Morgunblaðið - 02.04.1998, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 1998 MORGUNBLAÐIÐ
————————
Auðlindagjald og
Utirauðsmýringar
JÓN Sigurðsson,
fyrrv. forstjóri Járn-
blendiverksmiðjunnar
á Grundartanga og áð-
ur ráðuneytisstjóri,
helgar mér síðari hluta
greinar sem hann ritar
í Morgunblaðið sl.
fimmtudag. Þakka ég
heiðurinn. Tilefnið eru
orð sem ég viðhafði í
viðtali í sama blaði
nokkru áður um auð-
lindatillögu okkar al-
þýðubandalagsmanna.
Ég mun hafa sagt, sem
er mín skoðun, að nálg-
un okkar alþýðubanda-
lagsmanna í nefndri til-
Steingrímur J.
Sigfússon
Iögu sé hófsamleg og skynsamleg.
Ég hef í ræðu og riti undanfarin
ár fyrst og fremst varað við óraun-
hæfum og hættulegum kenningum
um að unnt sé að taka stórfellda
fjármuni, jafnvel milljarðatugi, út
úr sjávarútveginum án þess það
komi nokkurs staðar við. Ég hef
bent á þá augljósu staðreynd að
slíkt myndi veikja greinina, draga
úr getu hennar til að tæknivæðast,
endurnýja alltof gamlan flota, borga
niður skuldir (sem eru á annað
hundrað milljarðar kr.) o.s.frv. Slík
fjártaka út úr greininni myndi að
sjálfsögðu einnig hafa áhrif í átt til
lakari launakjara þeirra sem starfa
í sjávarútvegi og öðrum greinum
sem tengjast afkomu hans. Sú er
ugglaust m.a. ástæðan fyrir því að
forsvarsmenn fískverkafólks, sjó-
manna og sjávarútvegsbyggðarlaga
hafa yfirleitt verið slíkum stórfelld-
um skattlagningarhugmyndum and-
vigir. Ég hlýt því að fagna því að
undanfarið sjást þess merki að um-
ræða um þessi mál hefur verið að
nálgast jörðina.
Grundvallarspurningar um sam-
eiginlegar auðlindir, nýtingarrétt
og mögulega hófsamlega gjaldtöku
eru allt annar hlutur. Þær hef ég
ekki skorast undan að ræða og er
áfram tilbúinn að ræða við þá sem
það vilja á málefnalegum nótum. Ég
hef, öfugt við það sem reyndar var
haldið fram í leiðara Morgunblaðs-
ins 13. febrúar sl., aldrei hafnað al-
farið að slík gjaldtaka gæti átt rétt
á sér, enda væri hún hófsamleg og
almenn, en ekki stórfelld og sértæk
á sjávarútveginn.

Mörkinni 3 • simi 588 0640
E-mail: casa@islandia.is •www.cassina.it
• www.roset.de • www.zanotta.it
• www.artemide.com • www.flos.it
• www.ritzenhoff.de • www.alessi.it
• www.kartell.it • www.fiam.it
• www.fontanaarte.it
Stjórn fiskveiða
Mér leiðast hins veg-
ar ósköp tilraunir
hinna trúuðu í þessari
umræðu til að mála
heiminn annars vegar
kolsvartan og hins veg-
ar alhvítan. Ef þú ert
ekki 100 prósent sam-
mála mér ertu alger-
lega ósammála mér, ef
þú ert ekki algerlega í
mínu liði ertu óvinur-
inn sjálfur eða a.m.k.
handbendi hans. Til
þess að segja það einu
sinni enn þá er ég ekki
stuðningsmaður þess
að hafa allt óbreytt í
sjávarútvegsmálum. Sennilega
hafa ekki margir núlifandi íslend-
ingar skrifað meira en undirritaður
um einmitt þær breytingar sem
gera þarf eða hefði átt að gera allt
frá upptöku kvótakerfísins, sem er
nálægt því jafngamalt og vera mín
Uppboð eða leiguútboð
á veiðiheimildum er, að
mati Steingríms J. Sig-
fússonar, verri kostur-
inn af tveimur sem
virðast koma til greina
ef taka á upp
veiðileyfagjald.
á Alþingi er orðin löng. Fyrir Al-
þingi liggur frumvarp frá mér og
fleiri þingmönnum Alþýðubanda-
Iagsins um margvíslegar ráðstafan-
ir í sjávarútvegsmálum. Þar er m.a.
að fínna útfærðar tillögur um að
skattleggja söluhagnað af kvóta,
banna leigubraskið og koma við-
skiptum með varanlegan afnotarétt
í siðaðra manna horf. Bæta um-
gengni um auðlindina (leyfa löndun
tiltekins afla utan kvóta), styrkja
stöðu fiskvinnslunnar með því að
allur afli sem ekki fer beint til
vinnslu innanlands hjá sama aðila
og veiðir hann, fari á fiskmarkað.
Loks tel ég að taka eigi upp sér-
stakt stjórnkerfí fyrir bátaflotann
og grunnslóðaveiðina, svo nokkuð
sé nefnt. Ég nálgast sem sagt mál-
in út frá þeim blákalda veruleika
sem við erum stödd í og hvernig sé
hægt að gera breytingar til bóta, í
stað þess að skammast yfír því að
vitlaust hafi verið gefið fyrir 15 ár-
um þegar kvótakerfíð var tekið
upp.
Og vel á minnst, Jón Sigurðsson,
hverjum átti að úthluta veiðiréttin-
um 1. janúar 1984? Versluninni?
Iðnaðinum? Prestastéttinni? Hvað
fékk sjávarútvegurinn á silfurfati
þann dag? Var það ekki tilkynning
um að menn mættu veiða 20%
minna af þorski en árið áður? Sjáv-
arútvegsráðuneytið ákvað veiði-
heimildir í þorski upp á 242 þúsund
tonn fyrir árið 1984, en veiðin varð
reyndar nokkuð meiri. Árið 1983
voru veidd 300 þúsund tonn, 388
þúsund árið 1982 og lítil 468 þúsund
árið 1981 sem reyndar var metár
um árabil á Islandsmiðum.
Uppboð veiðiheimilda
hættulegasta hugmyndin
Jón Sigurðsson hefur ekki, þrátt
fyrir mikla leit, að eigin sögn, (hvar
var leitað er ekki tekið fram), fund-
ið neina betri eða réttlátari leið en
uppboð eða leiguútboð á veiðiheim-
ildum. Það er, að mínu mati, verri
og hættulegri kosturinn af þeim
tveimur sem aðallega virðast koma
til greina ef taka á upp veiðileyfa-
gjald. Hitt er skattlagning eða
gjald á úthlutaðar og/eða keyptar
veiðiheimildir eins og þær eru.
Slíku uppboði myndi fylgja mikill
Hrunadans. Þeir efnahagslega
sterkustu myndu hreppa hnossið í
byrjun og í næstu umferð yrðu
færri um hituna. Samþjöppun
veiðiheimilda og fækkun eininga,
sem er fyrir mikið áhyggjuefni,
yrði enn hraðari. Síðast en ekki síst
yrði allt starfsumhverfi greinarinn-
ar miklu ótryggara. Tökum sem
dæmi aðstæður fyrirtækja til að
fjárfesta í landvinnslu, ef þau eru í
bullandi óvissu a.m.k. til lengri
tíma litið, um hvort þau nái
nokkrum veiðiheimildum á uppboð-
um komandi ára. Er ekki nóg að
glíma við sveiflur og óvissu tengda
lífríkinu og mörkuðum? Hvernig
væri að reka orkufrekan iðnað sem
á t.d. 2-3 ára fresti yrði að keppa á
uppboði um rafmagn og gæti átt á
hættu að fá engan straum ef fyrir-
tækið yrði undir í kapphlaupinu.
Gefa þeir ekki eitthvað lítið af sér
kaldir ofnarnir?
Útirauðsmýringur sjálfur
Mér er bæði ljúft og skylt að rök-
ræða við Jón Sigurðsson á málefna-
legum nótum um sjávarútvegsmál.
Hitt þótti mér lakari hlutinn af
grein hans að skrifa mig inn í snilld-
arverk Nóbelsskáldsins okkar, og
blessuð sé minning þess, á stað sem
ætlaður var mér til _ minnkunar.
Þ.e.a.s. sem einn af Útirauðsmýr-
ingunum eða a.m.k. lítilsiglt hand-
bendi þeirra sem ekki kastaði tú-
kalli í keldu. Slíku er aðeins hægt að
svara í sömu mynt og þannig:
Einn langafa minna var einmitt
bláfátækur skáldmæltur kotbóndi
á heiðarbýli um aldamótin síðustu
ekki langt frá þeim slóðum sem
Nóbelsskáldið er m.a. talið hafa
sótt sér fyrirmyndir. I æðum mín-
um rennur ábyggilega ekkert
minna af blóði fátækra bænda, sjó-
manna og verkafólks en ráðuneyt-
isstjórans og forstjórans fyrrver-
andi. Sjálfur getur hann eins verið
Útirauðsmýringur og þeim var
heldur ekki alls varnað. Þeir rækt-
uðu jú gott fé.
Höfundur er þingmaður Alþýðu-
bandalagsins á Norðurlandi eystra
og formaður sjávarútvegsnefndar
Alþingis.
Ryðgaða
fallbyssan
í 61. tölublaði Morg-
unblaðsins, birtist lítil
frétt um fallbyssu, sem
hefur ryðgað í mylsnu á
Þjóðminjasafni Islands
undanfarin ár. Frétta-
flutningur hefur síðan
verið nokkur um fall-
stykki þetta í öðrum
fjölmiðlum. Allmargar
rangfærslur og yfírlýs-
ingar koma fram í frétt-
inni, sem kalla á leið-
réttingar og athuga-
semdir.
Það hollenska skip,
sem sökk í Flateyjar-
höfn árið 1659, hét
Melkmeyt. Það útleggst
Vilhjálmur Örn
Vilhjálmsson
á íslensku Mjaltastúlka, og er nafn-
ið bein tilvísun til stjörnuhiminsins,
nánar tiltekið til Orions. Skipið hét
því ekki Mjallhvít, eins og fram kom
í fréttinni.
Sumarið 1992 hélt einn núverandi
starfsmanna Þjóðminjasafnsins því
/
Eg sá fallstykkið, segir
Vilhjálmur Örn Vil-
hjálmsson, ári eftir að
það fannst og var það
þánokkuð illafarið.
fram að leirdiskur, sem fundist
hafði í höfninni í Flatey, væri frá 19.
öld. Ég sá diskinn og sá þegar að
hann var öllu heldur frá 17. öld.
Greindi ég Guðmundi Magnússyni
þjóðminjaverði frá því, þegar átti að
fara að tilkynna áhugasömum
fréttamönnum að diskurinn í Flatey
væri frá 19. öld. Þá var ákveðið að
hefja rannsóknir í Flatey. Bjarni
Einarsson sá um stjórn rannsókn-
arinnar á vettvangi, en því miður
var aðeins rannsakað eitt sumar.
Bjarni leysti öll vandamál varðandi
rannsóknina á mjög góðan hátt mið-
að við frumstæðar aðstæður og gaf
síðan út skýrslu um rannsóknir sín-
ar. Foi'varsla gripanna fékk for-
gang og skipaði þjóðminjavörður,
að leirmunir þeir sem fundust í flaki
Melkmeyt yrðu forvarðir. Kristín
Huld Sigurðardóttir fyrrverandi
forvörður á Þjóðminjasafni leysti
það verkefni á mjög skömmum
tíma. Veit ég einnig að hún hafði
miklar áhyggjur af fallstykkinu úr
Melkmeyt. Eg sá fallstykkið, eða
nánar tiltekið brotið af fallstykkinu,
ári eftir að það fannst og var það þá
nokkuð illa farið.
Afar merkur fundur
Það vekur furðu að þjóðminja-
vörður lýsi því yfir að fallbyssan
hafí sennilega verið ballest úr skipi.
Af teikningu Bjarna Einarssonar af
brotinu virðist svo sem um sé að
ræða 17. aldar fallstykki. Ballárann-
áll greinir frá því að um borð í skip-
inu hafí verið 14 fallstykki og hafí
þeim öllum verið bjargað. Það sann-
MORE
Stærðir fró 44-58
Jakkar fró 5.900
Buxur fró 2.900
Pils fró 2.900
Blússur fró 2.800
r- og sumarlínan frá Brandtex er komin
Jakkar fró 5.900
Buxur fró 2.900
Pilsfrá 2.900
Blóssur fró 2.800
Nýbýlavegi 12, sími 554 4433.
ar samt ekki að fall-
stykkin hafi ekki verið
fleiri. Skip af sömu
stærð og Melkmejd,
svo kallaðar Flautur
(Fluit), gátu haft allt að
20 fallstykki um borð
að sögn sérfræðinga við
sjóminjasafn Hollands í
Amsterdam.
Enn meiri undrun
vekur að þjóðminja-
vörður telji byssuna
aldrei hafa verið notaða
í neinni orustu eða
skothríð. Þetta lýsir lít-
illi kunnáttu á menn-
ingarsögu. Siglingar
Hollendinga á 17. öld
voru ein löng styrjaldarsaga.
Gullöld landsins var á 17. öld og var
hún oft dýru verði keypt. Astæðan
fyrir því að Melkmeyt hafði fall-
byssur um borð var sú, að skipið gat
sífellt orðið fyrir árásum óvinveittra
herja og sjóræningja.
Vantrú þjóðminjavarðar á gildi
fundanna úr Flateyjai’höfn minnir á
sögu um annað skip. I einum frétta-
tíma sjónvarps íyrir mörgum árum
handfjatlaði þjóðminjavörður jám-
keðju, sem fannst á Skeiðarársandi
og féllst á að gullskipið væri nú loks
fundið. Keðjan var hömruð saman en
ekki steypt, og taldi þjóðminjavörð-
ur því víst að hún væri þess vegna úr
skipi frá 17. öld. Síðar kom í Ijós að
keðjan var úr þýskum togara. Hamr-
aðar keðjur voru búnar til fram yfír
síðari heimsstyrjöld. Keðja þessi var
greinilega meiri gersemi í augum
þjóðminjavarðar en fallstykkið úr
Flatey. Menn eltast við hillingar eins
og gullskipið, en sjá ekki að það er
gullskip sem liggur í Flateyjarhöfn.
Verið getur að þjóðminjavörður
telji ekki ferðir erlendra manna við
Island sérstaklega áhugaverðar, en
það er engin afsökun fyrir aðgerð-
arleysi við forvörslu giipa, sem á að
framkvæma samkvæmt þjóðminja-
lögum.
Meira merkilegt
Sumarið 1995 veitti þjóðminja-
vörður mér styrk til að dvelja í
nokkra daga í Amsterdam til að
rannsaka leirkersbrotin, sem fundust
í flaki Melmeyt. Sérfræðingar við
Rijksmuseum og borgarminjasafnið í
Amsterdam hafa gefið álit sitt á leir-
mununum. Þeir munu flestir vera
hollenskir, ættaðir frá borginni Hai--
lem. Rannsókn á leir noklunTa brot-
anna sýna, að einnig hafi verið ítalsk-
ir leirmunir með í farminum. Ymsar
stofnanh- í Amsterdam og Rotterdam
hafa sýnt fundinum mikinn áhuga og
bauðst sjóminjasafn Hollands í Am-
sterdam til að vera innan handar, t.d.
með sérfræðinga ef rannsóknum yrði
haldið áfram. Safn í Rotterdam sýndi
áhuga á sýningu um ferðir Hollend-
inga við ísland. Mikið verk hefur ver-
ið unnið af undirrituðum og Ragn-
heiði Ti-austadóttur fornleifafræðingi
við skráningu leirvörunnar úr Melk-
meyt. Lofað hafði verið nokkurra
mánaða vinnu aðstoðarmanns til að
vinna að skráningu leirmunanna árið
1996. Ekkert hefur orðið úr því, eftir
að þeim er þetta skrifar var vikið úr
starfi á Þjóðminjasafni íslands árið
1996 og sagt að hann myndi ekld fá
yinnu við Þjóðminjasafn framvegis.
Ég hef enn ekki fengið skýinngu á at-
vinnubanninu, sem m.a. hefur komið
niður á rannsóknum mínum á forn-
gripum úr Melkmeyt. Skýringar eru
oftast fáar ellegar engar á Þjóð-
minjasafni. Þegar hinar mörgu
brotalamir safnsins eru gagnrýndar
er snúið út úr og bjargað fyrir horn,
með klunnalegum aðferðum, í stað
þess að taka á málunum. Það er sorg-
arsaga, sem vegna áhugaleysis og
skammsýni stjómvalda fær leyfí til
að halda áfí’am.
Höfundur er fomleifafræðingur
og býr í Kaupmannaböfn.