Morgunblaðið - 10.12.1998, Qupperneq 12

12 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Veiðileyfí háð haffæris-
skírteini og skráningu
Þingflokkar stjórnarflokkanna samþykktu
í gær lagafrumvörp til breytingar á lögum
um stjórn fískveiða þar sem lagt er til að
við veitingu leyfa til veiða í atvinnuskyni
komi aðeins til greina þau fískiskip, sem
hafí haffærisskírteini og skrásett séu á
skipaskrá Siglingastofnunar. Frumvörpin
eru hér birt í heild sinni.
FRUMVARP til laga um breytingu
á lögum nr. 38 15. maí 1990, um
stjórn fískveiða, með síðari breyt-
ingum
(Lagt fyrir Alþingi á 123. löggjaf-
arþingi 1998-99)
1. gr.: 5. gr. laganna orðast svo:
Við veitingu leyfa til veiða í at-
vinnuskyni koma aðeins til greina
þau fískiskip sem hafa haffæris-
skírteini og skrásett eru á skipa-
skrá Siglingastofnunar Islands eða
sérstaka sla’á stofnunarinnai' fyrir
báta undir 6 metrum. Skulu eigend-
ur þeirra og útgerðir fullnægja
skilyrðum til að stunda veiðar í
fískveiðilandhelgi Islands sem
kveðið er á um í lögum um fjárfest-
ingu erlendra aðila í atvinnurekstri
og í lögum um veiðar og vinnslu er-
lendra skipa í fiskveiðilandhelgi Is-
lands.
2. gr.: 6. gr. laganna fellur brott.
3. gr.: Orðin „eða þorskaflahá-
marks og veiðidagar ekki til sókn-
ardaga" í 2. mgi’. 6. gr. a laganna,
sem verður 6. gr., falla brott.
4. gr.: 1. tölul. 3. mgr. 7. gr. lag-
anna fellur brott.
5. gr.: í stað 2. málsl. 6. mgr. 11.
gr. laganna koma tveir nýir máls-
liðir, svohljóðandi: Einungis er
heimilt að framselja aflahlutdeild af
báti sem er minni en 6 brl. til báts
eða báta undir þeim stærðarmörk-
um. Ef bátur sem er minni en 6 brl.
er stækkaður umfram þau mörk er
einungis heimilt að framselja þá
aflahlutdeild er báturinn hafði fyrir
stækkun til báta sem eru minni en
6 brl.
6. gr.: Eftirtaldar breytingar
verða á 12. gr. laganna: a. 2. málsl.
1. mgr. fellur brott. b. Við greinina
bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
Einungis er heimilt að framselja
aflamark báts sem minni er en 6
brl. til báts eða báta undir þeim
stærðarmörkum. Ef bátur sem er
minni en 6 brl. er stækkaður um-
fram þau mörk er einungis heimilt
að framselja þann hluta aflamarks
bátsins sem leiddur er af þeirri
aflahlutdeild sem báturinn hafði
fyi-ir stækkun til báta sem era
minni en 6 brl.
7. gr.: Lög þessi öðlast þegar
gildi.
Ákvæði til bráðabirgða. I
Bátar minni en 6 brh, sem stund-
að hafa veiðar með línu og hand-
færum með dagatakmörkunum eða
með þorskaflahámarki, krókabátar,
skulu á fiskveiðiárinu 1998/1999
stunda veiðar samkvæmt þessu
ákvæði. Um veiðar annarra báta
undir 6 brl. fer eftir gildistöku laga
þessara eftir almennum ákvæðum
laga um stjórn fiskveiða.
Krókabátum er einungis heimilt
að stunda veiðar með línu og hand-
færum eða einungis með handfær-
um. Þó er sjávarútvegsráðherra
heimilt að veita þeim leyfi til að
stunda veiðar á botndýrum með
þeim veiðarfærum sem til þarf, svo
sem plógum og gildrum, svo og til
hrognkelsaveiða í net.
Heildarþorskaflaviðmiðun króka-
báta er 13,75% af ákvörðuðum
heildarþorskafla. Þar af er saman-
lagt þorskaflahámark þeirra báta
sem þann kost hafa valið 12,64%,
heildarþorskaflaviðmiðun þeirra
báta sem stunda veiðar með daga-
takmörkunum og nota línu og
handfæri 0,18% og heildar-
þorskaflaviðmiðun þeirra báta sem
stunda veiðar með dagatakmörkun-
um og nota handfæri eingöngu
0,93%.
Heimilt er að framselja varan-
lega þorskaflahámark krókabáts til
annars krókabáts eða báta sem
stunda veiðar með þorskaflahá-
marki. Innan fiskveiðiárs er heimilt
að flytja allt að 30% af úthlutuðu
þorskafiahámarki krókabáts til
annars ki-ókabáts eða báta sem
stunda veiðar með þorskaflahá-
marki. Enn fremur er heimilt að
flytja til krókabáts á þorskaflahá-
marki aflamark af þorski skv. 7. gr.
Um þann flutning gilda almennar
reglur um flutning aflamarks. Til-
kynna skal Fiskistofu fyrir fram
um flutning þorskaflahámarks milli
báta og öðlast hann ekki gildi fyrr
en Fiskistofa hefur staðfest flutn-
inginn. Heimilt er að veita báti, sem
stundað hefur veiðar með tiltekn-
um fjölda sóknardaga síðastliðin
tvö fiskveiðiár, leyfi til að stunda
veiðar með þorskaflahámarki þess í
stað, en reiknað þorskaflahámark
bátsins verður þá áfram hluti sam-
eiginlegs hámarksþorskafla báta
sem stunda veiðar samkvæmt
dagatakmörkunum.
Sóknai’dagur telst vera allt að 24
klukkustundir frá upphafi veiði-
ferðar. Sóknardegi telst lokið þegar
bátur landar afla. Ráðherra skal
með reglugerð kveða nánar á um
fyrirkomulag sóknardaga og eftirlit
með þeim. Utan sóknardaga eru
allar veiðar bannaðar. RáðheiTa
getur þó heimilað að veiðar í sér-
hæfð veiðarfæri samkvæmt síðari
málslið 2. mgr. þessa ákvæðis, sem
og veiðar með sérhæfðri línu til
veiða á háffiskum, séu utan sóknar-
daga.
Fjöldi sóknardaga þeirra báta
sem stunda veiðar með dagatak-
mörkunum og nota línu og hand-
færi skal vera 26 á fiskveiðiárinu
1998/1999. Ef bátur rær með línu
skal margfalda fjölda nýttra daga
með tölunni 1,9 á tímabilinu frá 1.
maí tii 1. september en með tölunni
1,35 á öðrum tíma. Þorskafli hvers
báts má þó eigi vera meiri en 30
lestir á fiskveiðiárinu miðað við
óslægðan fisk.
Sé einn maður í áhöfn krókabáts
er óheimilt að róa með og eiga í sjó
fleiri en 12 bala alls af línu fyrir
hvem sóknardag en 20 bala séu
tveir eða fleiri í áhöfn. Miðað er við
að 500 krókar séu á línu í hverjum
bala.
Fjöldi sóknardaga þeirra báta
sem veiðar stunda með dagatak-
mörkunum og nota handfæri ein-
göngu skal vera 32. Þó skal
þorskafli hvers báts eigi vera meiri
en 30 lestir á fiskveiðiárinu miðað
við óslægðan fisk.
Heimilt er að flytja veiðileyfi frá
krókabáti sem leyfi hefur til að
veiða samkvæmt þessu ákvæði til
annars jafnstórs krókabáts miðað
við rúmtölu. Óheimilt er að flytja
veiðileyfi til krókabáts sem er
stærri en sá krókabátur sem veiði-
leyfi lætur nema jafnframt sé flutt
veiðileyfi af öðrum krókabáti sem
er þrefalt stærri að rúmtölu en sem
stækkuninni nemur. Slíkur bátur
má þó ekki verða stærri en 6
brúttótonn. Óheimilt er að flytja
veiðileyfi frá báti sem stundar veið-
ar með þorskaflahámarki til báts
sem stundar veiðar með tilteknum
fjölda sóknardaga.
Óheimilt er að stækka krókabát
nema flutt sé veiðileyfi af öðrum
báti sem er þrefalt stærri að rúm-
tölu en sem stækkuninni nemur.
Óheimilt er að flytja veiðileyfi frá
báti sem stundar veiðar með
þorskaflahámarki til báts sem
stundar veiðar með tilteknum
fjölda sóknardaga. Slíkum báti má
þó aldrei breyta svo að hann verði
stærri en 6 brúttótonn.
Eins og hvað varðar aflamark í 2.
mgr. 6. gr. getur ráðherra ákveðið
að afli teljist ekki til þorskaflahá-
marks og veiðidagar ekki til sókn-
ardaga í tilteknum fjölda opinberra
sjóstangaveiðimóta á fiskveiðiárinu
1998/1999. Áætlaðan afla krókabáta
á fiskveiðiárinu 1998/1999 skal
draga frá leyfðum heildarafla áður
en honum er skipt á grundvelli afla-
hlutdeildar.
Ákvæði til bráðabirgða II
Fyrir upphaf fiskveiðiársins
1999/2000 skal krókabátum úthlut-
að aflahlutdeild samkvæmt þessu
ákvæði.
Bátar sem stundað hafa veiðar
með þorskaflahámarki skulu fá út-
hlutað aflahlutdeild í þorski miðað
við þá hlutdeild sem aflahámark
bátsins er í þeim 12,64% af há-
marksþorskafla sem í hlut þessa
bátaflokks hefur komið.
Þeirri 0,18% hlutdeild í hámarks-
þorskafla sem komið hefur í hlut
báta sem stunda veiðar með daga-
takmörkunum og nota línu og
handfæri skal skipta jafnt milli
báta í þessum flokki.
Þeirn 0,93% hlutdeild í hámarks-
þorskafla sem komið hefur í hlut
báta sem stundað hafa veiðar með
dagatakmörkunum og nota hand-
færi eingöngu skal skipta jafnt milli
báta í þessum flokki.
Samanlögð hlutdeild krókabáta í
hámarksafla af ýsu, ufsa og steinbít
skal vera jöfn meðalhlutdeild þeirra
í heildarafla af hverri þessara teg-
unda almanaksárin 1996, 1997 og
1998 og skal hún skiptast milli
veiðikerfa þeirra í sömu innbyrðis
hlutföllum og þorskur skv. 2.-4.
mgr. í flokki báta sem stundað hafa
veiðar með þorskaflahámarki skal
hlutdeild af ýsu, ufsa og steinbít
skiptast í hlutfalli við veiðar hvers
báts um sig á þessum árum og skal
í þeim samanburði miðað við tvö
bestu ár hvers báts af framan-
greindum þremur árum. I flokkum
báta sem stundað hafa veiðar með
dagatakmörkunum skal hlutdeild af
ýsu, ufsa og steinbít skiptast jafnt
milli báta innan hvors flokks um
sig.
Ákvæði til bráðabirgða III
Á fiskveiðiárinu 1999/2000 skal
ráðstafa 5.000 lesta aflaheimildum
af þorski til jöfnunar samkvæmt
þessu ákvæði. Aflaheimildir þessar
miðast við óslægðan fisk og skulu
þær dregnar frá leyfðum heildar-
afla þorsks áður en honum er skipt
á grundvelli aflahlutdeildar.
Uthlutað skal til þeirra skipa
sem fiskveiðiárið 1998/1999 njóta
úthlutunar samkvæmt ákvæði til
bráðabirgða I í lögum nr. 83/1995
eða skipa sem koma í þeirra stað.
Skal úthlutun til hvers skips vera
meðaltal þess sem kom í hlut þess
skips, eða skips sem í þess stað
kom, á fiskveiðiárunum 1997/1998
og 1998/1999. Hafi ekkert skip
komið í stað skips sem úthlutunar
naut fiskveiðiárið 1998/1999 hækk-
ar úthlutun samsvarandi til þeirra
sem eftir eru.
Ákvæði til bráðabirgða IV
Sjávarútvegsráðherra skal fyrir
lok ársins 2000 leggja skýi-slu fyrir
Alþingi um áhrif laga um stjórn
fískveiða. Endurskoða skal lögin
iyrir lok fiskveiðiársins 2000/2001.
Athugasemdir við
lagafrumvai-p þetta
Þann 3. desember sl. féll í
Hæstarétti dómur í málinu nr.
145/1998: Valdimar Jóhannesson
gegn íslenska ríkinu. Með dóminum
var dæmd ógild sú ákvörðun sjáv-
arútvegsráðuneytisins 10. desem-
ber 1996 að hafna umsókn Valdi-
mars um almennt og sérstakt veiði-
leyfi. í forsendum dómsins kemur
fram að ákvæði 5. gr. laga nr.
38/1990, um stjórn fiskveiða, sé í
andstöðu við jafnræðisreglu 1. mgi’.
65. gr. stjórnarskrárinnar og þau
sjónarmið um jafnræði sem gæta
þarf við takmörkun á atvinnufrelsi
skv. 1. mgi'. 75. gr. hennar að því
leyti sem jeyfi til veiða í fiskveiði-
landhelgi íslands séu til frambúðar
bundin við skip sem haldið hafi ver-
ið til veiða á ákveðnum tíma.
íslenski fiskiskipaflotinn stækk-
aði mikið á sjöunda áratugnum og í
upphafi þess áttunda. Þessi stækk-
un ásamt ófullkomnum aðferðum
við fiskveiðistjórn leiddi til þess að
afli fór langt fram úr því sem æski-
legt var talið miðað við fiskveiðiráð-
gjöf og hámarksaflaviðmiðanir
stjórnvalda. Haustið 1983 blasti við
að íslenski fiskiskipaflotinn var orð-
inn allt of stór miðað við afrakst-
ursgetu fiskstofnanna og verulega
þurfti að takmarka sókn og afla.
Var það m.a. gert með því að binda
veitingu leyfa til veiða í atvinnu-
skyni við þau skip ein sem höfðu
fengið veiðileyfi áður og höfðu ekki
horfið varanlega úr rekstri, sem og
skip sem komu í þeirra stað. Hlið-
stæð regla hefur verið í gildi frá
þeim tíma og er nú í áðurnefndri 5.
gr. laga nr. 38/1990. Með dómi
Hæstaréttar er þessari reglu
hnekkt og það talið andstætt fyrr-
greindum stjórnarskrárákvæðum
að veita ekki veiðileyfi öðrum en
þeim er hafa forræði yfir skipum
sem fyi’ii’ eru í fiskiskipaflotanum.
Er óhjákvæmilegt að við þessu sé
brugðist af hálfu löggjafans þannig
að settar verði reglur um veitingu
leyfa til veiða í atvinnuskyni í stað
þeirrar sem Hæstiréttur hefur
ógilt.
Eitt helsta viðfangsefni varðandi
fiskveiðistjórn í heiminum um þess-
ar mundir er að hafa hemil á stærð
fiskiskipaflotans. í því sambandi
má nefna að nú er unnið á vegum
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna (FAO) að
gerð alþjóðlegra samþykkta um
þetta efni og verður málið væntan-
lega til lykta leitt á sjávarútvegs-
ráðherrafundi FAO í marsmánuði á
næsta ári. Flest ef ekki öll fiskveiði-
ríki hafa reglur er takmarka flota-
stærð. Væri æskilegt að unnt væri í
framhaldi af dómi Hæstaréttar að
setja reglur sem í senn fullnægðu
skilningi dómsins á jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar og stuðluðu að
jafnvægi milli afrakstursgetu fisk-
stofnanna og afkastagetu fiski-
skipaflotans.
Veruleg vandkvæði sýnast þó á
því að ná þessu markmiði. Aðgang-
ur nýrra skipa og aðila þyrfti þá að
tengjast því að skip og aðilar sem
fyrir eru í útgerð hyrfu úr greininni
og hættu starfsemi. Snýr vandinn
við að opna aðgang að fiskiskipa-
flotanum án þess að stækka hann
því bæði að því að setja reglur um
með hvaða hætti aðilar sem fyrir
eru hætti í útgerð, sem og hvernig
haga skuli vali nýrra aðila í þeiwa
stað.
Aflahlutdeildarkerfið sem ríkir
hér á landi gerir þetta þó síður
brýnt en væri ef engin slík stjórn
væri á veiðunum. Var raunar gert
ráð íyrir því í athugasemdum við
frumvarp það er síðar varð að lög-
um nr. 38/1990 að reglur um tak-
mörkun á flotastærð yrðu óþarfar
þegar fram liðu stundir.
I ljósi þessa og erfiðleika við að
móta virkar reglur til að hafa stjórn
á stærð flotans án þess að veita að-
ilum sem fyrir eru forgang umfram
aðra er lagt til í frumvarpinu að
hinum sérstöku takmörkunum skv.
5. gr. verði aflétt og aðgangur verði
frjáls og leyfi megi gefa út til allra
skipa að fullnægðum almennum
skilyrðum. Þau skilyrði verði að
skip hafi gilt haffærisskírteini og sé
skrásett á skipaskrá enda fullnægi
eigandi þess og útgerðarmaður
skilyrðum laga um að mega stunda
fiskveiðar í fiskveiðilandhelgi Is-
lands. Með þessu er horfið frá því
skilyrði að þeir komi einir til gi’eina
við útgáfu almenns leyfis til fisk-
veiða sem hafa yfir að ráða skipum
sem haldið var til veiða á ákveðnum
tíma og er þessi breyting til sam-
ræmis við fyrrnefndan dóm Hæsta-
réttar.
Hluti smábátaflotans, svonefndir
ki’ókabátar, eru utan við aflahlut-
deildarkei-fið. Eni veiðar þeirra
takmarkaðar með þorskaflahá-
marki eða sóknardagafjölda. Eðli-
legastur skilningur á dómi Hæsta-
réttar er sá að óheimilt sé að binda
leyfi til þessara veiða við þá eina
sem hafi yfir að ráða bátum sem
haldið hafði verið til veiða á ákveðn-
um tíma. Veiðum báta í þessu kerfí
er ekki stýrt með fyrir fram
ákveðnum aflaheimildum til ein-
staki-a báta af öllum þeim tegund-
um sem sæta almennt veiðitak-
mörkunum. Því er ljóst að óheftur
aðgangur nýiTa aðila að veiðileyf-
um hefði önnur áhrif en í aflahlut-
deildarkerfinu þar sem veiðileyfi í
þessum kerfum felur jafnframt í
sér aðgang að veiðum úr óskiptum
aflaheimildum. Er ljóst að óheftur
aðgangur nýiTa báta að dagakerf-
inu mundi stofna útgerð þess báta-
flota í óefni og aðgangur að
þorskaflahámarkskerfinu mundi
leiða til óheftra veiða á öðrum teg-
undum en þorski og skerða afla-
heimildir þeirra sem hafa aflahlut-
deild í þessum tegundum.
Reynsla undanfarinna ára sýnir
að veiðigeta krókabáta er orðin slík
að útilokað er að veiðar þeirra geti
verið án stjórnunar, frekar en ann-
arra skipa og báta, þegar engum
takmörkunum á flotastærð verður
við komið. Við þær aðstæður hlýtur
ávallt að vera nauðsynlegt að setja
þessum bátum einhvern hámarks-
afla í öllum tegundum. Væri veiðum
þessara báta áfram stýrt með hlið-
stæðum hætti og nú er mundu allir
bátar undir tiltekinni stærð geta
fengið leyfi til að veiða úr slíkum
sameiginlegum hámarksafla. Við
þær aðstæður yrði veiðimöguleiki
þeiira sem nú hafa atvinnu af þess-
um veiðum harla lítill. Er sóknar-
geta þeirra báta sem nú stunda
veiðar með dagatakmörkunum
raunar þegar verulega umfram þær
aflaheimildir sem þeim eru ætlaðar
til frambúðar samkvæmt lögum.
Eina færa leiðin til að gera þessa
útgerðarmenn jafnsetta öðrum er
að breyta veiðiheimildum þeirra yf-
ir í aflahlutdeild samhliða því að
óheftur aðgangur opnast að veiði-
leyfum fyrir nýja aðila. Fyrirvara-
laus breyting af þessu tagi mundi
hins vegar hafa verulega röskun í
fór með sér og því er lagt til að
kerfunum verði viðhaldið á stuttum
aðlögunartíma. Því er lagt til að til
loka yfirstandandi fiskveiðiái’sins
búi þeir bátar sem nú eru í svo-
nefndu krókakerfi einir að því en
nýir bátar af þessari stærð verði að
stunda veiðar samkvæmt aflahlut-