendum
myntum eða óbeinnar áhættu
vegna samkeppnisstöðu, og hafa
yfir í sömu mynt. Þannig jafnar
fyrirtækið áhættuna að hluta. Ef
tekjur minnka vegna gengislækk-
unar lækkar skuldin líka.
Eftir því sem fyrirtækið er
stærra og áhættan meiri þarf að
leggja meiri vinnu í greiningu
áhættunnar og framkvæmd stýr-
ingar. Ýmsar aðferðir-.er’u notaðar
en flestar byggja á sömu grunnatr-
iðunum. Sjálf áhættustýringin felst
í því að fyrirtæki nota fjármála-
samninga samhliða hagkvæmum
aðgerðum innan fyrirtækins sem
beinast að því að draga úr gengisá-
hættunni. Þeir ijármálasamningar
sem helst koma til greina eru fram-
virkir samningar, skiptasamningar
og valréttarsamningar.
Tilgangurinn með þessu stutta
yfirliti er að benda á að ýmsar leið-
ir eru færar til að stýra gengisá-
hættu fyrirtækja. Það er okkar mat
að oft velji fyrirtækin áhættu-
sömustu aðferðina með því að gera
ekki neitt. Margt má betur fara í
stýringu gengisáhættu hjá íslensk-
um fyrirtækjum og líklegt er að
stjórnendur margra stærri fyrir-
tækjanna eigi eftir að líta á hana
sem einn af lykilþáttunum í fjár-
málastjórn sinni. Það ætti að þykja
Virk
stýring
66%
Áhættustýring getur verið flókin
í framkvæmd og oft á tíðum koma
margir möguleikar til álita. En hún
borgar sig. Hagsmunir fyrirtækja
af því að hafa öfluga gjaldeyrisstýr-
ingu geta verið verulegir. Hún ger-
ir fyrirtækið fjárhagslega sterkara,
eflir samkeppnisstöðuna, styrkir
ímyndina og að sjálfsögðu eru hlut-
hafarnir ánægðari. Kannanir er-
lendis frá benda til þess að stór
hluti fyrirtækja sé virkur í stýringu
gengisáhættu. Eftirfarandi mynd
sýnir niðurstöðu könnunar Price
Waterhouse (1995) meðal tæplega
400 fyrirtækja víðs vegar um heim.
Möguleikar íslenskra fyrirtækja
á að stýra gengisáhættu sinni juk-
ust verulega með gildistöku nýrra
gjaldeyrislaga í lok árs 1992. Fyrir
þann tíma gátu stjórnendur fyrir-
tækjanna oft lítið annað gert en að
líta framhjá henni. Nú er aftur á
móti gjörbreytt staða og íslensk
fyrirtæki hafa nánast sömu mögu-
leika á að stýra áhættunni og er-
lendir keppinautar þeirra.
Erlend lyrirtæki á undan
Erlendis hafa fyrirtæki haft
Tafla 1.
Hvað þarf að gera?
1.
Greining áhættu (flokkun f greiðsluáhættu, bókhaldsáhættu og
hagræna áhættu)
Afstaða stjórnar til áhættu (t.d. lágmörkun áhættu eða virkari
stýring)
Spá um þróun gjaldmiðla
Framkvæmd aðgerða (fyrst að skoða hvað hægt er að gera innan
fyrirtækisins og síðan gerðir fjármálasamningar)
Aðgerðir og skráning
Skýrslugerð til stjórnar
Tafla 2.
Helstu samningar sem notaðir eru við stýringu gengisáhættu.
Framvirkir gjaldmiðlasamningar:
□ Einfaldir í gerð og notkun
□ Samið um gengi nú en efhending fer ffam siðar
□ Henta vel til að festa gengi á væntanlegum greiðslum
□ Auðvelda hagnaðarútreikninga og áætlanagerð
Gjaldmiðlaskiptasamningar:
□ Svipar til ffamvirkra gjaldmiðlaskiptasamninga nema að
þeir ná til lengri tíma, oft nokkurra ára.
□ Oft notaðir til skuldastýringar.
Valréttarsamningar með gjaldeyri:
□ Virka eins og trygging og eru því gott tæki I viðskiptum
þar sem samkeppni er hörð
□ Minnka gengisáhættu en halda opnum möguleikanum á
að hagnast á hagstæðum gengishreyfingum
□ Gefa meiri sveigjanleika í stjómun gengisáhættu en
ffamvirkir samningar
□ Henta vel í fyrirtækjum þar sem gengisáhættan er flókin
10-16 laugardag,
iflHaH
r*
vJ
Viö
num
a flutnings
Húsgögn og gjafavara
15-70% afsláttur.
DUX
xafeni 7 - Sími: 568 9950

wmmmm
ekki leitt hugann að stýringu henn-
ar ættu að gera það sem fyrst.
Umfang greiningar og aðgerða fer
eftir því hversu mikil áhættan er.
Stundum dugar að taka á málinu
innan fyrirtækisins. Til dæmis
gæti fyrirtæki, sem hefur hluta af
tekjum sínum í erlendri mynt,
skuldbreytt láni sem það er með
slöpp afsökun fyrir lélegum
rekstrarárangri að segja að gengis-
þróun hafi verið óhagstæð.
Ólafur er forstöðumaður
fjárstýringa- og viðskiptastofu
Islandsbanka og Einar Pálmi er
sérfræðingur í viðskiptastofu
Islandsbanka.
Wicanders Kork "O" Plast
EF ÞÚ BÝRÐ ÚTI Á LANDI ÞÁ SENDUM VIÐ ÞÉR ÓKEYPIS
SÝNISHORN OG BÆKLING.
JKork-o-Plast er með slitsterka vinylhúð' og notað á gólf sem mikið
maeðir á, svo sem flugstöðvum og sjúkrahúsum.
JKprk'O'Plast er auðvelt að þrífa og þægilegt er að ganga á því..
Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
Ármúla 29, 108 Reykjavík, sími 553 8640