Morgunblaðið - 29.04.1998, Síða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 29. APRÍL 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
EITT verka Katrínar.
V atnslitamyndir
á göngum
Norræna hússins
Bókin um Gerði
Á GÓÐUM degi á því fræga veitingahúsi Café Select á Montparnasse í
París um miðbik aldarinnar. Gerður Helgadóttir, Valtýr Pétursson,
Elín Pálmadóttir, Guðmundur Elíasson og Thor Vilhjálmsson.
KATRÍN H. Ágústsdóttir sýnir
vatnslitamyndir á göngnm Nor-
ræna hússins í Reykjavík dag-
ana 30. apríl til 18. maí.
Myndefni sitt sækir Katrín að
þessu sinni í landslagsstemming-
ar og Fóstbræðrasögu, þar sem
Qallað er um dvöl Þormóðs Kol-
brúnarskálds á Grænlandi og
segir af vígaferlum hans þar.
Katrín hefur í verkum sínum
með vatnslitaækni aðallega
fengist við myndefni byggð á
landslagi og húsamótífum. Áður
lagði hún stunda á batíktækni
og valdi þá gamalt íslenskt þjóð-
líf að myndefni.
Sýningin í Norræna húsinu er
níunda sýninga Katrínar á
Tímarit
• ÚT er kominn á vegum íslenska
málfræðifélagsins 18. árgangur
tímaritsins Islenskt mál og almenn
málfræði (251 Ms.jundir ritstjórn
Höskuldar Þráinssonar prófessors.
Efni 18. árgangs er sem hér seg-
ir: Aðalgeir Kristjánsson: Orðabók-
arstörf Konráðs Gíslasonar. Eiríkur
Rögnvaldsson: Frumlag og fall að
fornu. Eivind Weyhe: Bendingar-
munur í foroyskum málforum. Guð-
rún Kvaran: Úr sögu íslenskrar
málfræðiiðkunar. Kristján Ámason:
Germönsk og rómönsk áhersla í
færeysku og íslensku.
Orð og orðfræði: Guðrún Kvaran:
Um köngulær. Guðrún Kvaran og
Stefán Karlsson: Ölfær og aulfær.
Helgi Haraldsson: Norræn orðabók
um orðabókafræði. Tegundir orða-
bóka.
Ritdómar: Handbók um málfræði
(Guðný Ýr Jónsdóttir). Innforing í
lingvistikk (Ellert Jóhannsson og
Jóhannes Bjami Sigtryggsson).
Frá íslenska málfræðifélaginu
(Ari Páll Kristinsson). Frá ritstjóra
(Höskuldur Þráinsson).
íslenska málfræðifélagið var
stofnað 1. desember 1979. Starf-
semi þess er einkum fólgin í
fræðslu um íslenska og almenna
málfræði með útgáfu fræðilegs
tímarits, fyrirlestmm, fundum og
vatnslitamyndum, en liún hefur
líka sýnt batík, olíuverk og tek-
ið þátt í samsýningum. Verk
Katrínar voru valin af sænsku
sýningarnefndinni ásamt verk-
um þriggja annarra íslendinga
til þátttöku á samsýningunni
Nordisk Akvarell 98 í Walde-
marsudde í Svíþjóð og fer sú
sýning víðar um Svíþjóð. Katrín
vinnur einnig með sýningar-
hópnum Akvarell Island.
Sýningin á göngum Norræna
hússins við Hringbraut verður
opnuð kl. 16 fimmtudaginn 30.
apríl og verður síðan aðgengileg
öllum á þeim tíma sem húsið er
opið.
Sýningunni lýkur 17. maí.
ráðstefnum. Fé-
lagið er opið öll-
um sem áhuga
hafa á málfræði.
Félagar í ís-
lenska málfræði-
félaginu teljast
allir þeir sem
greiða áskriftar-
gjald af tímariti
félagsins.
íslenska mál-
fræðifélagið hefur í áratug gengist
fyrir ráðstefnuröð semkennd er við
danska málfræðinginn Rasmus
Christian Rask. Rask-ráðstefna er
haldin ár hvert, Hinn 24. janúar sl.
var haldin 12. Rask-ráðstefna mál-
fræðifélagsins í Reykjavík. Auk
j)essa eru haldnir á vegum íslenska
málfræðifélagsins ýmsir smærri
fundir og málþing, auk stakra fyrir-
lestra nokkrum sinnum á hverju
starfsári.
Tímaritið íslenskt mál og aImenn
málfræði fæst í Bóksölu stúdenta
oghelstu bókaverslunum en einnig
er hægt að kaupa það beint frá fé-
laginu eða gerast áskrifandi (hjá
Þóru Björk Hjartardóttur gjald-
kera íArnagarði við Suðurgötu).
Tímaritið er hið eina sinnar tegund-
ar á íslandi og helsti fræðilegi vett-
vangur málfræðinga hér á landi. 19.
árgangur er væntanlegur síðar á
þessu ári undir ritstjórn Höskuldar
Þráinssonar prófessors.
LIST OG
HÖIVMJN
Gerður. Ævisaga
myndhöggvara
ELÍN PÁLMADÓTTIR
Listasafn Kópavogs - Gerðarsafn
1998. Setning, filmuvinna, bók-
band og prentun: Oddi hf.
LISTAKONAN Gerður Helga-
dóttir hefði orðið sjötug ellefta
þessa mánaðar og í því tilefni, hefur
bókin, sem Elín Pálmadóttir blaða-
kona færði í letur og út kom 1985,
verið endurútgefín. Skrifaði ég þá
rýni um bókina og tel rétt að fara
aðra leið er ég vek nú endurtekið
athygli á henni, einnig í tilefni tíma-
mótanna.
í formála nýju útgáfunnar kemst
höfundurinn svo að orði: „á undan-
förnum árum hefi ég orðið þess vör
að mörgum, einkum ungu listafólki,
leikur hugur á að vita meira um
Gerði, líf hennar og vinnubrögð og
því mikið um bókina spurt“. Er Elín
þá að vísa til þess, að bókin varð
metsölubók á sínum tíma, og ófáan-
leg allar götur síðan.
Þetta er vafalítið mikið rétt, og
hvort sem millikynslóðum líkar það
betur eða verr, er risin upp ný kyn-
slóð, tölvukynslóðin svonefnda, er
krefst ítarlegri, skilvirkari og hlut-
lægari upplýsinga en til þessa hafa
legið á lausu um gang sögunnar.
Hefur allt á milli handanna til að
slíkt megi takast, en rekur sig á að
upplýsingaflæðið liggur ekki á
lausu, er einhæft og af skomum
skammti, litað þeirri hlutdrægni
sem er helstur fylgifiskur fámennis
og einangrunar.
í millitíðinni hefur svo komið út
önnur bók um Gerði er fjallar aðal-
lega um list hennar, en ég hef hana
því miður ekki milli handanna til
samanburðar.
Að bók um ævi myndlistarmanns
verði metsölubók hér á landi er ekki
jafn fátítt og fagleg rit um list þeirra,
sé horft til allra bókastaflanna sem
til sölu eru á tilboðsverði á bóka-
mörkuðum og listasöfnum. Hið síð-
ara segir okkur að einhverju hljóti
að vera áfátt í útgáfustarfsemi bóka
um myndlistarmenn, en einnig að
hér megi fræðsluyfirvöld hta i eigin
barm, en hvorutveggja er mál út af
fyrir sig. Bók Elínar um Gerði er
engin einslit og fræðileg listaverka-
bók, heldur almenn frásögn af ævi
hennar og hstferil. Skráð af nánustu
vinkonu Gerðar til margra ára og
einum liprasta penna er ritað hefur í
dagblað á Islandi. Hinar miklu vin-
sældir Elínar sem blaðakonu hafa
vitanlega haft sitt að segja um gengi
bókarinnar, en líf listakonunnar, er
lést langt um aldur fram, aðeins 47
ára gömul, var einnig mikið og for-
vitnilegt ævintýri.
Þetta tímabil sem Gerður lifði er
eitt hið merkasta og umbrotamesta í
íslenzkri myndhstarsögu, en með
einstaka undantekningum hefrn-
minna en efni standa til verið fjallað
um kynslóðina sem kom á eftir
fyrstu brautryðjendum módemism-
ans, eins og hann þróaðist eftir
heimsstyrjöldina síðari; Svavari
Guðnasyni, Þorvaldi Skúlasyni og
þeim Septembermönnum. Var þó
ekki síður um vegbrjóta að ræða
þótt fallið hafi um stund í skugga
hinna fyrstu fyrir hlutdræga og
hnökrótta sögutúlkun líkt og oft vill
verða. Trúlega er erfitt fyrir yngri
kynslóðir að setja sig í spor Gerðar,
einnig allra þeirra sem lögðu út á
listabrautina um miðbik aldarinnar,
því engir styrkir né námslán lágu á
lausu svo menn urðu að treysta á
mátt sinn og megin. Var meira að
segja þjóðsaga lengi, þegar því sem
svarar hálfum útskriftarhópi í
myndlist frá MHÍ árlega er svo er
komið, var samtímis við Listaka-
demíuna í Kaupmannahöfn, fyrir
réttru hálfri öld, þótti undur og stór-
merki. Að vera tekinn inn í lista-
skóla erlendis var einnig meira mál
en nú tíðkast, farið eftir allt öðrum
og strangari reglum og taldist til af-
reka og uppsláttar í sjálfu sér í sum-
um tilvikum. Loks urðu menn að
vinna sig upp stig af stigi eftir að
skólanámi lauk og snöggtum minna
mál að vera ungur að árum, harla
lítill hávaði í kringum það og enginn
sleginn til riddara fyrir það eitt.
Veröldin var stærri og forvitni-
legri, vegalengdir meiri, og svo
margt ókannað sem nú má nálgast í
uppsláttarbókum eða á tölvuskján-
um á einu vettvangi. Er mér í
fersku minni hve stórkostlegt ævin-
týri það var að koma til Parísar í
fyrsta skipti vorið 1952, veitast að
skoða söfn og listsýningar í
brennidepli heimslistarinnar. Má
vera mikið álitamál hvort fleiri en
þá myndu leggja út á listabrautina í
dag við sömu aðstæður, jafnvel þótt
margir þeir múrar er þá þurfti helst
að brjóta séu fallnir, fordómar
fæm, umburðarlyndið meira og
gatan því greiðari.
Hver sá er kynnast vill tímunum
fær nokkurn þverskurð þeirra í bók
Elínar, þar sem eðlilega er lögð
áhersla á Gerði sem myndhöggvara.
Seinni tíma uppstokkanir á list
hennar gefa raunar til kynna afar
fjölþætta sköpunargáfu og að lista-
konan var ekki síður yfirburða-
manneskja á tvívíða sviðinu. Um það
eru samklippur hennar og forteikn-
ingar að verkefnum á sýningu þeirri
sem nú stendur yfir í Gerðarsafni
(til 24. maí) til vitnis um, svo ekki
verður um villst. Auðvelt að komast
á þá skoðun, að þetta svið hefði hún
mátt rækta mun betur, en um leið
ber að vekja athygli á að hér er um
eins manns verk að ræða, að ger-
andinn vann þetta allt sjálfur og var
hér ekki einhamur. Listakonan vann
líka á stundum við aðstæður sem
fæstir létu bjóða sér í dag og vafalít-
ið hefur hún viljað sinna frjálsri list-
sköpun meira, en varð að taka að sér
verkefni til að geta einbeitt sér al-
farið að listsköpun. Telst skaði, því
hún var vafalítið mestur teiknari ís-
lenzkra myndhöggvara og hefði efa-
laust náð langt í þeirri grein og graf-
íklistum einnig, líkt og norrænir
starfsbræður hennar og samtíðar-
menn svo sem Robert Jacobsen og
Svend Wiig Hansen. Eftir því sem
frá líður og maður fær meiri yfirsýn
yfir list Gerðar gerir maður sér æ
ljósari grein fyrir því hve bundin
hún var verkefnum sínum, þó var
það gæfa listakonunnar að þurfa
ekki að leita til hjáleitari starfa svo
sem kennslu eins og svo margir fé-
lagar hennar. Fram kemur einnig
hvernig Gerður leitaðist við að víkka
út tjásviðið og gera útfærslu verk-
efna sinna sem fjölþættasta sem var
í samræmi við hið ríka tjáeðli sem
með henni bjó. Þar var hún einungis
að rækta skyldur við sköpunareðli
sítt og löngun til svipmikilla átaka,
sver sig hér í ætt við marga gilda
listamenn tímanna. Til viðbótar kom
hún frá einangraðri eyju úti á
Dumbshafi og hafði til ungra og
ómótaðra hefða að sækja, þá verður
hið stóra svo stórt, eitthvað svipað
lostgæti börnum. Þetta hefur raun-
ar einkennt íslenzkar núlistir allar
götur til dagsins í dag með stöðug-
um uppstokkunum og er vísast
skortur á akademískri hefð, telst
hvorutveggja styrkur og veikleiki.
Gerður Helgadóttir náði svo
langt að komast í framvarðasveit í
París, og verða fyrsti íslendingur-
inn sem útfærir opinber verkefni
víða um álfuna og til þess þurfti að
rjúfa marga múra, gerðist einungis
fyrir mikinn dugnað og afburða
hæfni.
Af þessu mikla og einstæða ævin-
týri hermir bókin, frá æsku Gerðar
og námi hér heima til hins ótíma-
bæra andláts. Öll er hún í hinum vel
þekkta og kliðmjúka frásagnarstfl
blaðakonunnar, og vel að merkja er
Elín Pálmadóttir eina manneskjan
sem var fær um að greina frá at-
burðarásinni á þennan hátt, sem
gefur bókinni mikið og einstætt
heimildagildi. Opnar lesandanum
dyr að persónu listakonunnar.
Bragi Ásgeirsson
Nýjar bækur
• SJALDGÆFT FÓLK er
heiti á nýjustu ljóðabók Sig-
mundar Ernis Rúnarssonar,
sem bókaútgáfan Forlagið
hefur sent frá sér. Bókin, sem
er 101 blaðsíða á lengd, skipt-
ist í fimm kafla og fjallar öðr-
um þræði um náttúru manns
og konu og náttúru manns og
lands. Nafn sitt sækir bókin til
heitis lokakafla síns sem er
nokkuð samfelldur óður til
þeirra svæða landsins sem
fólk héfur yfirgefið.
Nú eru 18 ár frá því Sig-
mundur Ernir sendi fyrst frá
sér ljóðabók. Á þeim tíma sem
liðinn er hefur hann sent frá
sér þrjár ljóðabækur.
Þá hefur Sigmundur á sama
tíma sent frá sér eina hljóm-
plötu með söngtextum og ljóð-
skreytt tvær bækur, haldið
ljóðasýningu, auk þess að
sinna prósaskrifum.
Sjaldgæft fólk er unnin í
Prentsmiðjunni Grafík hf. Jón
Ásgeir í Aðaldal gerði kápu.
• ARNÓR Hannibalsson
hefur þýtt á íslenzku úr rúss-
nesku hið mikla verk Fjodors
Dostoévskís, Hinir óðu.
Dostoévskí skrifaði þessa
skáldsögu á árunum um og
upp úr 1870.
Kveikjan að verkinu var
dómur, sem kveðinn var upp
yfir Nétsjaév nokkrum, sem
var leiðtogi fiokks byltingar-
manna, en sá að hann þurfti á
því að halda að drepa einn
flokksmanna sinna til þess að
raðir flokksins héldust þétt
saman.
Dostoévskí lýsir hinu innra
röksamhengi byltingarinnar
og þeirrar kenningar sem
byltingarmennimir báru fyrir
sig og sóttu til Karls Marx.
Dostoévskí reyndist forspár
um margt. Þegar byltingin
reið yfir Rússland 1917 kom í
ljós að hann hafði lýst eðli
byltingarinnar rétt.
Bókin er 673 bls. Hún fæst í
Bóksölu stúdenta við Hring-
braut.
Höskuldur
Þráinsson