Morgunblaðið - 26.02.1998, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Dómsdags-
mennirnir
„Svo gengur það til í heiminum, að
sumir hjálpa erroribus á gang, og aðrir
leitast síðan við að útryðja aftur
þeim sömu erroribus. Hafa svo hver-
irtveggju nokkuð að iðja. “
Ámi Magnússon um viðskipti fræðimanna '
H
eimsendaspár í
umhverfismálum
eru ekki nýjar af
nálinni og ekki
heldur það að
„fremstu" eða „virtustu" vís-
indamenn heims séu bornir fyr-
ir þeim. Þetta kom glögglega
fram í grein í breska tímaritinu
Eeonomist um dómsdagsspárn-
ar sem ekki rættust, sem birt
var hér í blaðinu í síðasta mán-
uði. Tímaritið komst að þeirri
niðurstöðu að á undanförnum
þrjátíu árum væru engin dæmi
um að slíkur hræðsluáróður
umhverfissinna hefði reynst á
rökum reistur,
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
nema þau áhrif
sem þeir full-
yrtu að notkun
plágueyðisins
DDT myndi hafa á viðgang rán-
fugla, oturs og nokkurra ann-
arra rándýra.
Hvers vegna hættir vísinda-
mönnum til að mála skrattann á
vegginn?
Höfuðástæðan er samkeppn-
in um fjármagn. Þeir vísinda-
menn og þær stofnanir sem
reynt hafa að tala hóglega og af
vísindalegri varfærni hafa mátt
horfa uppá fjármagnið renna í
stríðum straumum til þeirra
sem tala glannalega og spá öllu
á versta veg - og ýmsir hinna
fyrrnefndu hafa nú tamið sér
háttu þeirra síðarnefndu. Þá er
það gangurinn í heimi fræðanna
að einstakar kenningar ráða
ríkjum um lengri og skemmri
tíma, eru í tísku, og þeir fræði-
menn sem aðhyllast aðrar
kenningar hafa hægt um sig
þangað til ríkjandi kenning fer
úr tísku. Stundum er ástæðan
einfaldlega hroki manna sem
sjá ekki út yfir viðfangsefni sitt.
Ösjaldan snýst ástæðan auk
þess um heiður, vísindamaður-
inn verður að standa fast á
kenningu sinni - ef hann sjálfur
trúir ekki á hana, hver þá? - og
ef vísindamaðurinn hefur verið
svo ógætinn að setja fram full-
yrðingar í nafni kenningar sinn-
ar, getur verið ómögulegt að
draga í land án þess orðstírinn
bíði hnekki.
Virðingin fyrir sannleikanum
er því ekki alltaf efst í huga vís-
indamanns sem boðar kenn-
ingu. Einn af dómsdagsmönn-
um vorra tíma, Stephen
Schneider (sem spáði því 1967
að ísöld væri í þann mund að
ganga í garð og krafðist þess
ásamt ýmsum fleiri „virtum"
vísindamönnum að ríki heims
sameinuðust um að grípa til
róttækra aðgerða til bjargar
plánetunni) lét einhverju sinni
hafa eftir sér þessi athyglis-
verðu orð:
„Vísindamenn hljóta að íhuga
að teygja á sannleikanum til að
fá almennan stuðning og fanga
ímyndunarafl almennings ...
Við verðum að bjóða upp á at-
burðarás sem vekur ugg, gefa
yfirlýsingar sem fela í sér
áhrifamiklar einfaldanir og
minnast ekki á þær efasemdir
sem kunna að búa í huga okk-
ar.“
Samkvæmt þessari reglu
vinna því miður of margir vís-
indamenn. Þeir hlaupa til og
birta niðurstöður rannsókna
sinna, alhæfa út frá einu dæmi
- og síðan koma fjölmiðlarnir
og afskræma myndina gersam-
lega. Þess vegna líður vart svo
dagur að ný rannsókn „virtra“
vísindamanna líti ekki dagsins
ljós um ískyggilegar afleiðingar
af fjölmörgu í lifnaðarháttum
og neysluvenjum nútímans.
En hvað um gróðurhúsaáhrif-
in? Ríkir ekki „einhugur" meðal
vísindamanna um óhugnanlegar
afleiðingar þeirra?
Nei, - en áhrifamikill meiri-
hluti þeirra er vissulega þeirrar
skoðunar að það sé aðkallandi
að stemma stigu við gróður-
húsaáhrifunum. Hér er þó að
mörgu að hyggja. Spár þessara
vísindamanna byggjast á tölvu-
líkönum með gefnum forsend-
um, þ.e. stærðfræðiformúlum
með föstum stærðum. Forsend-
urnar þurfa ekki að breytast
nema sáralítið til að breyta nið-
urstöðunum stórlega. Ennfrem-
ur skortir oft á að hlutur
mannsins sem orsakavalds sé
settur í rétt samhengi. Eldgos í
Pinatubo fjalli á Filippseyjum
1991 spjó t.d. meira magni af
brennisteinsdíoxíði út í and-
rúmsloftið á þremur klukku-
stundum en samanlögð iðnaðar-
framleiðsla í Bandaríkjunum á
heilu ári! Og ár hvert framleiðir
hafið 90 milljarða tonna af
koltvísýringi, sem er talinn
skaðlegastur af gróðurhúsaloft-
tegundunum - en 6 milljarðar
tonna skapast af manna völd-
um.
Jörðin hefur fyrr tekið koll-
steypur án þess mannskepnan
hafi þar átt hlut að máli. Isald-
ir, flóð, uppþornun úthafa og
útrýming dýrategunda voru
náttúrulegur partur af jarðsög-
unni áður en maðurinn kom til
sögunnar. Sumir vilja jafnvel
halda því fram að jörðin sé afar
flókin sjálfstýrð lífræn heild
sem endurnýi og endurskapi sig
sjálf og áhrif mannskepnunnar
flokkist undir jaðaráhrif í því
ferli.
Þetta þýðir auðvitað ekki að
við getum áhyggjulaust farið
okkar fram á hverju sem geng-
ur. Sívaxandi mengun er aug-
ljóslega til mikillar bölvunar.
Og þótt 270 þúsund sálir á
harðbala í norðurhöfum hafi
náttúrlega takmörkuð áhrif á
mengun alls heimsins, getum
við vissulega sýnt öðrum gott
fordæmi. Það höfum við að
ýmsu leyti gert, þótt margt sé
okkur til skammar. Fyrst og
fremst ber okkur auðvitað að
fjalla um þessi efni af skynsemi.
Eins og Davíð Oddsson, forsæt-
isráðherra, sagði í áramóta-
grein sinni hér í blaðinu, þá lýs-
ir það „best stöðu okkar mála
að væri mengun í heiminum al-
mennt hin sama og hér gerist
miðað við íbúa, svo ekki sé talað
um á ferkílómetra, þá hefði
ekki nokkur maður talið ástæðu
til að halda ráðstefnu á borð við
þá sem var í Kyoto.“
FYRIR réttum sjö ár-
um var skopleikurinn
Styðjum strákana settur
á svið í Bagdad við mikl-
ar vinsældir. Hann vakti
umtal í öllum fjölmiðlum
fyrir einstæðar tækni-
brellur. Söguþráðurinn
var reyndar ákaflega
ófrumlegur: Harðstjór-
inn hættulegi (Satan
Insane), óður arabi, æðir
inn í dvergvaxið grann-
ríkið sem hann telur sig
eiga, enda hafi vestur-
veldin (góðu gæjarnir)
hirt það af honum fyrir
löngu með launráðum.
Góðu gæjarnir í vestri
bregðast skjótt við.
Réttlætið nær fram að ganga í stór-
kostlegum sjónleik - ógleymanlegu
atriði, þar sem brú í Bagdad er tætt í
öreindir af útreiknaðri nákvæmni
Pentagon-tölvunnar. Það var líka vel
til fundið að vondu gæjamir eru hör-
undsdökkir í þetta skiptið, því áhorf-
endur Hollywood-skrípaleikja hafa
fengið nóg af skáeygðum djöflum eða
KGB-njósnurum. A snilldarlegan hátt
voru áhorfendur sannfærðir um að
ekki hefði einn einasti saklaus borgari
farist. Að vísu man ég vel eftir mynd-
um í Observer I Bretlandi af líkum á
götum Bagdad sem Bandamenn
höfðu steikt með eldvörpum, eða álíka
vopnum, en eftir að þær birtust
streymdu lesendabréfin inn: Land-
ráð! Því birtið þið svona áróður?
Styðjum strákana! (Support Our
Boys!)
Plottið var afar þunnt, en gekk
nokkurn veginn upp: Góðu gæjarnir
voru í raun engir englar þegar allt
kom til alls! Góðu gæjarnir úr vestr-
inu mættu með flotann í Flóann til að
ráða skipaferðum og hafa óheftan að-
gang að helmingi olíuauðs heimsins.
Með kjamyrtum kjaftavaðli (að hætti
góðra farsa) tókst þeim hins vegar að
telja einfeldningum trú um að þeir
hefðu ofvaxið hjarta stútfullt af hug-
sjónum lýðræðis og frelsis; Væru
komnir til að bjarga siðmenntaða
smáríkinu - og góða heiminum - frá
skelfllegum örlögum í klóm harð-
stjórans hættulega. Höfundar verks-
ins eru undir augljósum
áhrifum frá Star Wars
- hér er Svarthöfði lif-
andi kominn!
Islenskir fjölmiðlar
hafa nú sett á svið ann-
an hluta ærslaleiksins í
kjölfar velgengni hans
víðast hvar í hinum sið-
menntaða heimi. Leik-
ritið heitir Arabinn óði
og er skrifaður af CIA
með aðstoð SÞ (Stilltu
og þægu ríkjanna).
Prófarkalesarar voru
Netanyahu og Tony
Blair. Eins og títt er
um framhald
Hollywood-verka er
þessi skrípaleikur mun
síðri hinum fyrri. Kannski er plottið
orðið þreytt. Nú veifar forseti frels-
isins fána lýðræðis, mundar lúðurinn
og leitar sér bandamanna meðal ná-
lægra nýlenduherra til að halda olí-
unni og aðgangi að Flóanum. Tækni-
Góðu gæjarnir í vestri,
segir Halldór Carlsson,
bregðast skjótt við.
brellurnar eru færri en áður - nú eru
gamlar F-16 og B-52 sprengjuvélar í
aðalhlutverki (enn sem komið er.
a.m.k. Foringjar frelsisins hóta
Svarthöfða loftárásum ef hann
hleypir þeim ekki inn á almennings-
salernin í Bagdad. Inn í þessa þvælu
er svo fléttað afkáralegum lýsingum
af meintu daðri forseta frelsisins við
kjaftagleiða kvensnift með sýniþörf.
Skrípaleikur fjölmiðlanna nær há-
marki þegar sérsveitir SÞ kafa ofan í
hverja klósettskál í Bagdad í von um
að finna þar a.m.k. einn dauðan
Kúrda af völdun efnaeitrunar. Það
eina sem þeir finna eru mörg þúsund
dáin og sveltandi börn. Góðu gæj-
arnir sleppa hins vegar betur; sam-
bærileg skoðunarferð um herstöðina
hér á landi gæti verið eitthvað þessu
lík:
Ráðherra ekur um völlinn, yfir-
maður hersins bendir honum á tiltek-
in hús og segir öðru hvoru: Og þessu
húsi hefur þú engan áhuga á...Hnja-
hamm, segir ráðherrann. Hvar er
kokkteillinn? Með beri, takk. - Hann
kemur, svarar yfirmaðurinn. Ég á
líka efni í nokki’a flugvelli ef þig vant-
ar.
Þýðing íslensku fjölmiðlanna á
grínleiknum er úttroðin af úldnum
klisjum og segir það sem segja þarf
um smæð þjóðar - ekki í landrými,
heldur í sjálfstæðri hugsun. Öreyjan í
Ishafinu spilar sína rullu í skrípa-
leiknum:
Einu sinni var djöfullinn í Kóreu.
Svo flutti hann til Sægon og þaðan
hrökklaðist hann til Moskvu og fékk
djobb hjá KGB. Á ferðum sínum hef-
ur hann komið víða við: Um gervalla
Mið- og Suður-Ameríku, líkamnaðist
í Kastró og dvaldi meðal fjórmenn-
ingaklíkunnar í Kína, og nú er kölski
sestur, að því er virðist í helgan stein,
í Bagdad. Hann er örugglega skyldur
Halím A1 því þeir eru báðir með yfir-
skegg. Betra að hafa foringja frelsis-
ins með sér en móti. Jafnvel þótt þeir
séu sekir, beint eða óbeint, um enn
fleiri fjöldamorð og hryðjuverk en óði
arabinn gæti látið sig dreyma um.
Herstöðin er nauðsyn því fúlmennin
bíða í fjarska. Saddam og Gaddafi
bíða þess að ráðast á Reykjavík. Það
skyldi þó aldrei vera að raunveruleg-
ur skaðvaldur væri nær okkur en við
þorum að viðurkenna? Netið verður
sífellt þéttara ofið. Og eins og títt er
með nýlenduherra eru skilaboðin
skýr: Allar góðar smáþjóðir þurfa
vemd góðu gæjanna. Illmenni og
óþæg yfirvöld munu gerð óvíg, hvaða
aðferðum sem beita þarf til þess.
Ætli það sé tilviljun að Israels-
stjórn sé ekki beitt neinum þvingun-
um þó hún virði ekki samþykktir
Öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna
frekar en arabinn óði?
Leikur er allur afleitur. Bill Clint-
on verður aldrei Kennedy þrátt fyiár
tilburði. Helmut Kohl og Halldór Ás-
grímsson virka eins og bjánalegir
einfeldningar. Framleiðendur virðast
álíta að allur almenningur hafi lægri
greindarvísitölu en hitastigið við
Helguvík. Sýningin fær hálfa stjörnu,
aðallega fyrir viðleitni Rússa og
Frakka. Því hefur verið fleygt að
skrípaleikjasmiðja góðu gæjanna hafi
í huga að lengja sýninguna og fjölga
tæknibrellunum. Það verður að segj-
ast, þrátt fyrir augljósa annmarka,
að hér em á ferð menn með stóra
drauma. En ég bendi mönnum á
Mortal Kombat 3; Það er þó alvöru
leikur.
Höfundur stnrfar við fjölmiðlun.
Arabinn óði og
góðu gæjarnir
Halldór
Carlsson
Nýr barnaspítali framfara-
skref í heilbrigðisþjónustu
MEÐ byggingu bama-
spítala er stigið stórt
skref til framfara í ís-
lenskri heilbrigðisþjón-
ustu. Starfseminni verð-
m- þannig búið nýtt og
betra umhverfi sem bæt-
ir aðstöðu sjúkra bama,
aðstandenda þeirra og
starfsfólks. Breið sam-
staða ríkir um bygging-
una milli foreldra sjúkra
bama, kvenfélagsins
Hringsins, heilbrigðis-
starfsmanna, stjómvalda
og almennings. Stjóm-
völd hafa ákveðið að ráð-
ast í byggingu nýs bama-
spítala og munu sam-
kvæmt fjárlögum leggja
fé til byggingarinnar á næstu árum.
Þröngur húsakostur í dag
Barnadeild við Landspítala var
opnuð 1957. Fram til þess tíma höfðu
böm sem þurftu á sjúkrahúsvist að
halda legið á hinum ýmsu deildum
Landspítalans án þess að þeim væri
sköpuð þar sérstök aðstaða. Deildin
flutti árið 1965 í núverandi húsnæði.
Það húsnæði var ekki hannað sem
barnadeild þótt það hafi verið notað
sem slíkt í rúma þrjá áratugi. Barna-
deildin á marga góða stuðningsaðila,
og ber þar sérstaklega að nefna vaska
sveit kvenna í kvenfélaginu Hringn-
um. Ber deildin því nafnið Barnaspít-
ali Hringsins. Barnaspítalinn hefur
náð góðum árangri í umönnun sjúkra
bama og jafnast árang-
ur starfseminnar á við
það besta sem gerist í
heiminum í dag, þrátt
fyrh’ erfiða aðstöðu og
þröngan húsakost.
Nýr barnaspítali
árið 2001
Hinum nýja barna-
spítala var vahnn staður
á samþykktum skipu-
lagsreit sunnan kvenna-
deildar Landspítalans.
Nálægðin við fæðingar-
gang er mikilvæg, eink-
um með tilliti til starfs-
tengsla við vökudeild,
en vökudeildin verður
til húsa í nýja spítalanum.
Samkvæmt áætlunum er ráðgert
að hinn nýi barnaspítali verði tekinn
Með byggingu
barnaspítala, segir Siv
Friðleifsdóttir, er stig-
ið stórt skref til fram-
fara í íslenskri heil-
brigðisþjónustu.
í notkun árið 2001, en framkvæmdir
munu hefjast á þessu ári. Fram-
kvæmdasýsla ríkisins hefur yfirum-
sjón með byggingu nýja barnaspítal-
ans í samráði og undir stjórn bygg-
inganefndar barnaspítalans. Árki-
tektarnir Sigríður Magnúsdóttir og
Hans-Olav Andersen, sigui-vegarar í
hönnunarsamkeppni sem fram fór
um hönnun spítalans, eru nú að
vinna að frekari hönnun hússins með
aðkomu starfsmanna barnadeildar.
Verkfræðiútboð hafa nýlega verið
opnuð, þannig að segja má að undir-
búningur að byggingu nýs barna-
spítala sé nú í fullum gangi.
Sérútbúið húsnæði í notkun
Nýlega hélt Umhyggja, félag til
stuðnings sjúkum börnum, fund um
væntanlegan barnaspítala. í kjölfar-
ið komu fram í fjölmiðlum áhyggjur
Daggar Pálsdóttur, formanns Um-
hyggju, þess efnis að hugsanlega
myndi skorta fé til rekstrar hins
nýja barnaspítala, sem eins og að of-
an greinir mun hefja starfsemi árið
2001. Varðandi þær áhyggjur þá
bendir ekkert til þess að stjórnvöld í
byrjun næstu aldar hafi ekki fullan
hug á að nýta hið nýja glæsilega og
sérútbúna húsnæði barnaspítalans
sem þá verður risið. Núverandi
starfsemi barnadeildar býr við allt of
þröngan húsakost. Með nýjum
barnaspítala verður ráðin bót á því
og nýtt skeið hefst hvað varðar að-
búnað sjúkra barna, aðstandenda
þeirra og starfsfólks.
Höfundur er alþingismaður og
fommður bygginganefndar
barnaspítalans.
Siv
Friðleifsdóttir