Morgunblaðið - 26.01.1999, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Vonir, vald
og vonbrigði
Morgunblaðið/Ásdís
í HEILD er þetta sterk og athyglisverð sýning, segir m.a. í uinfjölluninni. Guðbjörg
Thoroddsen og Margrét Akadóttir í hlutverkum sínum.
LEIKLIST
llviinndagsleí kluisii)
FRÚ KLEIN
eftir Nicholas Wright í íslenskri þýðingu Sverr-
is Hólmarssonar. Leikstjórn og leikmynd: Inga
Bjarnason. Leikarar: Margrét Akadóttir, Guð-
björg Thoroddsen og Steinunn Olafsdóttir. Lýs-
ing: Alfreð Sturla Böðvarsson. Búningar: Ás-
laug Leifsdóttir. Sýningarstjórn og leikskrá:
Sigiaín Valgeirsdóttir. Iðnd, 24. janúar.
KENNINGAR austurríska sálkönnuðarins
Melanie Klein, sem var samtímamaður
Freuds, höfðu geysimikil áhrif á þróun sál-
greiningarinnar á fyrstu áratugum þessarar
aldar, á þeim tíma sem sálgreiningin var að
verða til sem fag og læknisaðferð. Og enn í
dag má sjá áhrif frá skrifum Klein í verkum
fræðimanna á borð við Júlíu Kristevu og ílen-i
póstmódernískra fræðimanna beggja vegna
Atlantshafsins. Það eru hins vegar ekki kenn-
ingar Melanie Klein sem eru í brennidepli í
þessu leikverki Nicholas Wrights, heldur öðru
fremur hennar eigin sálartlækjur, erfitt sam-
band hennar við einkadótturina Melittu, sem
einnig var sálgreinandi, svo og viðbrögð henn-
ar við dauða sonarins, Hans, sem dó af slys-
förum 27 ára gamall. Kenningar Melanie
Klein svífa hins vegar sífellt yfir vötnunum í
leiktextanum, ef þannig má komast að orði,
enda sneru þær ekki síst að sambandi móður
og barna, og sérstaklega að reynslu bamsins í
frumbernskunni en þá reynslu taldi Klein
hafa úrslitaáhrif hvað varðaði þroska og líf
hvers einstaklings.
Kjarni leikritsins felst í persónulýsingu frú
Klein og hér er um flókna og samsetta mann-
lýsingu að ræða. Margrét Ákadóttir fer sann-
arlega á kostum í túlkun sinni á frúnni sem
sveiflast á milli djúprar örvæntingar og dep-
urðar annars vegar, og frekju og tilætlunar-
semi hins vegar; á milli væntumþykju og fyr-
irlitningar, mildi og harðneskju, svo nokkuð
sé nefnt. Margrét túlkaði allan tilfinningaskal-
ann af innlifun og fagmennsku, svo unun var á
að horfa. Sú mynd sem eftir lifir af frú Klein
er mynd af skarpgreindri en dálítið hroka-
fullri konu sem (eins og flestir gáfaðir kenn-
ingasmiðir) á bágt með að þola gagnrýni, en
heldur alltaf húmor og beitir óvæginni íroníu,
bæði á sjálfa sig og aðra. Túlkun Margrétar er
sigur, bæði fyrir hana sjálfa og leikstjórann.
Helstu átök verksins felast hins vegar í
samskiptum frú Klein og dóttur hennar
Melittu, sem Steinunn Olafsdóttir leikur.
Hlutverk Melittu er ekki auðvelt. Hér er um
að ræða fullorðna manneskju sem hefur fetað
hina erfiðu leið í fótspor frægi'ar móður sem
hún bæði elskar og hatar. Þetta er hið „dæmi-
gerða“ ástar-hatur samband móður og dóttur,
þar sem flestar gjörðir dótturinnar eru í senn
viðurkenning á og andóf gegn móðurvaldinu.
Faglegur ágreiningur ríkir á milli mæðgn-
anna, frú Klein elskar dóttur sína en er
meinilla við hana sem fagmann. Þessi ágrein-
ingur leiddi síðar til algjörra sambandsslita
þeirra tveggja. Melitta kemur áhorfendum
fyrir sjónir sem manneskja beygð af ofui'valdi
hinnar sterku móður, andóf hennar gegn móð-
urinni kemur ekki síst niður á henni sjálfri:
hún er taugatrekkt, veik fyrir víni og auðsær-
anleg.
Steinunn Olafsdóttir naut sín ekki sem
skyldi í hlutverkinu. Raddbeiting hennar var
annarleg á köflum og virkaði ómarkviss og
það sama má segja um túlkun hennar í heild.
Það var sem óöi’yggi persónunnar smitaði út
frá sér yfir í leik Steinunnar. Steinunn hefur
hins vegar mjög sterka návist á sviði og býr
yfir einni bestu rödd íslenskra leikkvenna, að
mínu mati, en hún hefði þurft að fá hér mun
ákveðnari leikstjórn en raun ber vitni.
Guðbjörg Thoroddsen fer með hlutverk
Paulu Heiman, sem var nemandi og tiyggur
íylgismaður Melanie Klein lengst af, þótt hún
síðar yfirgæfi hana líkt og margir fleiri. Texti
Paulu er ekki mikill þótt viðvera hennar á
sviðinu sé mikil. Guðbjörg náði góðum tökum
á hlutverkinu, jafnt í þögn sem tali, og náði vel
að sýna þá virðingu og væntumþykju sem
nemandinn ber til lærimeistarans þrátt fyrir
augljósa galla hans.
Inga Bjarnason, leikstjóri, gerir einnig leik-
myndina sem er íyrst og fremst raunsæisleg
og skapar verkinu trúverðuga umgjörð. Það
sama má segja um búninga Áslaugar Leifs-
dóttur, þeir studdu vel persónusköpun kvenn-
anna þriggja. Lýsing Alfreðs Sturlu Böðvars-
sonar var á köflum ómarkviss og virtist ein-
hver frumsýningarvandi vera þar á ferðinni.
Reyndar gildir það einnig um fleiri hliðar sýn-
ingarinnar, þannig var nokkuð um ómarkviss-
ar innkomur í textaflutningi og jafnvel bar á
því að textinn gleymdist á stöku stað. En
þessa erfiðleika má skrifa á reikning frumsýn-
ingarótta og er engin ástæða til að ætla annað
en þessir vankantar sniðist fljótt af. í heild er
hér um að ræða sterka og athyglisverða sýn-
ingu sem ætti að höfða til áhugamanna um
sálgreiningu og bókmenntafræði (þar koma
kenningar Klein víða inn) ekki síður en leik-
húsáhugamanna.
Soffía Auður Birgisdóttir
Tímarit
• ÁRNESINGUR V hefti rit Sögu-
félags Árnesinga er komið út. Ritið
kom fyrst út árið 1990 og hefur kom-
ið út með tveggja ára millibili síðan.
í i-itinu eru tólf greinar um marg-
vísleg efni og
meirihluti höf-
unda hefur ekki
átt greinar í Ár-
nesingi áður. Dr.
Helgi Þorláksson
fjallar um Hruna
og ástæður þess
að Haukdælir
völdu sér búsetu
þar á þjóðveldis-
öld, Gunnar heit-
inn Markússon á grein um Hjalla í
Ölfusi og þá einkum sögu kirkjunnar
þar. Skúli Helgason segir frá
„Kirkjusmiðnum norðlenska Bjarna
Jónssyni“ sem byggði kirkjur og
bæjarhús í Árnes- og Rangárþingum
um miðja 19. öld. Steinþór Gestsson
ritar um séra Valdimar Briem á
Stóra-Núpi og einnig er birt grein
um ljóðagerð Valdimars eftir Olaf
heitinn Briem. Jón Karlsson í Gýgj-
arhólskoti lýsir baráttu bænda í
Laugardal við hart vor 1920 og
Kristrún Matthíasdóttir á Fossi rit-
ar tvær greinar, að mestu eftir frá-
sögn Guðlaugar systur sinnar. Heit-
ir önnur greinin „Sauðaleitin" og
fjallar um upprekstur Gnúpverja á
geldfé í afrétt fyrir sumarmál og hin
„Búnaður fjallamanns fyrh' 1940“ og
fjallar um heimabúnað fjallamanna.
Sigurður Pétursson magister ritar
grein um samskipti Brynjólfs bisk-
ups Sveinssonar við Bræðratungu-
fólkið og Ásdís Egilsdóttir magister
segir frá jarteinum (kraftaverkum)
Þorláks biskups Þórhallssonar. Dr.
Gunnar Karlsson fjallar um upphaf
byggðar í Skálholti, sem hann hygg-
ur jafnvel eldri en áður hefur verið
talið, og tengir tímatal Ara fróða við
nýjustu rannsóknir á Grænlands-
jökli. Páll Lýðsson í Litlu-Sandvík
segir frá Brunna-Brynka, kynlegum
kvisti, sem leitaði vatnsbóla með
hríslu í hönd, oft með undraverðum
árangri. Þá er í ritinu mannanafna-
skrá fimm f.yrstu bindanna.
Útgefandi er Sögufélag Árnes-
inga, til húsa hjá Héraðsskjalasafni
Árnesinga á Selfossi. Ritið er prent-
að í Prentsmiðju Suðuriands og er
271 bls.
Valdimar
Briem
„Framliðu
móksýniru
BÆKIJR
Ljóö
SKÁLDA
Eftir Olaf Grétar, eigin útgáfa,
Reykjavík, 1998, 74 bls.
í FYRSTA lagi: strangtrúað
hreintungustefnufólk skyldi halda
sig í hæfilegri fjarlægð frá Skáldu.
Bókin samanstendur af tveimur
löngum ljóðabálkum og þriðji hlutinn
er samsafn styttri ljóða. Ljóðabálk-
arnir Tregarímur og Okólnir eru lík-
lega að jöfnum hluta á íslensku og
samblandi af ensku, dönsku, þýsku
og slettum úr þeim málum:
Irófánus dystófarsa transfix empýr
egómalíon sólpax nómótóm
furia plex, stenófllistín
(Tregarímur, bls 14)
Gerðar voru ýmsar tilraunir með
þetta fyrr á öldinni og til eru merki-
leg rit eftir geðklofa höfunda sem
haldnir eru ofnæmi fyrir móðurmál-
inu og hafa smíðað sér sína eigin
tungu til heimabrúks - ekki merki-
Söng1(>nleikar
í Tónlistarskóla
Rangæinga
SÖNGNEMENDUR Tónlistarskóla
Árnesinga og Tónlistarskóla Rangæ-
inga halda sameiginlega tónleika í
Hvoli á Hvolsvelli á morgun, mið-
vikudag, kl. 21. Alls munu tíu nem-
endur syngja óperuaríur og íslensk
og erlend lög efth' ýmsa höfunda. Þá
munu Rangæingarnir syngja saman
nokkur amerísk lög úr kvikmyndum
og söngleikjum. Kennarai' þeirra era
þau Ingveldur Hjaltested, Eyi'ún
Jónasdóttir og Jón Sigurbjörnsson.
Nemendur eru að ljúka 2. til 8. stigi
og einn nemandi lauk 8. stigi sl. vor
og stundar nú framhaldsnám hjá
Guðmundi Jónssyni óperusöngvara.
leg sem heimild um sjúklegt ástand
heldm- einmitt vegna þess að tungu-
málið er beitt furðum sem ekki eiga
sér hliðstæður. Ljóðabálkar Ólafs
Grétars minna á slík skrif. I þeim er
gífurlegt hlæði af vísunum, einkum í
goðafræði og fomeskju; þetta er
kraftaskáldskapur, særingar. Sum-
staðar örlar á tóni sem svipar til
ljóða Sigfúsar Bjartmarssonar sem
annars er ekki hægt að taka feil á.
Víða eru talsvert tignarlegir frasar
en sumstaðai' verður maður hrein-
lega að játa sig sigraðan gagnvart
þessu hugflæði af orðum sem eru
ekki til í neinum orðabókum - enda
kannski ekki hugsað til að hægt sé
að leggja rökrænan skilning í það.
Drápurnar tvær eru settar upp
einsog vísur eða rímur og eru fullar
af myrku, spádómslegu óráði:
Stungu rósir ofskynjunar
í ókorainni refsingu.
Horfðu augum skelfmgar
á dauðs manns blóð
og seks manns vopn.
Hví glepja ei augu
hví heyra eyru?
Settust yfir líki
áhorfendur tveir
en bani í homi tærist.
Hjartaó ei lengur slær
hvað er nú til ráða?
(Ókólnir, bls. 33)
Ljóðin í þriðja og síðasta hluta
bókarinnar, „Vísur og kvæði“, eru
styttri, einfaldari, nálægari og ein-
lægai'i. Þetta eru rímaðar stökur,
rímur, vísur og kvæði, jafnvel hæk-
ur. Þessi hluti er æði misjafn; marg-
ar bögurnar þykja mér beinlínis
vondar en best tekst skáldinu upp í
myrkum vaðli í sama dúr og ljóða-
bálkai'nir. Og sá stíll hæfir ekki ná-
lægum texta, fegurðarhyllingu, nátt-
úrumynd eða grunsemd.
Skálda er óvenjuleg bók og jafnvel
undarleg. En eins má fullyrða að heil-
brigðasta krafan til ljóða sé sú að þau
komi manni undarlega fyrir sjónir.
Hermann Stefánsson
Fjölskyldu-
erfiðleikar
KVIKMYNPIR
Stjörnubfó,
Laugarásbió
STJÚPMÓÐIR
„STEPMOM"
irk
Leikstjóri: Chris Columbus.
Handrit: Gigi Levangie, Jessie
Nelson, Steven Rogers, Karen
Leigh Hopkins og Ron Bass. Aðal-
hlutverk: Susan Sarandon, Julia
Roberts, Ed Harris. Columbia
Pictures 1998.
STJÚPMÓÐIR er tragíkó-
medía eftir gamanmyndaleik-
stjórann Chris Columbus og
segir frá áhrifum skilnaðar á
fjölskyldu nokkra, nýju konunni
í lífi eiginmannsins fyrrverandi,
áhrifin sem skilnaðurinn hefur
á börnin og þung örlög fyrri
konunnar, sem líst illa á hina
ungu og geislandi fögra stjúpu
barnanna sinna, svo ekki sé
meira sagt. Columbus er ágæt-
ur gamanmyndahöfundur en
virðist ekki ráða eins vel við al-
varlegt efni eins og hér er á
ferðinni. Það hefur örugglega
ekki hjálpað honum að þurfa að
eiga við alls fimm handritshöf-
unda.
Það eru reyndar atriði innan
um og saman við sem virka
ágætlega og leikurinn er mjög
viðunandi en tilfmningasemin
er yfirþyrmandi. Sú trausta
leikkona Susan Sarandon fer
með hlutverk fráskildu konunn-
ar sem horfir upp á það að eig-
inmaðurinn fyrrverandi yngir
allhressilega upp hjá sér og það
sem verra er, börnin þeirra
ætla að sogast að nýju mömm-
unni. Engin furða kannski. Jul-
ia Roberts leikur hana, er ægi-
lega flínkur tískuljósmyndari og
sérstaklega skilningsrík og þol-
inmóð þegar kemur að börnun-
um tveimur. Ed Hams leikur
síðan manninn í lífi þeirra en
hefur lítið hlutverk annað en að
setja upp afsökunarsvip; stelp-
urnar eiga -þessa mynd enda
skráðar meðframleiðendur. Og
til þess að kóróna allt saman
kemst Sarandon fljótlega að því
að hún muni deyja innan tíðar
úr krabbameini.
Einhver mundi vilja fara var-
færnislegum höndum um skiln-
aðar-krabbameinsdrama eins
og þetta en Chris Columbus
stefnir beint á tárakirtlana og
er gersamlega ófeiminn við til-
finningasemi og væmni í alger-
lega gerilsneyddu umhverfi
myndarinnar. Stjúpmóðir er
svo dæmigerð Hollywoodfram-
leiðsla á fjölskylduharmleik að
manni hálfbregður. Það er helst
að maður sjái vott af raunsæi í
leik Sarandon, sem virðist fær
um að leika vel allt sem fyrir
hana er lagt; maður sér í henni
angist móðurinnar sem óttast
að börnin fjarlægist hana. Að
öðru leyti er allt með sama yfir-
borðsgljáanum sem aðeins fæst
keyptur í Hollywood.
Columbus vill hafa eitthvað
fram að færa um skilnaðarfjöl-
skyldur; stöðu barnanna eftir
skilnað, stöðu eiginkonunnar
sem skilin er eftir, stöðu nýju
konunnar í lífi barnanna, stöðu
eiginmannsins. Honum og
handritshöfundunum fimm
tekst aldrei að kafa undir íðil-
fagurt yfirborðið en stökkva á
krabbameinsdramað sem útleið
og mjólka úr því hvern dropa.
Arnaldur Indriðason