Morgunblaðið - 02.04.1998, Blaðsíða 48

Morgunblaðið - 02.04.1998, Blaðsíða 48
>48 FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 1998 MORGUNBLAÐIÐ AÐSENDAR GREINAR Eignar- og umráða- réttur hálendisins A SIÐUSTU misser- um hefur almenn og op- inber umræða um ýmis framtíðarmálefni há- lendisins og um tiltekin álita- og ágreiningsefni á því sviði verið all- nokkur, eins og öllum þeim, sem fylgjast með *'fjölmiðlaefni, má vera mætavel kunnugt um. Lengstum var umræða um þessi mál, t.d. um eignarrétt og umráða- rétt yfir hálendissvæð- um, síður en svo á al- mannavörum og var sem ýmsum, er þó átti að vera málið skylt, þætti þar hálfvegis vera um feimnismál að ræða. Frumvörp, er flutt voru á Alþingi um einstaka efnisþætti hálendismálanna, hlutu oftar en ekki litla umfjöllun í þingsölum og málin liðu þar útaf líkt því sem ekki þætti vel við hæfi að taka af fullri alvöru á þeim mikil- 'vægu en vandmeðförnu úrlausnar- efnum, sem við var að glíma. Ljóst var, að umræðan hlaut að snerta hagsmuni ýmissa aðila - einstak- linga jafnt sem sveitarfélaga - sem hlut áttu að máli, og virðist sem lengi hafi verið eins konar sammæli um það meðal margi'a ráðamanna að best færi á því að segja fátt um þessi málefni og stíga létt til jarðar í námunda meintra hagsmunaeig- enda, þannig að viðkvæmum tilfinn- ingum hinna síðarnefndu yrði ekki 'ofboðið. Nú er þó a.m.k. orðin sú breyting Páll Sigurðsson á, að ekki þykir lengur þvílík ókurteisi að fjalla á opinberum vettvangi um eignar- og umráða- rétt yfir hálendinu sem fyrrum var, og vitað er nú, að fjölmörgum mönnum, sem láta sig varða málefni hálendis- ins, eru heppilegar úr- lausnir þeirra vanda- mála, sem við er að etja, hugleiknar og ræða þar um sín á mill- um sem og á víðara vettvangi. Er sá áhugi síður en svo bundinn við sérfróða menn á til- teknum sviðum eða meinta hagsmunaeig- endur (í þrengri merkingu) heldur er vitað, að allur almenningur hefur nú vaxandi áhuga á þvf, að fundnar verði hallkvæmar lausnir á þeim fjölmörgu vandamálum, sem við blasa til brýnnar úrlausnar varð- andi nýtingu jafnt sem verndun há- lendisins. Hér er mikið í húfi, sé rétt mat lagt á þau verðmæti - þær auðlindir - sem málið snýst um, og afar miklu varðar að almenningur jafnt sem sérfræðingar haldi vöku sinni, fjalli um málin, tjái opinber- lega hug sinn með röksemdum og veiti ráðamönnum þannig nauðsyn- legt aðhald jafnt sem hvatningu til farsælla ákvarðana. Eins og mörgum er kunnugt um eru nú til meðferðar á Alþingi all- mörg lagafrumvörp, sem á einn eða annan hátt snerta þau málefni, sem hér um ræðir, þ.á m. um eignar- og umráðarétt til hálendisins. Sum þessara frumvarpa eru ríkisstjórn- arfrumvörp, sem vænta má að stjórnin muni leggja talsverða áherslu á að nái fram að ganga, helst á þessu þingi, en önnur eru fram borin af þingmönnum stjórn- arandstöðunnar og hafa því veikari stöðu gagnvart hinum frumvörpun- um, ef litið er raunsætt á málin og mið haft af venju og eðli máls. Fara nú fram allmiklar umræður i þing- nefndum um þessi frumvörp, en Eðlilegt er, segir Páll Sigurðsson í fyrri grein sinni, að lög um þjóð- lendur verði hornsteinn annarrar löggjafar um óbyggðamál. sökum þess að í þeim er fjallað um mismunandi efnisþætti heyra þau undir fleiri en eina nefnd í þinginu. Er vissulega æskilegt að sem flestir fylgist með stöðu og meðferð þess- ara frumvarpa og láti í sér heyra um efni þeirra. Mikilvægast þeirra frumvarpa, sem varða óbyggðamálin, er án efa þjóðlendufrumvarpið svokallaða, sem forsætisráðherra flutti í þing- inu. Með því er leitast við að bera fram hæfilega lausn á þeim vanda- málum, sem óneitanlega hafa tengst meintum eignarrétti (eða eigendaleysi) að hálendissvæðunum og öðrum óbyggðum Iandsvæðum og sem stundum hefur staðið nokk- ur styr um. Fer ekki á milli mála að þar er stefnt að færsælli skipan mála, að því marki sem á annað borð er unnt með lagasetningu. Eins og margir minnast hafa gengið allmörg dómsmál varðandi kröfur um eignarrétt yfir ýmsum afmörk- uðum hálendissvæðum og eru sum- ar dómsúrlausnirnar bæði merkar og eftirminnilegar. Oftast hefur nið- urstaðan orðið sú, að kröfur þeirra aðila - einstaklinga, upprekstrarfé- laga eða sveitarfélaga - sem gerðu tilkall til eignarréttar voru ekki við- urkenndar. Eru röksemdir þær, sem að baki þeim dómsúrlausnum liggja, afar merkar, margar hverj- ar, og lærdómsríkar. Alls ekki fer á milli mála, að dómar þessir, sem eru tvímælalaust mjög áhugaverðir af lögfræðilegum sjónarhóli séð, eru um margt stefnumarkandi. Hafa þeir flestir mikið fordæmisgildi - stundum beint en eigi síður óbeint - varðandi síðari dómsúrlausnir um önnur öræfasvæði og mætti þar rita um í löngu máli þótt ekki séu tök á því á þessum vettvangi. Þar koma m.a. fram ýmsar merkar athuga- semdir um sönnunargildi fornra heimilda, sem gjarna er vísað til í dómsmálum af þessu tagi, og fer ekki á milli mála, hvað sem öðru líð- ur, að Hæstiréttur hefur markað skýra stefnu um það að gera verði mjög strangar kröfur til sönnunar- gildis ýmissa fornra og kunnra heimilda (bóklegra heimilda jafnt sem löggerninga), þótt gildi þeirra hafi hins vegar síður en svo verið hafnað með öllu. Allur óskýrleiki í þeim gögnum hefur verið túlkaður þeim aðila í óhag, sem hefur byggt á þeim til stuðnings kröfu sinni um viðurkenningu þess að hann eigi til- tekið óbyggðasvæði. Þá hefur hvað eftir annað verið staðfest - sem reyndar ætti ekki að koma á óvart - að enginn getur afhent öðrum ann- að og meira en hann sjálfur (þ.e. af- hendandinn) á sjálfur með fullri „Pabbi myndi elska mig ef hann bara kynntist méru ÞETTA voru orð lítillar stúlku við móður sína, en faðir hennar sinnir ekki umgengnisskyldum sínum við hana. „Sendu mig bara til hans svo hann geti kynnst mér, þá veit ég að þann mun elska mig,“ segir hún og skilur ekki hvers vegna pabbi henn- ar kemur hvorki né spyr um hana. Frásögnin af þessari litlu stúlku og mörgum öðrum bömum sem njóta ekki umgengni við báða for- eldra sína voru átakanlegar, en þær komu fram á fundi sem ég sat á vegnum Félags einstæðra foreldra nýverið. Þennan fund sat ég til að kynna og svara fyrirspurnum um þingmál sem ég hef flutt á Alþingi og fjallar m.a. um hvaða breytingar eru nauð- synlegar til að tryggja rétt bama til umgengni við báða foreldra sína. Hagsmunir fjölda barna og foreldra m Það eru ekki aðeins þúsundir barna sem líða vegna þess að kerfið býr ekki yfir nægilegum úrræðum í þessum málum, heldur einnig fjöldi foreldra, - foreldra sem þrá sam- vistir við börn sín, sem þeim eru meinuð sam- skipti við. Þessi mál em eins margbreytileg og þau eru mörg, en hér á landi er þetta hlutfalls- lega stærra mál en víða annars staðar, þar sem hjónaskilnaðir eru hér tíðari og fleiri börn fæð- ast utan hjónabands. Hér á landi era hjóna- skilnaðir 40% af fjölda hjónavígslna á ári, en slit á óvígðri sambúð er ekki meðtalin og greitt er með um 13.500 börnum gegnum Tryggingastofnun ríkisins. Fagleg skilnaðar- ráðgjöf skylda Hvað er hægt að gera til þess að þessi böm fái notið umgengni við báða foreldra sína, réttar sem þau eiga samkvæmt alþjóðlegum sátt- málum sem við íslendingar erum aðilar að? TAPPATOGARI ' HÖNNUN: VERÐ KR. 3.850 Mörkinni 3 • simi 588 0640 E-mail: casa@islandia.is • www.cassina.it • www.roset.de • www.zanotta.it • www.artemide.com • www.flos.it • www.ritzenhoff.de •www.alessi.it • www.kartell.it •www.fiam.it • www.fontanaarte.it í fyrsta lagi er nauð- synlegt að koma upp hér á landi vandaðri skilnaðarráðgjöf í tengslum við hjóna- skilnaði og sambúðar- slit. Hægt er að setja sem skilyrði fyrir út- gáfu skilnaðarleyfis eða staðfestingu for- sjárákvörðunar að for- eldrar hafi sótt t.d. 3-5 ráðgjafartíma, þar sem lögfræðingar og fé- lagsráðgjafar eða sál- fræðingar aðstoða for- eldra við að ganga frá forsjár- og umgengnis- málum. Þetta er fyrirbyggjandi úrræði sem hefur reynst vel annars staðar, m.a. í Noregi, og er talið að slíkt fyrirkomulag spari einstaklingum og samfélaginu í heild bæði orku, tíma og fjármuni. I umsögn um þingmálið frá Fé- lagi einstæðra foreldra kemur fram að eitt viðtal við báða foreldra geti verið árangursríkt til að eyða spennu milli þeirra. Þar kemur einnig fram að deilur foreldra snú- ast oftar um óuppgerðar tilfinning- ar en velferð barnanna. Barnið fái talsmann Rétt barnsins verður ávallt að hafa í fyrirrúmi. Því er einnig leið til bóta að skipa barni talsmann um leið og ágreiningur verður um um- gengni. Talsmaður gæti þá orðið milligöngumaður milli foreldra og einnig milli foreldra og barns. Hlutverk hans yrði fyrst og fremst að gæta hagsmuna barnsins og tryggja því umgengni við for- sjárlaust foreldri eða forsjárforeldri sem það býr ekki hjá. Ásta R. Jóhannesdóttir Bregðast verður skjótt við, segir Ásta R. Jó- hannesdóttir, til að leysa vanda barna sem ekki njóta samvista við báða foreldra sína. Eðlilegt væri að skipa barni tals- mann um leið og umgengnismál er komið í hnút. Milligöngumaður gæti einnig komið að gagni þegar forsjár- laust foreldri sinnir ekki lögbund- inni umgengnisskyldu sinni. Dæmi er um að áhugaleysi foreldris stafi af óuppgerðum tilfinningum gagnvart barnsmóður eða barnsföður. Skipaður talsmaður sem hefur aðeins það hlutverk að standa vörð um hagsmuni barns gæti hugsan- lega komið sambandi á milli for- eldra þegar svo háttar. Ljóst er að hér er nýtt úrræði sem ekki felur í sér þvingun eða refsingu heldur miðar gagngert að því að styrkja fjölskyldutengsl. Fleiri leiðir til að tryggja um- gengnisrétt barna og foreldra Flutningur barns af heimili sínu með yfirvaldsaðgerð er vissulega hastarlegur gjörningur og getur í mörgum tilvikum magnað upp deil- ur foreldra og komið niður á hags- munum barnsins. Urræðið getur hins vegar hentað vel við ýmsar að- stæður, t.d. í þeim tilvikum þegar barn sýnir mótþróa við umgengni til að þóknast forsjáraðila. Akveðin, örugg skilaboð sem taka af skarið geta hjálpað barni við þær aðstæður. Því kemur vel til greina að hafa svipað úrræði sem farið yrði varlega í að beita. Þessi leið ásamt sektarákvæðinu, sem nú er til stað- réttu, og skiptir þetta vissulega höf- uðmáli við túlkun ýmissa fornra lög- gerninga, svo sem kaupgerninga eða gjafabréfa, sem óbyggðalendur varða. I þjóðlenduframvarpinu er m.a. lagt tfl, að staðfest verði með skýra og ótvíræðu lagaákvæði, að allt það land, sem aðrir geta eigi sannað eignarrétt sinn yfir, sé ríkiseign (í reynd sameign þjóðarinnar), en svo sem kunnugt er hefur Hæstiréttur a.m.k. einu sinni komist að þeirri niðurstöðu, að tiltekið óbyggða- svæði, sem ekki var talið vera í eigu bænda, lyti heldur ekki eignarráð- um íslenska ríkisins. Sökum þess að niðurstaðan getur að því leyti hæg- lega orðið hin sama um mörg önnur landsvæði, ef látið yrði á reyna, er afar mikilvægt að meginregla af því tagi, sem frumvarpið felur í sér, verði lögfest hið fyrsta. Annað virð- ist ekki fá samrýmst nútímalegum hugmyndum um almannarétt. Lög- bundin regla af því tagi, sem felst í framvarpinu, mun tvímælalaust koma í veg fyrir ýmis vandamál, sem nú er við að glíma og sem að öllu óbreyttu kynnu að leiða til þess að eðlilegar úrlausnir fáist ekki á ýmsum þeim álitamálum, sem ófært er að ágreiningur ríki um til fram- búðar. Af þeirri ástæðu er mikil- vægt að þjóðlendufrumvarpið fái gott brautargengi á Alþingi og verði að lögum á því þingi, er nú stendur yfir. Gildir í því sambandi einu þótt önnur frumvörp, sem á einn eða annan hátt tengjast málefnum óbyggðanna, nái þar ekki endan- legri afgreiðslu að þessu sinni - þau má ræða betur síðar. Eðlilegt er, að lög um þjóðlendur verði sem undir- staða eða hornsteinn annarrar lög- gjafar um óbyggðamálin og þann grann verður að sjálfsögðu að leggja með tryggilegum hætti áður en meira er byggt. Höfundur er prófessor við lagadeild HÍ. ar, era úrræði sem hafa á sér blæ þvingunar og refsingar. títtektar þörf vegna gagnrýni á seinagang Nauðsynlegt er að gera úttekt á islenskum rétti og réttarfram- kvæmd og koma með tillögur til úr- bóta. Þá er nauðsynlegt að horfa til nágrannaþjóðanna og bera aðstæð- ur og úrræði þeirra saman við ís- lenskan veruleika. Athuga þarf hvort gagnrýni sem fram kemur á seinagang í stjórn- sýslunni í framkvæmd umgengnis- réttarmála eigi við rök að styðjast. Stjórnvald er bundið af reglum um málshraða og á það sérstaklega við í þessum málum, því að verði óeðlilega langt hlé á samskiptum for- eldris og barns getur það haft í fór með sér varanlegan skaða fyrir til- finningatengsl milli þeirra. Þá má at- huga hvort eðlilegt væri að ági-ein- ingur um umgengni fari til úrlausnar dómstóls eða dómsmálaráðuneytis- ins. Þetta á sérstaklega við þegar leyst er úr ágreiningi um forsjá. Úr- skurður um ríflega umgengni til handa þeim sem fer halloka í forsjár- deilu getur verið þýðingarmikill hluti af ákvörðun um forsjá barns. Stuðningur við barnafjölskyidur Reynsla og rannsóknir sýna að aðgerðir til stuðnings barnafjöl- skyldum geta beinlínis komið í veg fyrir að börn bíði skaða af óhjá- kvæmilegum skilnaði. Þetta úrræði ásamt vandaðri ráðgjöf sem nauð- synlegt er að koma hér upp í tengsl- um við hjónaskilnaði og sambúðar- slit miða að því að laða fram hæfni foreldra og skila hamingjusamari einstaklingum út í þjóðfélagið. Við verðum að bregðast skjótt við til að leysa úr vanda og sorg barna sem ekki njóta samvista við báða foreldra sína, barna eins og litlu telpunnar sem á orðin í upphafi þessa greinarkorns, og vanda þeirra foreldra sem ekki njóta samvista við börn sín. Höfundur er alþingismaður i þing- flokkijafnaðarmanna.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.