Morgunblaðið - 12.08.1998, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1998 25
LISTIR
„UPSTAIRS-downstairs", umhverfisverk úr torfi eftir UIli Haller, Viola Kramer og
Karin Lubberich. f bakgrunni er Sótafell.
Uti á þekju á Þingeyrum
gagni - ég á við þá, sem æðst er
og innanbrjósts. Þau eru eins og
skjáir á þekju úti, þeim sem inni
er, sýna með því hvernig stráin
beygjast, hvaðan vindur stendur,
það er að segja: þau eru um ann-
að en veðurfar og búrdalla. Slík
bréf merkra manna ættu að
geymast til upprisudags, þó ég
samþykki höfundar-réttinn og
ættar-erfðina og viti, að varlega
verður að nota tveggja manna
hljóðskraf, og á vandaðan hátt.
Kona mín og ég biðjum kærlega
að heilsa þér og þínu skuldaliði
og þökkum fyrir myndirnar og
marga sumarauka aðra. Leitaði
ég í muna mér/ Að minnisverð-
um línum-/En nógu góð þér eng-
in er/ Af öllum kveðjum mínum!
Svo hún verður bara: Vinsamleg-
ast Stephan."
Sé ég ekki betur en að heim-
færa megi skrifið á safnið sjálft
og munina þar og verður naum-
ast betur gert af einum vanmátt-
ugum listrýni.
LÍFSÞRÆÐIRNIR ráðast
undarlega, og þarna
rakst ég af tilviljun á
stóra bók um hermenn
af íslenzkum ættum sem tóku
þátt í fyrri heimsstyrjöldinni,
Minningabók íslenzkra her-
manna. Er ég hafði flett henni
um stund bar fyrir augu mín
kunnugleg mynd af þeim svip-
hreina manni Guðmundi Ásgeirs-
syni, föðurbróður mínum. Texti:
„Var fæddur á jóladaginn árið
1892 að Rútsholti í Snæfells-
sýslu. Fluttist að Fróðá í sömu
sýslu með foreldrum sínum 11
ára gamall og dvaldist þar með
þeim í fjögur ár, eða þar til
hann flutti til Ameríku árið 1910.
Átti heima í Winnipeg um nokk-
ur ár, en flutti því næst vestur
til Albertafylkis, og þaðan inn-
ritaðist hann í 29. kanadísku her-
sveitina í apríl 1916. Til Frakk-
lands fór hann það sama vor og
var stöðugt í orustum um sumar-
ið fram að 25. september, að
hann féll. Foreldrar Guðmundar
eru þau Ásgeir Þórðarson,
alþingis- og dannebrogsmanns
á Rauðkollustöðum í Snæfells-
sýslu, og Ólína (Bergljót) Guð-
mundsdóttir söðlasmiðs, Ólafs-
sonar prests að Hjaltabakka í
Húnaþingi. Búa þau hjón á Fróðá
á Snæfellsnesi. Guðmundur var
meðalmaður vexti, greindur vel
og örgeðja. Hann var íþrótta-
maður góður og glaðsinna, og
var því jafnan kærkominn í hópi
yngri manna.“
Stór mynd af Guðmundi í
brúnum sporöskjulaga ramma
hékk alla tíð uppi á heimili for-
eldra minna og var sem hluti af
heimilinu, var af ýmsum álitið að
hann hefði fallið við Verdun.
Bróðir minn, heitinn í höfuðið á
honum, fann leiðið hans eftir
langa eftirgrennslan fyrir tveim
árum, og naut þar aðstoðar
fransks tengdasonar. Kom þá í
Ijós, að Guðmundur hafði fallið í
óvægnum og mannskæðum bar-
dögum við þorpið Vimy, á milli
borganna Lenz og Arras í Norð-
ur-Frakklandi. Var það trúlega í
fyrsta skipti sem ættingi kom að
leiðinu, skeði 80 árum eftir að
hinn kornungi halur féll.
RÁ Hofsósi var haldið
að Hólum og þangað er
jafnan fróðlegt að
koma, en ausandi rign-
ing gerði yfirgripsmikla skoðun
útilokaða að sinni. Staðurinn yf-
irmáta sögulegur, þótt ekkert
byggðasafnið sé þar, væri efni í
annars konar pistil að herma þar
frá. Nokkra athygli vakti vísir að
vatna- og sædýrasafni, en olli
vonbrigðum, ekki síst fyrir óhijá-
legt rými. Sauðárkrókur var
næstur á dagskrá og komið við í
safnahúsinu, en þar var lítið um
að vera en starfsmenn meira en
fúsir að sýna okkur í myndverka-
geymsluna. Að vonum nokkur
góð málverk þar, enda margur
snjall málarinn þaðan, þar á með-
al tvær perlur eftir Jón Stefáns-
son. Þó situr helst í minni hve illa
er búið að dýrgripunum, enda lít-
il þekking á bak við smíði rekk-
anna og meðferð málverka yfir-
höfuð. Þar fyrir utan eldfimir
bókahlaðar í hólf og gólf. Gerð-
um stuttan stanz á staðnum þar
sem stór og nýr banki, nýtt og yf-
irmáta glæsilegt skólahús sitja
helst í minni.
Byggðasafnið að Glaumbæ er
sem margur veit af hárri gráðu,
þar var margt um útlendingana
sem skoðuðu af stakri athygli og
troðfylltu að auk veitingabúðina í
Áshúsinu. Það fallega hús var
byggt á árunum 1883-1886 og
ber íslenzkri húsagerðarlist og
handverki fagurt vitni, svo sem
allt annað á þessum stað.
Þrátt fyrir skýjað veður og
dumbung nær allan tímann naut
ég lífsins fram í fingurgóma, eins
og greinarnar þrjár mega vera
vera til vitnis um. Miklar kyrrur í
hafi og þótt útsýni til fjalla væri
oft lítið, fjallsbrún sæist vart
lungann úr ferðinni, skartaði
náttúran hvarvetna hásumarfeg-
urð í lofti og gróandi, möttull
landsins iðandi af lífi og fijósemi.
Sérstök og mögnuð lifun að nálg-
ast og aka um Aðaldalinn og
renna í hlað að Grenjaðarstað,
byggðasafni Suður-Þingeyinga.
Þar bjó Grenjaður Hrappsson, er
nam Þegjandadal og Hrauna-
heiði, Þorgerðarfell og Laxárdal
neðan, samkvæmt Landnámabók.
Dalurinn var allur svo mjúkur og
formsterkur á þessum milda eft-
irmiðdegi, byggðin falleg, líkast í
bland við himnaföður og alh'fið.
Leiðrétting
í GREIN minni um Safnahúsið í
Húsavík 7. ágúst, slæddist rangur
texti undir málverk Harðar
Ágústssonar af Kristjáni Júlíus-
syni, og að vissu marki var um yfir-
sjón af minni hálfu að ræða: Engu
síður má koma fram, að allt sem
gesturinn fær milli handanna um
myndverkaeign safnsins, er mjór
hai-monikubleðill í stíl ferðaritlinga
og skrumpésa. Þar eru heiti mynd-
verkanna með stóru áhersluletri,
en sjálfra höfundanna með smá-
letri og var textinn sem ég notaði
nr. 122. Datt mér ekki í hug að
fleiri verk væru eftir Hörð á skrá,
og því hlyti þetta að vera rétti text-
inn, en þrem dálkum aftar eða nr.
292, er svo rétti textinn, en alls eru
328 myndir í skránni. Án þess að
slá á yfirsjón mína á nokkurn hátt,
er hér komið enn eitt dæmi þess
hvað skeð getur ef ekki er gengið
af skilvirkni að gerð nafnaskráa.
Þá hafa nöfn höfunda yfirleitt stór-
um meira vægi en sérheiti hug-
verka þeirra og þeim síður dreift á
tvist og bast. Loks má koma fram,
að ártöl eru engin né aðrar nauð-
synlegar skilgreiningar um eðli
myndverkanna og tilvist, hvernig
þau rötuðu til safnsins. Réttur texti
er þannig: 292) Hörður Ágústsson,
Reykjavík; Kristján Júlíusson,
1945, olía á striga, 85x85 sm.
Málverkið mun hafa komið til
safnsins 1994, gefið af ættingjum
Kristjáns Júlíussonar frá Húsavík.
Þetta hefði allt komið fram ef
samanlagðar upplýsingarnar
hefðu verið milli handa, en eigi að
síður er rétt að biðjast velvirðing-
ar hér á.
MYJVDLIST
Þingeyrar í Austur-
Húnavatnssýslu
UMHVERFISLIST
Náttúrulistaþing þýskra og íslenskra
listamanna. Opið fram eftir sumri.
UMHVERFISLISTASÝNINGIN
„Strandlengjan“ hefur vakið mikinn
áhuga meðal almennings í sumar og
beint athyglinni að möguleikum
myndlistar í umhverfinu. Það sem
aðgreinir sýninguna frá öðrum sam-
bærilegum er einmitt hversu vel
hefur verið hugað að þætti áhorf-
anda og almennings, þannig að sýn-
ingin er vel skipulögð og kynnt, og
margir, sem annars færu ekki að
leggja leið sína á slíka sýningu, hafa
átt kost á að kynnast listaverkum
ólíkra listamanna.
Það var því með nokkurri eftir-
væntingu að ég lagði leið mína á
aðra útilistasýningu á leið minni
norður í land fyrir skömmu, nánar
tiltekið Þingeyrum í Austur-Húna-
vatnssýslu. Tildrög sýningarinnar
munu vera sú að Ingimundur Sig-
fússon, sendiherra í Þýskalandi og
landeigandi á Þingeyrum, hitti hóp
þýskra listamanna, sem víða hafa
farið og sett upp umhverfislistasýn-
ingar, og bauð þeim að vinna að
slíkri sýningu á landi sínu. Hópur-
inn kallar sig Seltene Erden, og eru
í honum átta þýskar listakonur, þær
Alexa Daerr, Úlli Haller, Viola Kra-
mer, UHke Oeter, Maria Schátz-
múlIer-Lukas, Maria Uhlig, Karin
Lubberich og Margret Schopka.
Listamennirnir efndu til þess sem
þeir kalla náttúrulistaþing, sem hef-
ur yfirskriftina „Líkt og vængja-
blak“, og dvöldu þeir á Þingeyrum í
júnímánuði og unnu í sameiningu að
sýningunni. Þær buðu fjórum ís-
lenskum listamönnum að sýna með
sér, þeim Jóni Thor Gíslasyni, sem
býr og starfar í Dússeldorf, Krist-
bergi Péturssyni, sem er betur
þekktur sem grafíklistamaður, og
tveimur listamönnum, sem tóku
þátt í Strandlengjunni og hafa mik-
ið unnið með umhverfislist, þeim
Finnu Birnu Steinsson og Kristni
E. Hrafnssyni. Svo vill til að Finna
Bima hefur áður unnið að umhverf-
islist á þessum slóðum, þegar hún
gerði verk sem fjallaði um Vatns-
dalshóla í Vatnsdal.
Þegar ég kom á staðinn var ekk-
ert sem benti til þess að þar væri
útilistasýning í gangi. Eg hélt
kannski að ég væri ekki á réttum
stað, þannig að ég fór í skoðunar-
ferð um Þingeyrarkirkju, sem er
stórglæsileg steinkirkja frá 1877 og
vel þess virði að leggja lykkju á leið
sína til að skoða hana. Inni í kirkj-
unni rakst ég á laus blöð, sem ég
hélt að væru upplýsingar um kirkj-
una, en reyndust vera um náttúru-
listaþingið sem ég var að leita að. Á
blöðunum var að finna frekar rugl-
ingslegan lista yfir verkin og ein-
hvers konar uppdrátt, sem reyndist
vera kort af svæðinu, sem sýndi
staðsetningu verkanna. Þá kom í
ljós að verkin voru dreifð yfir stórt
svæði og á blaðinu var áætlað að
það tæki minnst tvo tíma að fara
milli þeirra allra. Þessu var ég óvið-
búinn og hafði alls ekki gert ráð fyr-
ir að leggja í langa göngufór og var
veðrið heldur ekki sérstaklega hag-
stætt til þess. Hófst nú leitin að
verkunum og minnti sú leit mig
helst á ratleiki sem krakkar hafa
gjarnan gaman af. Fljótlega rakst
ég á hæla sem höfðu verið reknir
niður hér og þar og á þeim voru píl-
ur sem bentu út í buskann. Pflumar
áttu að hjálpa gestum að miða út
verkin, sem voru oft í talsverðri
fjarlægð. Fyrstu verkin sem ég
rambaði á, í námunda við kirkjuna
og bæinn, voru ekki mjög áberandi.
Reyndar var ég ekki alltaf viss um
hvað ég hefði yfirleitt fundið. Á
nokkrum stöðum var að finna sam-
tíning af rekaviðarspýtum, þara,
beinum og fjöðrum. Við bæinn
héngu spýtur neðan úr trjánum og
lopi hafði verið strengdur milli
greina, sem reyndist vera verkið „í
01duskógi“, eftir Mariu Uhlig. í lít-
illi dæld rétt hjá var að finna ýmsa
hluti og ef ekki hefði verið pfla sem
benti á staðinn hefði ég ályktað að
þarna hefðu börn verið í búleik, með
sand og skeljar, spýtur og snæris-
spotta. Skammt frá bænum var að
finna verk eftir Kristberg Péturs-
son, „Stjörnumerki“, þar sem hann
hafði rist í svörðinn stjörnulaga
merki og flett upp gróðurþekjunni
eins og þunnri húð, ofan af kvikri
moldinni.
Ég hélt af stað í leit að fleiri pfl-
um og hugleiddi hvort þær væru
ekki mikilvægasta umhverfísverkið,
því án þeirra hefði verið útilokað að
fínna mörg þeirra. Eina verkið sem
var áberandi úr fjarlægð hét „Up-
stairs-downstairs“, stafli af torfi og
mó, sem mynduðu tröppur og átti
lögun staflans að endurtaka lögun
Sótafells, sem sést skammt frá. En
önnur verk féllu svo vel inn í um-
hverfíð að jafnvel pílurnar dugðu
varla til að leiða mann á réttan stað.
Ég fór að missa þolinmæðina þegar
ég kom að stað þar sem nokkrir
rekaviðardrumbar höfðu verið
reknir í jörðina frekar og sumar
spýturnar verið bundnar saman
með snæri, án nokkurs sýnilegs til-
gangs. Samkvæmt uppdrættinum
var ég þá staddur við verk sem hét
„Kviktré - börur“, og fylgdi sú út-
skýring að um væri að ræða „verk
um stríð og á móti stríði". Það er
erfitt að lýsa því hversu umkomu-
lausar og lítilvægar þessar leifar af
mannlegri návist voru þarna í miðri
víðáttunni. Útblásnar meiningar um
stríð og frið áttu ekki heima þarna.
Það sem ég sá af sýningunni, og
ég viðurkenni fúslega að ég lagði
ekki á mig að skoða allt, olli miklum
vonbrigðum. Vafalaust hafa lista-
mennirnir átt góðar stundir við að
vinna að verkum sínum úti í náttúr-
unni, en þeir hafa lítið skeytt um
hvernig samskiptum við áhugasama
gesti yrði háttað. Leitin að lista-
verkunum fór að líkjast vettvangs-
rannsókn á sakamáli, þar sem tölu-
settar pílur bentu á staði þar sem
vísbendingar liggja.
Mér sýnist að þýsku listakonurn-
ar hafi átt í verulegum erfiðleikum
með að aðlagast íslenskum aðstæð-
um. Kannski hefðu verk af þessu
tagi notið sín betur í skógarrjóðri í
Svartaskógi en á berangurslegu ís-
lensku holti. Ég hef líka sterklega á
tilfmningunni að hjá listahópnum sé
á ferðinni einhver misskilin róman-
tísk hugmynd um nálægð við nátt-
úruna, um að finna sig vera hluti að
náttúrunni, með því að vinna ein-
göngu með það efni sem er á staðn-
um, sand, steina, mó, fúaspýtur og
rekavið. En þetta er afar hæpin fag-
urfræði, því náttúruleg efni eru
engin trygging fyrir „náttúruleg-
um“ listaverkum. List og náttúra
eru alltaf andstæður, þar sem lista-
verkið er vitnisburður um mannlega
tilvist sem stendur andspænis nátt-
úrunni. Það er miklu nær fyrir lista-
manninn að tilkynna nærveru sína,
staðfesta hana með áþreifanlegum
hætti, frekar en að reyna að leyna
henni. Listaverkið verður aldrei
hluti af náttúrunni, hversu náttúru-
legt sem það er, og því náttúrulegra
sem það reynir að vera, því falskara
verður það. Listaverk sem sker sig
úr umhverfinu, aðgreinir sig af-
dráttarlaust frá náttúrunni, er ekki
að svíkja hana, ráðast að henni eða
valda spjöllum. Listaverk sem reyn-
ir að samlaga sig náttúrunni er al-
veg jafn fjarlægt og fjarstæðukennt
frammi fyrir náttúrulegu umhverfi.
Á Þingeyrum er fallegt umhverfi,
mikið útsýni til allra átta, og stór-
merk kirkja, þannig að það er vel
þess virði að leggja leið sína þang-
að, en ég get ekki mælt með því að
leggja á sig sérstaka ferð til þess
eins að skoða umhverfislistasýning-
una.
Gunnar J. Árnason
HAFNFIRÐINGAR
OG NÁGRANNARl
ÚTSALAN HELDUP ÁFRAM
20-50% AFSLATTUR
rllA adidas