Morgunblaðið - 08.12.1998, Síða 56

56 ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
\UT/S,HÖ
SKAUTA^. HOILIN
REYKJAVIK
Veturinn 1998-’99
OPNUNARTÍMAR
Skólar og sérhópar
Opið fró mónud. til föstud. kl. 10:00-15:00
Almenningur og hópar
Múnudagu kl. 12:00-15:00
Þriðjudaga kl. 12:00-15:00
Miðvikud. og fimmtud. kl. 12:00-15:00
ogkl. 17:00 19:30
Fösludago kl. 13:00-23:00
Laugardaga kl. 13:00-18:00
(Kvölddogskrá auglýst sér)
Sunnudaga kl. 13:00-18:00
Útleigo á laugardagskvöldum
JÓlrhrtsedill með
STEIXDRHLDOBtRDI
í HRDEGINU 2.tSO
fl KVÖLDIN 3-4SO
Skólabrú
BORÐflPANTflNIR
í SÍMfl 5624455
HibemQ
ÞVOTTAVÉL CERÐ LBI 261OT
Nú gildir aí> hafa hrabar hendur
IBERNA ÞVOTTAVEL
meö 7000 sn. vinduhraba
TILBOÐSVERÐ
meöan birgöir endast
39.900
Úr landnorðri
, ÚR LANDNORÐRI: Já, já við
Islendingar eru æðislegastir og
bestir. Norðmenn! þeir eru asnar,
Guðjón.
Kveikja þessa spjalls eru bækur
Hermanns Pálssonar,
Keltar á íslandi og Úr
landnorðri, sem á hinn
bóginn fjallar um
Sama (Finna, Lappa) á
landnámsöld. Bækum-
ar eru ritaðar af áhuga
og megintexti jafnan
studdur tilvitnunum
sem á að virka sann-
færandi fvrir málflutn-
ing höfundar en mér
finnst of einhliða
einsog þegar bókstafs-
trúarmenn nota bibl-
íutilvitnanir sjónar-
miðum sínum til stuðn-
ings.
Það er alveg rétt hjá
Hermanni að víða eru óvæntar vís-
bendingar um Sama í Islenskum
ritum en þá má ekki stækka þær
úr samræmi við þann texta sem
þær eru fengnar.
I viðkomandi handritum benda
meginatriði á hið gagnstæða að
bein samísk áhrif hafi verið undan-
tekning fremur en regla. Það væri
að mínu mati hryggilegt ef íslensk-
ir fræðimenn mynduðu sértrúar-
hópa um kenningar þar sem ýmist
er hlaðið undir keltneskan uppruna
okkar eða þá samískan af því að
viðtekin meginkenning um vestur-
norskan uppruna Islendinga er
óspennandi og að minnimáttar-
kennd íslenskra stjórnmálamanna
gagnvart kollegum sínum í Noregi
leyfir ekki hlutlæga söguskoðun.
Hermann er ekki haldinn neinni
minnimáttarkennd og hann er heill
í sínum fræðum og ég er sammála
honum um að Islendingar þurfa að
grafa upp rætur menningar sinnar
til fleíri en Norðmanna og Ira.
Þar sem ég bý í fyrrum Sama-
landi sem að mörgu leyti minnir á
North West Territories í Banda-
ríkjunum langar mig til að ræða
þessi mál nánar. Hér í Tromsfylki
eru margir menn norskir af
samískum ættum og myndu geta
rakið ættir sínar til „trölla“ og
„hálf-trölla“ í annan og þriðja lið en
myndu bregðast við æfir ef á þá
yrði gengið um sanngildið. Menn
verða að átta sig á að hér þykir
fínna að „vera kominn af víking-
um“. Vel meinandi yfirvöld verald-
leg og geistleg, fyrst dönsk síðar
norsk, gerðu myndarlega tilraun til
að afsiða og endursiða Sama með
góðu en aðallega þó illu. Þama eiga
Samar og indíánar sömu þjáninga-
sögu að baki. Þessi aðför að
samískri menningu er h'tið þekkt
og minna rædd á Norðurlöndum en
saga indíána. Samar hafa ekki
fengið hjá okkur ímynd hins göf-
uga villimanns og almenn vanþekk-
ing okkar á norskum
málefnum verður nær
alger þegar að málefn-
um Sama kemur. Okk-
ur er alveg sama.
Þó enn megi sjá lif-
andi samíska menn-
ingu er hin hefð-
bundna tjáning hennar
á undanhaldi líkt og
hjá indíánum Amer-
íku. Samar halda engu
að síður ótrauðir uppi
vömum sínum sem
frambyggjar þessa
lands sem við nú köll-
um Norður-Noreg.
Um frumbyggjahlut
þeirra verður varla
mikið deilt. Söguleg gögn era þeim
öll í hag. Erfiðara að fullyrða mikið
um forsöguleg gögn sem fyrir
liggja. Séu þau hins vegar sett í
Mismun norrænna
þjóða verður að skýra
með öðrum hætti, segir
Gísli Ingvarsson, en að
afí Egils Skallagríms-
sonar í móðurætt hafi
verið hálftröll.
menningarlegt samhengi við það
sem við vitum um Sama hafa for-
feður þeirra byggt Skandinavíu
alla nema Danmörku ef að líkum
lætur allt frá lokum síðustu ísaldar.
Hér er verið að ræða um 7-10 þús-
und ára forsögu okkar Skandínava.
Það fer því örlítið í taugarnar á
mér þegar „eðalbornir" Islending-
ar rekja sögu þjóðarinnar frá árinu
874 og geta að engu þeirrar feikn-
arlegu forsögu sem átt hefur sér
stað um nyrsta hluta álfunnar.
Hvemig sem við reynum að rýna í
íslenskar heimildir bókmennta,
tungu og fomleifa eram við sann-
arlega norskrar ættar með tak-
markaðri blóðblöndun við Skota og
Ira á landnámsöld. Þá má alveg
reikna með að Samar eða menn
samískrar ættar hafi og slæðst
hingað og aukið við kyn okkar.
Mjög gott mál í sjálfu sér ef satt
er.
Það er helst á Hermanni að
skilja að Samar og Irar hafi haft
stórfelld menningarleg áhrif á Is-
lendinga og gert þá bæði ljóð- og
bókelska (meðfram galdrakuklinu)
sem hinir norsku kotbændur af
Vesturlandinu vora of illa mennt-
aðir til að sinna nema í besta lagi
sem áheyrendur. Málið er nú ekki
alveg svona móðgandi einfalt.
Samgangur svokallaðra Sama og
Norðmanna með tilheyrandi kyn-
blöndun hefur verið mikill frá
ómunatíð. Löngu fyrir landnám Is-
lands er óhætt að segja. Og á sér
enn stað svo um munar. Ekki hafa
Norðmenn heldur farið varhluta af
kynblöndun við Skota síðustu aldir
og era þeir margir ansi keltneskir
fyrir utan alla þá þræla írska sem
hljóta að hafa verið seldir mansali
á víkingaöld um Noreg allan. Mér
finnst því ekkert sérstaklega erfitt
að hafna þeim kenningu að Is-
lendingar og Færeyingar séu að
kyni og menningu verulega frá-
brugðnir íbúum Vestur-Noregs al-
mennt séð.
Tíska meðal íslenskra fræði-
manna og leikmanna er að reyna
að firra sig nánum skyldleika við
Norðmenn nútímans með daðri um
írskan upprana eða „Herúlakenn-
ingar“. Allt ber þetta keim síðari
tíma túlkunar pólitíkusa á fyrir-
bærinu „guðs útvalda þjóð“. Island
er þá væntanlega iyrirheitna land-
ið. Því Ameríka gekk okkur úr
greipum. En óbreyttir Norðmenn
eram við sem sagt ekki. Það er
nefnilega ekki nógu fínt, kæra
landar, er það?
Þó að allt bendi til þess í raun og
vera. Jafnvel Leifur heppni er
„Son of Iceland" einsog hann hafi
fæðst eingetinn og ekki nánar
hægt að ættfæra. Bara staðfæra.
Pabbi hans var að minnsta kosti
„son of a bitch“ enda norskur sem
betur fer og ekkert skyldur okkur!
Reyndar mun Ari hinn fróði óvart
og í aukasetningu hafa látið þess
getið að Eiríkur rauði hafi verið
maður breiðfirskur. ALLAR aðrar
heimildir segja aðra sögu og nánari
af upprana og innræti kappans. Er
því hæfilegt að nýta sér heimild
Ara sjálfs sem orðaði hana eftirfar-
andi: „Hvatki es missagt es í fræð-
um þessum, þá es skylt at hafa þat
heldr, es sannara reynisk." Annað
er óskhyggja en ekki fræðileg nið-
urstaða.
Það er ekki lengur svo að maður
geti ályktað út frá niðurstöðu einn-
ar rannsóknar. Ekki í raunvísind-
um og ekki heldur í hugvísindum.
Gild ályktun verður líkleg þegar
minnst þrjár óháðar rannsóknir
leiða til samskonar niðurstöðu.
Hvað Hermanni Pálssyni kann að
þykja líklegt verða fleiri að fjalla
um áður en viðunandi niðurstaða
er fengin. Veikleiki íslenskra nor-
rænufræðimanna er einmitt að þeir
eru Islendingar. Fyrir utan Norð-
menn kannski standa Islendingar
engum þjóðum að baki í þjóðernis-
hyggju að ekki sé sagt rembingi.
Við getum þess vegna varlega
treyst okkar eigin niðurstöðum
þegar þær snerta hina viðkvæmu
þjóðerniskennd okkar. Ef við vilj-
um gera okkur að þorpsfíflum
meðal þjóða heimsins þá verðum
við að biðja óháða fræðimenn evr-
ópska og ameríska að kveða upp
salómonsdóm yfír þrætu okkar og
Norðmanna um þjóðemi þeirra
feðga Eiríks og Leifs. Setjum svo
að tilkvaddir fræðimenn myndu
telja þá feðga fulltrúa annarrar
þjóðar, nefnilega Grænlendinga,
hinna fornu sem væri nú útdauð og
því gæti ekkert núlifandi þjóðríki
gert tilkall til þeirra eða afreka
þeirra. Ætlum við þá að ganga af
göflunum?
Ég legg til að við kyngjum oflæt-
inu og viðurkennum aftur hánor-
rænan uppruna kyns og menningar
okkar. Það má hins vegar endur-
skoða hvað í því felst. Norðmenn
eiga sér lengri sögu en íslands-
byggð. Saga þeirra er því okkar
saga. Fyrir þrjú þúsund árum á að
giska fara suðrænni Evrópumenn
að fikra sig inn í Skandinavíu með
búfé og komrækt og „germanska“
tungu og blandast frumbyggjun-
um. Veiðigörpum miklum bæði til
sjós og lands. Hvaða tungu þeir
töluðu vitum við ekki. Ekki heldur
um útlit þeima. Það er hins vegar
afar eðlilegt að telja veiðimenn
þessa líkjast Sömum nútímans
mikið. Við kynblöndunina hefur
orðið til það fólk sem við í dag sjá-
um byggja Skandinavíu og era Su-
omear þar með taldir en þeir
byggja Finnland nútímans ásamt
Sömum og tala skyld tungumál. I
Noregi hefur blöndunin einnig ver-
ið mikil og átt sér langa sögu þegar
Island loksins fannst.
Kynblöndun sem varð á land-
námsöld hefur því verið framhald
gamallar hefðar og telja verður
léttvæga séð í þrjú þúsund ára
samhengi.
Norðmenn nútímans vilja ekki
kenna sig við Sama. Þó er óhugs-
andi annað en að Samar, Svíar,
Norðmenn og Finnar eigi sér allir
sömu forfeður þó hlutföllin séu
eitthvað ólík einsog gengur.
Þetta gildir líka um Islendinga.
Þeir urðu ekki til úr engu árið 874.
Það gerði að vísu Leifur „Son of
Iceland" hinn heppni eins og frægt
er orðið.
Nú er því ekki að leyna að allar
áður taldar norrænar þjóðir nútím-
ans eru skemmtilega frábragðnar
á yfirborðinu þó auðvelt sé að sjá
hina sameiginlegu menningarlegu
rót allra. Mismun norrænna þjóða
verður að skýra með öðram hætti
en að afi Egils Skallagrímssonar í
móðurætt hafi verið hálftröll. Það
bendir heldur til hins gagnstæða.
Höfundur er læknir, búsettur í
Tromso í Norður-Noregi.
Gísli
Ingvarsson
NÚ Á allra síðustu
mánuðum hefur mikil
umræða hafist í þjóð-
félaginu um friðun há-
lendis íslands, það er
að sjálfsögðu nauðsyn-
legt að góð og mál-
efnaleg umræða fari
fram um þessi mál en
því miður hefur því
ekki verið að heilsa að
þessu sinni því umræð-
an hefur einkennst af
slíkum tilfinningahita
að heilbrigð skynsemi
er látin lönd og leið og
við taka umræður sem
byggðar eru á sama
plani og umræða
grænfriðunga um hvalveiðar, hval-
ir skulu friðaðir hvað sem tautar
og raular.
Eyjabakkar hafa verið einna
mest til umræðu og hefur þar
margt merkilegt komið fram, t.d.
hefur því verið haldið fram að
Eyjabakkar séu einstök nátt-
úraperla sem ekki megi snerta, en
það vita auðvitað allir
sem þangað hafa
komið að svo er ekki,
enda hafa ferðamenn
sem inn á hálendið
koma ekki sótt þang-
að þó svo að auðvelt
sé að komast þangað
akandi. Eyjabakkar
era ekki meiri nátt-
úraperla heldur en
mörg þau svæði sem
verið er að leggja
undir malbik á suð-
vesturhominu, og
ekki hef ég orðið var
við að fólk amaðist við
því að byggðir væra
steinkumbaldar og
lagðar sverar lagnir um allt þegar
virkjað er í einni helstu nátt-
úruperlu Islands, Þingvöllum.
Ferðaskrifstofur hafa látið til
sín taka í sambandi við þetta mál
en þeim þykir sjálfsagt ágætt að
eiga eitt stykki hálendi til að selja
aðgang að en hjá þeim er aðalmál-
ið ekki friðun heldur gróðasjónar-
mið og það er auðvitað snjallræði
hjá þeim að nota þá sem slegnir
era friðunar-blindu til að vinna að
þessu máli fyrir sig.
Ferðamannaiðnaðurinn er vax-
andi á Islandi en það vitum við
Austfirðingar að hann fer að lang-
mestu leyti fram á þrem mánuðum
yfir hásumarið, a.m.k. hér austan-
lands og Fljótsdalsvirkjun mundi
engu breyta þar um. í viðtali við
Eyjabakkar eru ekki
meiri náttúruperla,
segir Haukur Björns-
son, en mörg svæði
sem fara undir malbik
á suðvesturhorninu.
einhvem af forystumönnum um
friðun á hálendinu nú um daginn
gaf hann í skyn að skáldið Einar
Benediktsson, sem á sínum tíma
barðist fyrir virkjun fallvatna á ís-
landi, myndi í dag sennilega vera á
móti virkjunum og þá verður
manni spurn hvort ekki sé full-
langt gengið að vera að skipta um
skoðun fyrir mann sem legið hefur
í gröf sinni í áratugi í leit að rökum
fyrir máli sínu.
Hámark vitleysunnar er síðan
þegar tvær ungar stúlkur ætla að
fara að svelta sig uppí Háskóla Is-
lands yfir jólin fyrir þennan mál-
stað með þeim rökum að þær séu
að gera þetta fyrir framtíð barna
sinna, ekki veit ég hvort þessar
stúlkur eiga einhver börn en það
get ég upplýst að ég á fjögur börn
sem ég hef áhuga á að geti valið
sér að búa á Austfjörðum í fram-
tíðinni og geti fundið störf er hæfa
þeirra menntun, en það mun ekki
gerast nema að til komi ný at-
vinnutækifæri og tel ég að Fljóts-
dalsvirkjun muni eiga stóran þátt í
myndun þeirra tækifæra.
Ég vil að lokum skora á stjórn-
völd að láta ekki tískusveiflu hafa
áhrif á stefnu sína og hvika ekki
frá þeim ásetningi að hefja virkjun
Jökulsár í Fljótsdal og uppbygg-
ingu stóriðju í Reyðarfirði sem
snúa mun vörn í sókn á Austur-
landi, Austfirðingum og íslandi
öllu til heilla.
Höfundur er rekstrarstjóri á Eski-
firði.
Friðunartískan
Haukur
Björnsson
/