Morgunblaðið - 12.08.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1998 29 *
Raufarböín
KopasksA
Bakkafjördur
Htlavík
Laxátvirkjun„20,5 MW
Krafla, 30 MW
jtogarfjiWur
Bjarnarflag
40 MW
Seýjisfjðrður
' Naskaup-
pttóðvsríjðrSar
Braiðdalsvik
Ojúpivogur
VATNAJÖKULL
íuríiólsmýri
4
Grimso/
Brú, 375 MW
Kárahnúkar, 500 MW
Fljótsdalur, 210 MW
mmmm: n»i
kuU
IS.115MW
lyjarfoss. 210 MW
atnsfell, 140 MW fe
Virkjanir á íslandi
og helstu virkjunarkostir
kvörðun um
í tveggja ára
ingar milli Hitaveitunnar og Lands-
virkjunar. Að mati Landsvirkjunai' og
iðnaðarráðuneytisins má Hitaveitan
ekki, samkvæmt orkulögum, hefja
orkuframleiðslu fyrr en gefið hefur
verið út virkjunarleyfi, en að sögn Júl-
íusar hefur Hitaveita Suðurnesja efa-
semdir um að slíkt bann við að setja
virkjunina í gang standist samkeppn-
islög og tilskipun Evrópusambandsins
um raforkuviðskipti, sem væntanlega
tekur gildi hér á næsta ári.
Stjórn Hitaveitu Suðurnesja hefur
uppi áform um frekari orkuvinnslu á
Reykjanesi í grennd við saltverksmiðj-
una. Málið er enn á frumstigi, en að
sögn Júlíusar hefur fyrirtækið áhuga á
að byggja þar virkjun sem yrði hluti af
rannsókn á svæðinu.
RARIK vill virkja
í Villinganesi
Rafmagnsveitur ríkisins hafa áhuga
á að auka eigin orkuframleiðslu, en
85% af þeirri raforku sem RARIK sel-
ur koma frá Landsvirkjun. RARIK
hefur skoðað hugsanlega virkjun í Vill-
inganesi í Skagafirði, sem yi-ði 30-40
MW að stærð. Einnig hefur RARIK
skoðað jarðgufuvh’kjun í Grænsdal við
Hveragerði, sem yrði 20-30 MW.
Tveir vii’kjunarkostir á Austurlandi
hafa einnig verið skoðaðh’, þ.e. Gils-
vatnavirkjun og virkjun í Fjarðará.
Villinganesvirkjun var hönnuð fyi’ir
nærri tuttugu árum sem 30 MW virkj-
un, en áform um að ráðast í hana voru
lögð á hilluna þegar ákveðið var að
virkja Blöndu. Kristján Jónsson raf-
magnsveitustjóri sagði að ef leyfi
fengist fyrir því að ráðast í Villinga-
nesvirkjun yrði virkjunin
endurhönnuð. Rannsóknum
á jarðhitasvæðinu í Græns-
dal væri lokið og sagði Kri-
stján að hægt væri með til-
tölulega stuttum fyrirvara
að fara út í virkjun þar.
Hann sagði að viðræður hefðu staðið
við heimamenn á báðum þessum stöð-
um auk þess sem rætt hefði verið við
iðnaðarráðuneytið um virkjunarleyfi.
Frekari raforkuvinnsla
á Nesjavöllum skoðuð
Reykjavíkurborg hefur einnig
áhuga á að auka raforkuvinnslu á
Nesjavöllum. Þar er nú verið að ljúka
byggingu 60 MW jarðgufuvirkjunar,
sem tekin verður í notkun í haust. Ný-
lega samþykkti stjórn veitustofnana
Reykjavíkur að setja á stofn nefnd
sem á að kanna möguleika á frekari
raforkuvinnslu á Nesjavöllum, en nýj-
ar rannsóknir á jarðhitasvæðinu
benda til að svæðið þoli meiri orkunýt-
ingu. Nefndin á að skila áliti 15. sept-
ember nk. Líklegast er að ef Nesja-
vallavirkjun verður stækkuð verði
stækkunin 30 MW. Bætt yrði við einni
vél til viðbótar við þær tvær sem nú er
verið að setja upp.
Orkubú Vestfjarða ver
fé til rannsókna
Orkubú Vestfjarða hefur frá 1990
varið árlega 5-6 milljónum til rann-
sókna á virkjun Glámahálendisins. Að
sögn Kristjáns Haraldssonar orkubús-
stjóra yrði virkjunin 75 MW og líklega
staðsett í Hestfirði. Virkjunin byggist
á þeirri hugmynd að leiða vötn á
Glámahálendinu með jarðgöngum nið-
ur í Hestfjörð. Ekki þyrfti því að
byggja miðlunarlón, en hins vegar
myndi rennsli í ám á svæðinu minnka
um 50%.
Kristján sagði að þær rannsóknir
sem ætti eftir að gera tækju 3—4 ár og
bygging virkjunarinnar tæki 4 ár. Ef
virkjun Glámahálendisins verður að
veruleika verður Orkubú Vestfjarða
aflögufært um raforku og þarf því að
finna markað fyrir orkuna sem Vest-
fii’ðingar koma ekki til með að nota.
Að lokum má nefna að á 50 ára af-
mæli Andakílsárvirkjunar ákváðu eig-
endur virkjunarinnar að láta gera út-
tekt á hugsanlegri virkjun í Kljáfossi í
Hvítá, sem yrði 10-11 MW. Áform um
Kljáfossvirkjun voru lögð á hhluna
fyrir tuttugu árum, en á sínum tíma
komst málið á það stig að
samþykkt voru sérstök
heimildarlög um virkjun-
ina.
Tekið skal fram að það
yfirlit sem hér er gefið um
þá virkjunarkosti sem
orkufyrirtækin hafa kannað er ekki
tæmandi.
Sú áhersla sem orkudreififyrirtækin
hafa lagt á að kanna og rannsaka virkj-
unarkosti sýnir að þau ætla að vera til-
búin til að fara út í samkeppni við
Landsvirkjun um orkuframleiðslu ef
skipulagi orkumála verður breytt og
komið verður á samkeppni í orkufram-
leiðslu. Ljóst má vera að orkudreififyr-
irtækin hafa varið tugum ef ekki hund-
ruðum milljóna ki'óna til undh’búnings
á byggingu nýrra virkjana.
Umhverfis-
mati á VatnS'
fellsvirkjun
er lokið
Erfðarannsóknir á fslandi ekki nýjar af nálinni
Tengsl geðklofa og
listrænna hæfíleika
Mikið hefur borið á
umræðu um íslensk-
ar erfðarannsóknir
undanfarið. Það er
hins vegar ekki á
allra vitorði að fyrir
35 árum vann Jón
Löve af kappi að
erfðarannsóknum
------------7--------
hér á landi. I samtali
við Rögnu Söru
Jónsdóttur við Jón
Löve kemur fram að
þá höfðu menn þegar
áttað sig á því hve
----7----------------
vel Island væri fallið
til rannsókna af
þessu tagi.
JÓN Löve á heimili súiu í Napa, Kaliforníu, ásamt eiginkonu sinni, Lura Lee.
ERFÐAFRÆÐINGURINN
og læknirinn Jón Löve
gerði rannsóknir á arf-
gengi íslendinga fyrir 35
árum, enda taldi hann Island ein-
staklega vel til þess fallið að stunda
erfðafræðirannsóknir. Niðurstöður
rannsókna Jóns vöktu mikla athygli
viða um heim á sínum tíma en þær
sýndu m.a. fram á að geðklofi væri
arfgengur sjúkdómur, en þá hafði al-
mennt verið talið að hann erfðist
ekki.
Jón komst einnig að því að alkó-
hólismi erfðist með svipuðum hætti
og geðklofi og að nærsýni og náms-
hæfileikar fylgdust að í erfðum. Þótt
langt sé um liðið og um langan veg
að fara fylgist Jón vel með úr fjarska
og líst vel á þann áhuga sem undan-
farið hefur vaknað á erfðafræðirann-
sóknum á Islandi.
Jón var frumkvöðull í erfðarann-
sóknum á Islandi og langt á undan
sinni samtíð að sögn manna sem vel
þekkja til. Hann hefur verið búsett-
ur í Napa í Kaliforníu sl. 56 ár, að
undanskildum þeim tíma sem hann
var við rannsóknir hérlendis, vetur-
inn 1963 til 1964, á styrk frá
National Institute of Health.
Að loknu stúdentsprófi hérlendis
fór Jón utan til náms í erfðafræði og
hefur lokið doktorsprófi í faginu, auk
þess sem hann lauk prófi í læknis-
fræði. Hann segir að læknisnafnbót-
in hafi gert honum auðveldara um
vik við rannsóknirnar. Hún hafi gef-
ið honum færi á að nálgast upplýs-
ingar sem hann hefði annars ekki
haft aðgang að. En um erfðarann-
sóknir á Islandi segir Jón:
„ísland er sérstaklega vel fallið til
þess að gera rannsóknir í erfðafræði
af því að allar upplýsingar eru fyrir
hendi, en sama er ekki að segja um
önnur lönd. í Bandaríkjunum er til
dæmis mjög erfitt að nálgast slíkar
upplýsingar þar sem fólk flytur milli
fylkja, hverfm- eða breytir nafni
sínu.“
Geðklofi erfíst með
listrænum hæfileikum
Það sem vakti áhuga Jóns í upp-
hafi var spurningin um það hvers
vegna stökkbreytt gen, sem valda til
dæmis geðklofa og alkóhólisma,
gengu í erfðir. Hvers vegna dóu þau
ekki út eins og þróunarkenning
Dai*wins gerði ráð fyrir?
„Stökkbreytt gen eru flest óvirk
gen og eru yfirleitt mjög óalgeng því
náttúruvalið sér um að þeim sé út-
rýmt og þau geti ekki haldist í hárri
tíðni. Þar sem þau haldast í arfgerð-
inni hlýtur að vera eitthvað gagnlegt
við þau. Eg sá að geðklofagenið var
mjög algengt jafnvel þótt það ylli
sjúkdómi. Það hlaut því að vera eitt-
hvað gagnlegt í því og þess vegna
héldist tíðni þess há. Það sem virðist
vera gagnlegt í sambandi við genið,
er að ættingjar þeirra sem greinast
með geðklofa, og oft geð-
sjúklingarnir sjálfir, hafa
sérstaka hæfileika eða
sköpunargáfu. Því er al-
gengt að rithöfundar,
skáld og listamenn með
ríka sköpunargáfu, eða
ættingjar þeirra, greinist með sjúk-
dóminn.
Það nýjasta sem ég hef fundið í
sambandi við þetta er að það virðist
líka vera að til þess að vera góðir
stærðfræðingar verður fólk að hafa
þetta gen,“ segir Jón. Hann kannaði
alla sem útskrifuðust úr mennta-
skóla og voru fæddir á tímabilinu
1911 til 1940. Hann valdi þá sex ein-
staklinga sem fengu hæstu einkunn
á skriflegu stúdentsprófi í stærð-
fræði á hverju ári og bar saman lík-
urnar á að þeir sjálfir sem og ætt-
ingjar þeirra greindust með geð-
klofa. I ljós kom að líkurnar voru
þær sömu og líkurnar á að þeir sem
væni gæddir sérstakri sköpunar-
gáfu gi’eindust með geðklofa.
Nærsýni og hæfileikar
til að læra
Þegar Jón sá hvað geðklofagenið
var algengt, fór hann að velta því
fyrir sér hvort önnur al-
geng gen erfðust ekki á
svipaðan hátt. Hann
kannaði hvort alkóhólismi
væri arfgengur og komst
að því að erfðagangur
hans væri svipaður og
erfðagangur geðklofa. „Hérna er aft-
ur komið stökkbreytt gen sem er
mjög algengt, og þess vegna hlýtur
það að vera að einhverju leyti gagn-
legt,“ segir Jón.
Alkóhólismi erfist ekki með sköp-
unargáfu eða stærðfræðihæfileikum
heldur kemur hann fram hjá þeim
sem gæddir eru leiðtogahæfileikum.
„Það er mjög algengt að sjá alkóhól-
isma meðal ættingja íslenskra al-
þingismanna og annarra leiðtoga, en
alkóhólismi og leiðtogahæfileikar í
erfast á sama geni,“ segir Jón.
Enn eitt tilfellið sem Jón kannaði
var nærsýni. Hann segir að 10% Is-
lendinga séu nærsýnir en annars
staðar í heiminum sé nærsýni mun
algengari. Hæst sé hlutfallið til
dæmis í Taívan, þar sem 90% íbú-
anna séu nærsýnir, en í Japan er
hlutfallið 50%. Jón komst að því að
nærsýni stæði í sambandi við lær-
dómshæfileika, og á það
væri almennt fallist þar
sem það hefði verið rann-
sakað víðar. „Þess vegna
eru til dæmis dúxar í
menntaskólunum mjög oft
nærsýnir og stærra hlut-
fall Taívana en annars staðar á auð-
velt með að læra.“
Kostur að geta rann-
sakað heila þjóð
Jón komst að því að erfðagangur
geðklofagensins væri ríkjandi með
ófullkominni sýnd, sem þýðir í raun
og veru að þeir sem eru haldnir geð-
klofa og sumir ættingjar þein-a bera
hið stökkbreytta gen, en aðeins einn
fjórði af þeim verður veikur. Niður-
stöðum hans bar saman við niður-
stöður þýskrar rannsóknar sem var
gerð á svipuðum tíma.
Rannsóknir Jóns höfðu þó ótví-
ræða kosti fram yfir erlendar rann-
sóknir. Þær byggðu nefnilega á öll- V
um sem greinst höfðu með geðklofa
hjá heilli þjóð, en Jón rannsakaði
alla sem voru lagðir inn á Klepps-
spítala auk þess sem hann hafði upp-
lýsingar um ættingja þeirra. Hann
segir að það hafi gert honum kleift
að ákvarða hverjar líkurn-
ar væru hjá einstakling-
um að greinast með geð-
klofa.
Jón telur að erfiðara
hefði verið að framkvæma
rannsóknina í dag þar
sem upplýsingar um þá sem grein- r
ast með geðklofa væru ekki á einum
stað, þ.e.a.s. allir væru ekki lagðir
inn á sama spítalann eins og gert
var þegar hann var við rannsóknir.
Auk þessa væri nú hægt að halda
sjúkdómnum niðri með lyfjum og
sumir þyrftu því ekki að leggjast inn
á spítala og væru því ekki skráðir ^
þar. *•
Sýndu að geð-
klofi var arf-
gengur sjúk-
dómur
Taldi að alkó-
hólismi erfðist
eins og
geðklofi