Morgunblaðið - 04.06.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 1998 39
AF HVERJU ætti kvik-
mynd ekki a<i vera fyrir-
mynd óperu? Á okkar dög-
um eru kvikmyndir
einmitt orðnar nokkurs konar bók-
menntir fyrir fjölda manns um allan
heim,“ sagði tónskáldið Philip
Glass, er kvikmynd Jean Cocteaus,
„Orphée" frá 1949, varð honum yi'k-
isefni í samnefnda óperu. Glass er
enn einn listamaðurinn, sem sótt
hefur innblástur í söguna um Or-
feus og Evrídíke, líkt og Christoph
Willibald Gluck á 18. öld. Þær
skipta hundruðum óperurnar, sem
byggðar eru á sögunni og á hverju
ári bætast ný verk við Orfeusar-
bálkinn. Ópera Glass var ekki sýnd í
gyllingum og flaueli gamla glæsi-
leikhússins við Kóngsins nýja torg,
eins og Gluckóperan, heldur í gömlu
orkuveri, steinsnar frá torginu,
„Turbinhallerne". „Glass verður
gleymdur eftir tuttugu ár,“ fullyrti
áhugamaður um klassíska tónlist,
þegar Glass barst í tal nýlega, enda
lítt hrifinn af naumstefnu, mínimal-
isma. En verk Glass gleymast vart,
meðan þau eru jafn vel flutt og í
uppsetningu Konunglega leikhúss-
ins. Og Gluck hefur þegar lifað svo
lengi að hann virðist tryggður enn
um hríð.
Orfeus á 18. öld
Gríska goðsagan, sem sótt er til,
segir frá guðdómlegum söngvara í
Þrakíu, Orfeusi að nafni, syni söng-
gyðjunnar Kallíópe, sem syngur og
spilar svo fagurlega á líru að villidýr
verða sem gæludýr og klettarnir
komast við. Hann kvænist hinni
fögru Evrídíke, en einn góðan veð-
urdag deyr hún af slöngubiti. Hinn
örvæntingarfulli Orfeus fer á fund
undirheimaguðsins Hadesar til að
endurheimta konu sína. Með líru-
spili lokkar hann guðinn til að leyfa
sér að snúa til mannheima með
Evrídíke sína, en með einu skilyrði
þó: Hann má ekki líta hana augum
fyrr en þau koma til jarðar. En rétt
áður en þau koma í mannheima
heyrir hann ekki lengur fótatak
konu sinnar, lítur við og missir
Evrídíke sína fýrir fullt og allt.
Hann nær ekki fundi konu sinnar
fyrr en hann deyr sjálfur.
Það er þessi gamla sögn um ást
út yfír líf og dauða, þrá, löngun,
trega og skáldlegan innblástur, sem
varð Gluck efni í óperu sína um Or-
feus og Evrídíke, frumsýnd 1762 í
Vín, en 1774 skóp Gluck aðra útgáfu
fyrir Parísarópei-una. Danska upp-
setningin byggist að mestu á þeirri
fyrri. Eitt það besta í vel heppnaðri
uppfærslunni er að Concerto
Copenhagen, barokkhljómsveit
skipuð hljóðfæraleikurum er leika á
gömul hljóðfæri, skilar leik sínum
frábærlega. Sjaldan hefur hljóm-
burður hússins notið sín jafn vel,
jafnvægi söngs og hljómsveitar er
eins og best verður á kosið.
Það eru söngkonurnar Randi
Stene, Gitta-Maria Sjöberg og Lise-
Lotte Nielsen sem skila hlutverkum
Orfeusar, Evrídíke og Amors. Þeg-
ar óperan var kynnt blaðamönnum
sagðist Randi Stene lengi hafa átt
sér þá ósk heitasta að syngja hlut-
verk Orfeusar og árangurinn er eft-
ir því. Röddin er hljómfögur, styrk
og jöfn og nýtur sín fagurlega í ví-
bratólausum barokksöngnum. Sama
er að segja um stöllur hennar tvær.
Uppsetningin er endurnýting að
þvi leyti að notast er við leikstjórn,
búninga og sviðsmynd úr uppsetn-
ingu óperunnar í Zúrich fyrir
nokkrum árum. Endurnýting er
bragð óperuhúsanna til að draga úr
síhækkandi uppsetningarkostnaði
og hin besta leið, því hvers vegna
ekki að leyfa fleirum að njóta vel
heppnaðra uppsetninga?
Barokktónlist með endurtekningum
sínum getur hugsanlega leitt hug-
ann að naumstefnu nútímans, en
sviðsmynd og búningar Wolfgang
Gussmanns slá naumstefnutóna.
Hér er ekkert barokkflúr, en um-
gjörðin sjálft tónverkið og innblást-
urinn, nótur, sem bregða á leik með
hjálp kórsins. Orfeus reikar um í
nótnablöðum og góður endii' óper-
unnar, þar sem hann fær konu sína
samt, leitar fremur í átt að því að
hún lifi sem innblástur í uppsetn-
ingu Andreas Homoki. Einfóld upp-
Orfeus í barokk-
og nútímaútgáfu
Sýning Konunglega leikhússins á óperu Philip Glass, Orphée, er
ekki aðeins danskur frumflutningur, heldur fyrsta uppfærslan á
Norðurlöndum. Um líkt leyti gekk Gluck-óperan um sömu sögu.
Hið Konunglega ræður ekki síður við nútímann en hið sígilda
segir Sigrún Davíðsdóttir.
Gitta-Maria Sjöberg í hlutverki Evridíke í óperu Glucks.
emble undir stjóm Frans Rassmus-
sens, sem megnar að draga fram
það sem í tónlistinni liggur af blæ-
brigðum og áferð. Danir eiga ekki
síður en íslendingar glæsilegan hóp
ungra, góðra söngvara og þeir
prýða sýninguna. Prinsessan frá
Zónunni, dauðaríkinu, er sungin af
Djinu Mai-Mai, Evrídíke af Sus-
anne Elmark og Orfeus af Johan
Reuter, sem koma hlutverkum sín-
um öll til skila af frábæra öryggi,
næmi og áhrifamiklum leik. Áhrifa-
mikið hlutverk dómarans í dauða-
rikinu flytur Tómas Tómasson af
sömu fæmi og kynngimagni.
Kunnátta og hæfileikar skila sér
einnig í öðrum hlutum sýningarinn-
ar. Þó tónbotn sýningarinnar sé
hreinræktuð naumstefna, var ekk-
ert naumt I sjálfri sviðssetningu
Francisco Negrins. Hún er hugvit-
samleg og lífleg, en laus við stæla.
Með kyrrstæðri tónlistinni og ljóð-
rænum söng fara mikil umsvif fram
á sviðinu, sem hér er gólfið, sem
setið er kringum á þrjá vegu. Gamla
rafstöðin er eins og sniðin fyrir sýn-
inguna. Söngvararnir fara um allan
salinn og fjallgöngumenn klífa sal-
ai-veggi. Samferðafólk mitt á aldrin-
um tólf ára til tvítugs naut sýning-
arinnai- í botn, bæði tónlistar og
uppsetningar. Textinn var fluttur á
frönsku, enda á tungumálið sinn
þátt í hljómi óperunnar, en dönsk-
um texta er varpað á vegginn og
góður enskur útdráttur er í leik-
skrá.
Glass-óperan er enn ein skraut-
fjöður í hatt hinnar írsku Elaine
Padmore, sem stýrt hefur óperunni
undanfarin ár, eftir að hafa tekið
þar við öllu í uppnámi. Aðsóknin
segir sitt. Það er orðið mun erfiðara
að fá miða en áður var og hverri
sýningunni eftir aðra er hrósað í há-
stert af gagnrýnendum. Húsið hef-
ur ótvírætt áhuga og metnað til að
takast á við annað en gömlu óp-
eruslagarana, þó góðir séu.
Þjónninn Heurtebise hughreystir Evrídíke í óperu Philip Glass.
setningin samsamast barokktónun-
um á heillandi hátt og tón- og sjón-
hrifin sterk.
Orfeus, Cocteau og Glass
Philip Glass er ekki aðeins heill-
aður af Orfeusi, heldur einnig Jean
Cocteau. Operan Orphée er fyrsti
hluti í Cocteau-þríleik hans og var
frumsýnd í Cambridge í Bandaríkj-
unum 1993. Árið eftir var frumflutt
tónverk hans við þögla mynd Coct-
eaus, „La Belle et la Bete“, og fyrir
tveimur árum var svo frumflutt
dansópera hans eftir þriðja verki
Cocteaus, „Les Enfants Ten-ible“.
Líkt og Cocteau hefur Glass löngum
tengst leikhúsinu. Hann hélt 23 ára
til Parísar í tónsmíðar hjá hinni
kunnu Nadiu Boulanger. Þar
kynntist hann leikhúsfólki, saman
stofnuðu þau Mabou Mines í anda
Jerzy Grotowskis og fleiri leikhús-
frumkvöðla þessarar aldar og æ síð-
an hefur Glass starfað í nánum
tengslum við leikhús.
Líkt og Cocteau færir Glass sög-
una til samtímans. Orfeus þeirra er
nútímamaður, skáld, sem glímir við
ástina og við frægð í kapp við önnur
og yngri skáld. En Orfeus varð
Cocteau eigin spegilmynd og í hon-
um las hann þætti úr eigin lífi. Hinn
gríski Orfeus tengdist samkyn-
hneigð. Á þá strengi spilaði Cocteau
og viðraði eigið ástarlíf. Hjá Coct-
eau á skáldið í nokkurs konar ástar-
ævintýri við eigin dauða og sama
gerist í óperu Glass, þar sem skáld-
ið er ástfangið af Prinsessunni,
dauðanum og gerist um leið konu
sinni Evrídíke fráhverfur. Skáldið
heillast af dauðanum í leit að sterk-
um tilfinningum sér til innblásturs,
en enduruppgötvar í lokin konu sína
eftir einhvers konar draumsýn
dauðans.
Naumstefnan í öllum sínum
margbreytileika
Naumstefnutónmál Glass er að-
eins ráðandi í hljómsveitarhlutan-
um, en söngurinn ljóðrænn og leik-
andi. Naumstefnumenn eins og
Steve Reich, Glass og Michael
Nyman eru umdeildir, en stefnan er
kláriega ein af tóntjáningum þess-
arar aldar, hefur slegið blæ á
teknótónlist og aðra raftónlist er
fremur tengist dægurtónlist en al-
varlegri tónlist og er ekki eins
íramandleg ungu tónlistaráhuga-
fólki og hún var því eldra. Hún er
orðin hluti af tónreynslunni, saman-
ber að kvikmyndaleikstjórar eins og
Peter Greenaway og fleiri nota na-
umstefnutónlist í myndir sínar.
I uppsetningu Konunglega leik-
hússins er tónlistin flutt í kammer-
útgáfu af Storstroms Kammerens-
Kritinn Sigmundsson
Jónas Ingimundarson
í Þjóðleikhúsinu
þriðjudaginn 9. júní kl. 20.30
Miðasala í Þjóðleikhúsinu.
WARM.ITS
Flott
undirföt
Kringlunni
s. 553 7355