Morgunblaðið - 23.07.1998, Qupperneq 28

28 FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
pitpittlípip
4 £
% S I
-
^ 5i
— I
ímBm
ispsiii
$ÉÉ&SgSiðPH§j&
1ng
reyimg
fcbreytmg
WBmmms^aá
r-~^r-~=i

Enn um batnandi
kjör aldraðra
MÁLEFNI aldraðra
hafa komið til aukinnar
opinberrar umræðu
undanfarið og er það vel.
Fyrr á árinu skilaði for-
sætisráðherra skýrslu til
Alþingis sem unnin var
af Þjóðhagsstofnun og
ijallaði um stöðu eldri
borgara hér á landi og
erlendis. Ágúst Einars-
son, þingmaður jafnað-
armanna, var einn
þeirra sem lögðu til að
slík úttekt yrði gerð.
Langt er í frá að eldri
borgarar á Islandi séu
almennt öfundsverðir af
kjörum sínum. Það
breytir því ekki að al-
þjóðlegur samanburður er öldruðum
Islendingum í hag, eins og áður hefur
komið fram opinberlega. Sem dæmi
má nefiia að íslenskur launþegi á al-
mennt í vændum hæm lífeyrisgreiðsl-
ur sem hlutfall af meðaltekjum en
gerist víðast hvar annars staðar. Eftir
útkomu skýrslunnar hefur Ágúst Ein-
arsson hins vegar gert ítrekaðar til-
raunir til að draga upp sem dekksta
mynd af stöðu íslenskra eldri borgai-a.
Síðast sendir hann undirrituðum
skeyti í Morgunblaðinu
14. júlí. Verður nú vikið
þar að.
Hinir fátæku
fátækari?
Undirritaður hefur
áður rakið hér í blaðinu
tölur frá þessum ái-atug
sem sýna þróun kjara
aldraðra á Islandi. Voru
þar m.a. nefndar ráð-
stöfunartekjur aldraðra,
fjöldi fasteignaeigenda í
þeirra hópi, bætur til
þeirra lífeyrisþega sem
engar tekjur hafa aðrar
en úr almannatrygg-
ingakerfinu og fjöldi
þeirra eldri borgara sem
eru með jákvæðan eignarskattsstofn.
í öllum þessum atriðum hefur horft til
betri vegar undanfarið, nokkuð sem
augljóslega bendir til batnandi kjai'a
aldraðra á íslandi. Ágúst Einarsson
kallar þá túlkun undirritaðs hins veg-
ar „rangfærslur úr forsætisráðu-
neyti“. Hann skýrir orð sín með því að
meðaltölin segi ekkert um stöðu
þeirra tekjulægstu og bætir við:
,Áfleiðingin af stjómarstefnu Davíðs
Oddssonar er að meðal eldri borgara
Orri
Hauksson
verða hinh' ríku ríkari og hinir fátæku
fátækari.“ Ágúst kýs ekki að styðja
þessa staðhæfmgu neinum gögnum.
Lítum því á veruleikann að baki með-
altalanna. Eins og sést í töflunni hafa
tekjulægstu hópamir meðal aldraðra,
Hið g'leðilega er, segir
Orri Hauksson, að hag-
ur tekjulægstu eldri
borgaranna vænkast.
á tímabilinu 1991 til 1996, heldur auk-
ið hlutfall sitt af heildartekjum aldi'-
aðra, á meðan tekjuhlutfall sumra
tekjuhærri hópanna minnkar. Með
öðmm orðum, sneið þeÚTa tekju-
lægstu af kökunni stækkar. Hitt hefur
þó meiri áhrif að heildartekjur aldr-
aðra em að aukast á þessu tímabili í
öllum aldurshópum, eins og myndin
sýnir. Með öðram orðum, kakan er að
stækka. Hið gleðilega er sem sagt að
þeir tekjulægstu bæta við sig, með því
að auka hlutfall sitt af heildartekjum
sem fara vaxandi. Það er því einfald-
lega ósatt að hiniy fátæku séu að
verða fátækari. Orð Ágústs um „rang-
færslur", hitta hann því verst fyrir
sjálfan.
Ágúst Einarsson klifar á þeim
meinta harmleik sem felst í að at-
vinnuþátttaka fólks yfir miðjum aldri
er meiri á Islandi en annars staðar.
Samt sem áður hefur Ágústi ítrekað
verið bent á að munurinn stafar fyrst
og ft-emst af þvi að víða erlendis er
fólki gert að setjast í helgan stein mun
iyrr en það sjálft kýs. Mörg ríki huga
nú að sveigjanlegum starfslokum og
vilja skipa málum með svipuðum
hætti og tíðkast á íslandi. Þingmaður-
inn getur samt ekki stillt sig um að
hafa málflutning sinn áfi'am ónæman
fyrir slíkum staðreyndum. Eins vii’ð-
ist Ágúst á köflum treysta því að les-
endur greinar hans hafi ekki kynnt
sér þann málflutning sem hann gagn-
rýnir. T.d. segir hann: „Orri svarar
áhyggjum mínum af alvarlegu ástandi
í biðlistamálum með því að ræða um
vistrými í Hollandi!" Biðlistar eftir
visttými em alþjóðlegt fyrirbæri en
ekki séríslenskt, eins og þingmaður-
inn gefur jafnan í skyn. I skýrslu
Þjóðhagsstoftiunar kemur fram að að-
eins eitt land, sem vill til að er Hol-
land, hefur fleiri vistrými á aldraða
einstaklinga en ísland. Á þennan
mælikvarða Ágústs standa Islending-
ar með öðmm orðum næstbest. Með
því að benda á þá staðreynd var það
fráleitt ætlun undirritaðs „að ræða
um vistrými í Hollandi" heldur setja
ábendingar Ágústs um íslensk
biðlistamál í alþjóðlegt samhengi. Það
era ekki margir mánuðir síðan Agústi
var sjálfum einmitt tíðrætt um nauð-
syn erlends samanburðar á aðstæðum
aldraðra. Eftir útkomu skýrslunnar
títtnefndu virðist sá áhugi þingmanns-
ins hafa dvínað nokkuð. I síðustu um-
fjöllun sinni kýs hann þannig að
sneiða að mestu hjá greiningu Þjóð-
hagsstofnunai'.
Óþægilegu staðreyndirnar
Hægt væri að geta fleiri atriða í
málflutningi þingmannsins sem
verka afvegaleiðandi fyrir umræðuna
um málefni eldri borgara. Öldmðum
er hins vegar vart nokkur greiði
gerður með þvi að við Ágúst eigum
frekari orðasennu af þeim toga. Aðal-
atriðið er að baráttunni fyrir bættum
hag aldraðra, og reyndar allra ann-
arra, er aldrei lokið. Til viðbótar við
þá stefnu að stuðla að þróttmiklu
efnahagslífi og örri verðmætasköpun
hljóta sérstakar aðgerðir stjórnvalda
ávallt að miðast að því að þeir séu að-
stoðaðir sem ekki geta hjálpað sér
sjálfir. Það á við um fólk úr öllum
aldurshópum. í þessu augnamiði
verður á granni staðreynda að draga
fram raunsanna mynd af kjöram
fólks. Ágúst Einarsson tilkynnir hins
vegar að hann vilji setja málefni aldr-
aðra í „pólitískt samhengi". Það skýr-
ir hann nánar með því að segja ber-
um orðum að tilgangur skrifa sinni sé
að „benda á staðreyndir sem eru
óþægilegar fyrir ríkisstjórn Davíðs
Oddssonai'". I staðinn vill undh-ritað-
ur hvetja sem flesta til að kynna sér
skýrslu Þjóðhagsstofnunar. Það inn-
legg hlýtui' að teljast nýtilegra fyrir
hina efnislegu umræðu um málefni
aldraðra en „pólitískt samhengi" á
borð við það sem hér hefur verið lýst.
Höfundur er aðstoðarmnður forsæt-
isráðherra.
Faggreinabölið og
menntun blaðamanna
ÞROSTUR Helgason
skrifar viðhorfsgrein í
Morgunblaðið hinn 14.
júlí sl. þar sem hann
varar við því að 30 ein-
inga háskólanám í fjöl-
miðlafræði við Háskóla
Islands verði gert að
skilyrði fyrir ráðningu
fólks á ritstjómir fjöl-
miðla. Hann tekur lík-
ingu af því sem hann
kallar „hálfmenntaða
kennslufræðinga“ sem
séu á góðri leið með að
leggja íslenska skóla-
kerfið í rúst. Ég er að
sumu leyti sammála
Þresti og að sumu leyti
ósammála. Byrjum á
skólanum. Ég hef kynnst góðum
keúnuram og slæmum kennuram.
Margir voru með kennsluréttindi en
ýmsir höfðu þau ekki (heita víst leið-
beinendur á nútímaíslensku).
Kennaralaun eru til skammar
Ég tek undir áhyggjur Þrastar af
því að skólakerfið líði fyrir skort á
góðum kennurum en ég held að
skýringa þess sé ekki eingöngu að
leita í röngum áherslum við menntun
kennara. Eg þekki nefnilega nokkra
úrvalskennara sem eru bara hættir
að kenna, af þvi að þeim hafa boðist
önnur og betur launuð störf. I skól-
unum era því eftir þeir sem ekki
hafa ekki haft áhuga á
að yfirgefa skólana af
hugsjón, af því að þeir
eiga örugga fyrirvinnu
eða af því að þeir eru
ekki nógu hæfir starfs-
kraftar til að spjara sig
í öðram störfum. Kenn-
aralaun eru nefnilega til
háborinnar skammar
hjá þjóð sem sættir sig
helst ekki við annað en
að vera borin saman við
þá bestu í samfélagi
þjóðanna. Að sjálfsögðu
er þá yfirleitt miðað við
hina heilögu höfðatölu-
reglu.
Ég á tvö börn á
grunnskólaaldri og í
þeirra skóla í skólabænum Akureyri
hefur ekki tekist að bjóða upp á þá
raungreina- og heimilisfræðikennslu
sem lög gera ráð fyrir vegna skorts á
sérmenntuðum kennurum. Þetta er
ekkert nýtt. Þegar ég var í 6. bekk í
barnaskóla var söngkennarinn feng-
inn til að kenna okkur eðlisfræðina
og í öðram bekk gagnfræðaskóla
kenndi jslenskufræðingur mér líf-
fræði. (Ég held reyndar að hann hafi
ekki lokið háskólaprófi, hvað þá að
hann hafi lært kennslufræði.) Báðir
þessir menn stóðu sig ágætlega í að
fara með okkur yfir námsefnið sem
stóð í kennslubókunum og kannski
örlítið umfram það.
Ég er semsagt ekki alveg sam-
mála Þresti um orsök þess að skóla-
kerfið skilar börnum okkar ekki
betri menntun en raun ber vitni en
ég get að hluta til tekið undir rök-
semdir hans.
Menntun í hagnýtri fjölmiðlun
Og þá komum við að blaða-
mennskunni. Enn tek ég dæmi af
sjálfum mér. Þegar ég hafði starfað
við blaðamennsku í fjögur ár fannst
mér kominn tími til að afla mér
menntunar í faginu. Þetta var áður
Mín reynsla er sú,
segir Yngvi Kjartans-
son, að nám í fjölmiðla-
fræði er af hinu góða
fyrir þá sem ætla að
starfa 1 faginu.
en „hagnýt fjöimiðlun" komst á
námsskrá Háskóla Islands, enda
hefði ég hvort eð er ekki verið gjald-
gengur í það nám þar sem það er
ætlað fólki með að minnsta kosti 90
eininga nám að baki. Ég hafði ekkert
annað en stúdentspróf.
Starfsreynsla / einingasöfnun
Ég vissi að annars staðar á Norð-
urlöndum voru skólar sem ég hafði
Yngvi
Kjartansson
von um að komast í og sótti um hjá
nokkrum þeirra. Norski blaða-
mannaháskólinn í Ósló var tilbúinn
að taka á móti mér og var ég feginn
því. Ég vissi um nokkra íslendinga
sem höfðu lokið prófi frá skólanum. I
þeim hópi eru menn eins og Gunnar
Kvaran og Atli Rúnar Halldórsson
sem ég býst ekki við að ég þurfi að
kynna fyrir lesendum. Þessi skóli
hefur reyndar lengi haft það fyrir sið
að taka á móti einum Islendingi á
ári. Námið tók tvö ár, sem ég held að
sé lágmai'kstími fyrir nám í blaða-
mennsku. Inntökuskilyrði byggðust
á punktakerfi þar sem metin var
starfsreynsla í faginu, menntun og
aldur eftir einhvem formúlu sem ég
er búinn að gleyma. Enda var henni
breytt árið sem ég kom inn í skól-
ann. Áður hafði skipst nokkurnveg-
inn til helminga fólk sem hafði litla
menntun en meiri starfsreynslu og
fólk sem hafði mikla menntun og litla
sem enga starfsreynslu. Reynslan
hafði leitt í ljós að þeir sem höfðu áð-
ur orðið sér úti um einhver háskóla-
próf skiluðu sér síður inn á fjölmiðl-
ana en þeir sem byggðu á starfs-
reynslu einni saman, enda kannski
auðséð að þeir síðamefndu komu
vegna áhuga á faginu, á meðan hinir
vora kannski að bæta einni rós í
hnappagatið eða nauðsynlegum ein-
ingum til að fá einhverja gráðu. Við
sem komum gagngert til að afla okk-
ur menntunai' í því fagi sem okkur
langaði að starfa við höfðum mörg
starfað við héraðsfréttablöð eða út-
varpsstöðvar, en af þeim er aragrúi í
Noregi. Eftir að námi lauk áttum við
greiðari leið inn á ritstjórnir dag-
blaða sem gefin voru út á landsvísu
eða hjá samsvarandi útvarpi og sjón-
varpi. Möguleikarnir á að fá betri
vinnu var þó kannski ekki það sem
helst stóð upp úr í mínum huga eftir
að námi lauk, heldur var það sú
þægflega tilfinning að skilja og
kunna betur það fag sem ég hafði
kosið að gera að mínu ævistarfi.
Mín reynsla er sú að nám í fjöl-
miðlafræði sé af hinu góða fyrir þá
sem ætla að starfa í faginu, en það
má ekki gera það að skilyrði, enda
tryggir það ekki betri blaðamennsku
ef ekki era fyrir hendi náttúralegir
hæfileikar, „talent“, hjá þeim sem
það stunda. Ég hef bæði beint og
óbeint haft kynni af nokkram af
þeim „fjölmiðlafræðingum" sem út-
skrifast hafa frá HÍ og verð að segja
að þau kynni hafa verið beggja
blands. Ég hef jafnvel rekist á fólk
með BA-próf í íslensku og fjölmiðla-
fræði að auki, sem ekki hefur verið
nema rétt sæmilega ritfært og vai'la
það. Ég hef líka orðið þeirrar gæfu
aðnjótandi að vinna með fólki sem er
talandi dæmi um hið gagnstæða. Svo
hef ég unnið með fólki sem ekki hef-
ur haft neina menntun í fjölmiðlun
(ég býst við að það sé enn í meiri-
hluta í íslenskri blaðamannastétt)
sem hefur haft djúpan skilning og
faglega kunnáttu sem erfitt er að til-
einka sér í öðrum skóla en skóla lífs-
ins. Þetta er fólk sem á það sameig-
inlegt að vilja gera vel, hefur með-
fæddan hæfileika til að lifa sig inn í
aðstæður fólks og umfram allt for-
vitni. Forvitnin er drifkraftur allrar
leitar mannsins að þekkingu og eyk-
ur um leið skilning hans á eðli
mannsins og samhengi hlutanna. En
góðir skólar geta styrkt þá með-
fæddu hæfileika sem fólk hefur og
gert það meðvitaðra um takmörk
sín.
Höfundur er blaðamaður og fyrr-
verandi dagskrárgcrðarmaður.