Morgunblaðið - 26.01.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1999 27
Rússnesk rómantík
Steindir tónar
TOIVLIST
Kirkjulivol I
SÖNGTÓNLEIKAR
Alína Dúbik og Gerrit Schuil
fluttu sönglög eftir Gabriel Fauré,
Nikolaí Rimskíj-Korsakov, Alex-
ander Borodin, Mikaíl Glinka og
Pjotr Tsjaíkovskíj. Laugardag kl.
17.00.
ALÍNA Dúbik mezzósópran söng
á ljóðatónleikum í Garðabæ á Jaug-
ardaginn í forföllum Elínar Oskar
Oskarsdóttur, en eins og ætíð á tón-
leikum þar lék Gerrit Schuil með á
píanóið. Að stofni til var þetta sama
efnisskrá og á tónleikum þein-a
Alínu og Gerrits í Gerðubergi í nóv-
ember.
Alína Dúbik hefur starfað hér
sem söngkona um árabil. Hún hefur
sungið einsöng með kórum í stærri
kórverkum, og sungið í kammertón-
list, - en ekki oft á einsöngstónleik-
um. Það er miður, því Alína Dúbik
er söngkona sem sannarlega verð-
skuldar athygli. Hún hefur hlýja út-
geislun í söngnum, og túlkar ljóð af
innileik og einlægni. Annað sem
gerir hana sérstaka er söngtæknin,
sem er ólík því sem maður heyrir
hjá söngvurum hér; - líkari frönsk-
um og rússneskum söngstíl, þar
sem mótun sjálfs tónsins er öðru
vísi en í þýskum og enskum stfl.
Þennan fallega söngstíl heyrir mað-
ur þó frekar hjá eldri rússneskum
söngkonum eins og Vishnévskæju
og Davydovu heldur en þeim yngri.
BÆKUR
Ritgerðasafn
RITGERÐIR I. GREINAR,
MANNAMINNI, ÁSTARSAGA
eftir Sigurð Sigurmundsson frá Hvít-
árholti. Utg.: Sigurður Sigurmunds-
son, 1998, 155 bls.
EINS og fram kemur í undirtitli
bókarinnar er efni hennar þríþætt.
Raunar inniheldur fyrsti þátturinn
tvenns konar efni. Annars vegar eru
ritgerðir um skáld-Guðmundana
þrjá (Magnússon, Friðjónsson og
Guðmundsson) og hins vegar deilu-
greinar og stjórnmálagrein eins og
lýst verður nánar. Annar þátturinn
er sautján minningargreinar um
látna sveitunga og samferðafólk.
Loks er þýðing á hinni alkunnu
smásögu eftir Paul Heyse, L’Arra-
biata.
Þeim, sem þetta ritar, er ávallt
fagnaðarauki að fá í hendur bækur,
sem ritaðar eru af íþrótt. Þar sem
íslensk tunga fær að njóta sín,
hrein, látlaus og ómenguð, ef svo
má segja. Sú íþrótt verður því mið-
ur sjaldgæfari með hverju árinu
sem líður. En hinn aldraði bóndi úr
Arnesþingi, Sigurður Sigurmunds-
son, veldur henni vel. Ritgerðir
hans um skáldin þrjú eru snilldarvel
skrifaðar. Einkum var það þó sú
fyrsta, um Guðmund Magnússon
(Jón Trausta), sem hreif huga minn.
Hún er fógur perla, sem á skilið að
geymast lengi. Eftirminnileg má
hún og vera ungum höfundum og þá
ekki síður ritdómurum. Fáir höf-
undar hafa fengið jafn harkalega út-
reið í upphafi ferils síns og Jón
Trausti („aftaka“ er það víst kallað
nú), né afsannað réttmæti hennar
jafn rækilega. Raunar mátti svipað
segja um hið mæta skáld Guðmund
á Sandi.
Annars byi'jaði Sigurður Sigur-
mundsson höfundarferil sinn með
ritdómi eða öllu heldur með athuga-
semd um bók Benedikts frá
Tónleikarnir hófust á fimm lög-
um eftir Frakkann Gabriel Fauré.
Strax í forspili fyrsta lagsins,
Hausts, við ljóð eftir Ai'mand Silv-
estre, var sleginn tónn djúprar og
áhrifaríkrar túlkunar; - þungt og
blautt haustið lagðist yfir eins og
voð, og söngur Alínu Dúbik var
barmafullur af trega þessa fallega
ljóðs. Onnur lög Faurés voru flutt
af sama músíkalska innileik. Pí-
anóleikur Gerrits var frábær, svo
fullkomlega yfii'vegaður og mús-
íkalskt úthugsaður, en samt svo
lifandi og líðandi.
Sjaldgæft er að heyra hér sung-
ið á rússnesku. Þeim sem heyi'ðu í
Galínu Gortsjakóvu á Listahátíð í
vor verður sá söngur sjálfsagt
lengi minnisstæður. Því er enn
meira gaman að fá tækifæri til að
rifja upp kynnin af þessu hljóm-
fagra tungumáli, og það í tvígang,
því ekki eru nema liðlega tveir
mánuðir liðnir frá rússneskum tón-
leikum þeirra Alínu og Gerrits í
Gerðubergi. Þau rússnesku
sönglög sem hér voru flutt, eftir
Rimskíj-Korsakov, Borodin, Gl-
inka og Tsjaíkovskíj tilheyra öll
rússneskri rómantík. Viðfangsefni
ljóðanna er yfirmáta ljóðræna; -
tregi og depurð eru ætíð nálæg,
ástin og hverfulleiki hennar sömu-
leiðis, - einnig náttúran; trén og
fuglarnir, blómin, vindurinn og
máninn; en kannski þó fyrst og
fremst ljóðið sjálft. Þetta eru ljóð-
ræn ljóð um ljóð. Orðin og hljóm-
fall þeirra virðast hafa sjálfstætt
gildi í ljóðinu. Þetta skilja tón-
skáldin, og þessi yndislega tónlist
Hofteigi, Smiður Andrésson. Er sú
athugasemd birt hér. Hún tengist
Jóni Trausta. Benedikt hafði ráðist
allharkalega á sögutúlkun Jóns
Trausta í einu skáldverka hans
(Veislan á Grund). Sig-
urður tekur nú upp
hanskann fyrir Jón
Trausta og sýnir fram
á, að Benedikt hefur
Jón Trausta fyrir
rangri sök. Enda þótt
Sigurður sé vel einarð-
ur í andmælum sínum
er hann engu að síður
hinn prúðmannlegasti
og sýnir Benedikt fulla
virðingu sem fræði-
manni. Athugasemd
þessi er á marga lund
hin áhugaverðasta og
má ýmislegt af henni
læra. Eins og nærri má
geta svaraði Benedikt.
Sigurður svaraði aftur
með stuttri grein,
„Kveðjuorð til Benedikts Gíslason-
ar“. Þar er haldið fast um penna, en
án allra stóryrða.
Eins og mörgum mun kunnugt
vann hinn sjálfmenntaði bóndi, Sig-
urður í Hvítárholti, það afrek að
læra spænsku af sjálfum sér og
semja spænsk-íslenska orðabók,
sem gefin var út. Um þá bók kom
ritdómur. Líklega hefur hann verið
harkalegur, því að Sigurði hefur
greinilega sárnað og hann fann sig
knúinn til að birta við hann athuga-
semdir. Nú er ég vitaskuld ekki
þess umkominn að meta hversu
rangur eða réttur þessi dómur var.
En Sigurður er ekki í neinum vand-
ræðum með að hrekja aðfinnslurnar
með sterkum rökum.
Þá eru tvær aðrar greinar í þess-
um kafla bókarinnar. Önnur fjallar
um stjórnmál og er eina greinin
þess eðlis, sem höfundur hefur
skrifað. Hin er „Opið bréf‘ til
Stangaveiðifélags Reykjavíkur
vegna netalagna í Hvítá. En þar átti
bóndinn í Hvítárholti vitaskuld
hagsmuna að gæta.
er ein samfelld lýn'k mettuð heitum
tilfinningum, þar sem hverju orði
er valinn staður þannig að áhrifa-
máttur þess verði sem mestur.
Það er erfitt að gera upp á milli
einstakra tónskálda og einstakra
laga. Lag Borodins um Sjávar-
prinsessuna var þó sérstaklega
sterkt í flutningi Alínu og Gerrits,
þar sem Gerrit túlkaði á áhrifarík-
an hátt þunga undirölduna og
vaggandi báru hafsins þar sem
sjávarprinsessan býr og lokkar til
sín sjómenn. Alína Dúbik var í
orðsins fyllstu merkingu heillandi
hafmey. Lag Rimskíjs-Korsakovs,
A hæðum Georgíu við tregafullt
ástarljóð Púshkins var líka sér-
staklega áhrifaríkt í flutningi
þeirra. Lög Glinka voru hvert öðru
fallegra. I dramatíska ljóðinu Efa,
við ljóð Kukolniks drógu þau upp
sterkar myndrænar lýsingar á
heitum ástríðum og í vögguvísunni
Sofðu, engillinn minn, söng Alína
blítt og yndislega sefandi „bajú,
bajú“ undir „svellandi stormi lífs-
ins“. Af lögum Tsjaíkovskíjs stend-
ur lokalag tónleikanna uppúr, Að
gleyma svona fljótt, við ljóð eftir
Apúktín. Þar er orðið „gleyma“ í
aðalhlutverki, - þar sem skáldið
notar það eins og síendurtekið
þrástef til að rifja upp glataða ást.
Sögnin „að gleyma“ verður lykill-
inn að minningunni. Mag.,að lag og
stórkostleg túlkun.
Það var stemmning í salnum, og
fögnuðu viðstaddir vel og lengi í
tónleikalok.
Þá kemur að aðalkafla bókarinn-
ar, sautján minningargreinum. Eins
og allir vita eru eftirmælagreinar
oftar en hitt fremur lítilsigldar. Þar
úir og grúir af hvers kyns klisjum,
lítt merkum upprifjun-
um um hversdagsleg
málefni og trúarstagli.
Stundum er jafnvel svo
langt gengið, að grein-
arnar eru eins konar
sendibréf til hins látna.
Minna fer fyrir snjöll-
um persónulýsingum,
yfirliti yfir æviferil og
fjölskylduhagi. Maður
staldrar við ef góð eftir-
mæli rekur á fjörurnar,
svo sjaldséð eru þau.
Skyldu þá ekki fáir
standa undir því að
birta eftir sig sautján
minningargreinar í röð
í sömu bók, án þess að
lesturinn verði endur-
tekningasamur og
meira en lítið þreytandi? Af því þarf
ekki að hafa áhyggjur hvað Sigurð í
Hvítárholti varðar. Á þessu sviði rís
hann hátt yfir allan fjöldann. Hann
hefur þá fágætu list á valdi sínu að
skrifa þannig um fólk, að það verði
bæði eftirminnilegt og lærdómsríkt.
Persónan, sem um er ritað, verður
lifandi fyrir sjónum lesandans og
manni verður vel ljóst hvaða kost-
um hún var búin og hver varð eftir-
tekja af ævistarfinu. Mannlýsingar
bera svipmót kunnáttumannsins og
þarf það engan að undra, sem veit
hversu handgenginn Sigurður er
gömlu Njálu.
Síðast í bók er þýðing á smásög-
unni L’Arrabiata. Þýðing sú er vel
gerð. Sigurður hefur áður þýtt eina
bók (Hljómkviðan eilífa) og þá úr
spænsku, ef ég man rétt.
Þetta ritgerðasafn er fyrsta
bindi. Það bendir til að höfundur
eigi fleira í fórum sínum. Gaman
væri að fá að sjá fleira frá þessum
ritsnjalla höfundi.
Sigurjón Björnsson
TOIVLIST
Tjarnaibío
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Áskell Másson: Nývaktar sýnir
(frumfi.); Ríkharður H. Friðriksson:
Sýnheimar (frumfl.); Tapio Tuomela:
4 bagatellur (frumfl. á ísl.); Jónas
Tóinasson: Glorioso (frumfl. á ísl.);
Kjartan Ólafsson: Gullveig (frumfl.);
Elías Davíðsson: Ur söngvum Ba-
býlons (frumfl.). Áskell Másson, slag-
verk; Ríkharður H. Friðriksson, tölv-
ur; Camilla Söderberg, hlokkflautur;
Guðrún Óskarsdóttir, semball; Elías
Davíðsson, steinaspil. Tjarnarbíói,
föstudaginn 22. janúar kl. 20.30.
HUGMYNDATENGSL hlust-
enda eru oftast óíyrirsjáanlegasti
meðsköpunarþáttur tónsmíða,
enda ærið einstaklingsbundin. Þó
kann að vera að fleiri en undirrit-
aður hafi séð nýlega náttúrulífs-
mynd í sjónvarpi með tónlist eftir
Áskel Másson og ósjálfrátt tengt
verk hans - með því viðeigandi
nafni „Nýjar sýnir“ - við undraver-
öld íslenzkrar náttúru, þó að vísu
veki ákveðið gervibragð af þeirri
klissjukenndu áráttu útlendinga að
klína ásjónu landsins við hvert ís-
lenzkt tónverk sem þeir heyra. Það
er auk þess mannleg náttúra að
upplifa tilfinningahlið tónlistar
fyrst, form hennar síðast. A.m.k.
voru fyrstu skilyrtu pavlovsku við-
brögð manns að skynja verk
Áskels sem kjörinn áhrifsbak-
grunn við frónskt vetrarlandslag,
og þó kannski sérstaklega við
dropasteina og grýlukerti myrkra
hraunhella. Burtséð frá því sýndi
verkið vel litaauðgina sem kreista
má úr fjölbreyttu forðabúri slag-
verkshljóðfæra, og endaði á til-
þrifamikilli tokkötu í þreföldum
hrynrænum kontrapunkti á eitt af
uppáhaldsamboðum höfundar, mið-
austurlenzka darabuka-trommu,
áður en yfir lauk með dulúðugu
morgunlenzku höggi á tam-tam.
Stykkið var í meginatriðum spunn-
ið á staðnum, en ekki áhrifaminna
fyrir það.
Titill „Sýnheima" Ríkharðs H.
Friðrikssonar vakti eftirvæntingu
um sjónræna aukagetu, enda fyrir
kvittur um að þetta tölvuverk
(handstýrt af höfundi) myr.di
bregða upp litum í takt við tónlist-
ina. Sjáöldur áheyrenda urðu þó
af því áreiti að sinni, en á móti
kom, að forritaðir ómheimar
verksins voru lengst af sannkall-
aður Aladdinshellir í öllum regn-
bogans tónalitum íyrir hug og
hlusthimnur, þar sem „út-
feidandi" effektalykkjur tón-
skáldsins ófu glitrandi gimsteina-
vef, er jafnaðist á við litskrúðug-
ustu norðurljós. Maður sat þess
albúinn að slá því föstu að hafa
hér heyrt eitt áhrifamesta tölvu-
verk Ríkharðs til þessa, eða þar til
hjakk-kenndur seinnihlutinn fór
að teygja lopann lengur en góðu
hófi gegndi. Hefði hitt efalítið set-
ið eftir, ef téðum kafla hefði verið
naumar skammtað - og bláendir-
inn fengið að fjara hægar og nið-
urlagslegar út.
Þó að Myrkir músíkdagar séu
fyi-st og fremst helgaðir íslenzkum
verkum, var hálfburalegt að sjá
hvergi aukatekið orð á prenti um
finnskan höfund næsta verks, „4
bagatellur“ fyrir blokkflautu og
sembal eftir Tapio Tuomela, jafnvel
þótt örstutt væri. Ytri formgerðin
(hægt-hratt-hægt-hratt) minnti
lauslega á kirkjusónötu, en að yfir-
bragði var verkið nútímaleg útgáfa
af expressjónisma nýja Vínarskól-
ans, hnitmiðað og hið bezta flutt.
Þær Camilla og Guðrán gerðu
einnig Glorioso Jónasar Tómasson-
ar góð skil; fremur óljóst stykki
byggt á Gloría-þætti úr messu hans
„Missa tibi Iaus“, þar sem barokk-
minni á við skrautnótur, trillur og
tokkötuáferð - ásamt viðloðandi
hárkolluhljóm hljóðfæranna - vó
sérkennilega salt við nútímalegt
tóntak.
Hvort „Gullveig", þyggð á
draumsýn Kjartans Olafssonar,
hafi á einhvern hátt tengzt nöfnu
sinni geirum studdu úr Völuspá,
kom ekki fram af tónleikaskrá, þó
að hljóðumgjörð þessa íyrsta ís-
lenzka verks fyrir kontrabassa-
blokkflautu og tónband hafi óneit-
anlega minnt á annarlegan hrá-
slagaleika jötunheima. Ferlíkið sem
Camilla settist með á sviðinu leiddi
raunar hugann að gjörólíkum
heimi, því kubbsleg flautan líktist í
sjón mest af öllu martröð úr
Lególandi; dýpst hljómandi loft-
klofi blásaraættar sem hér hefur
heyi'zt, eða heilli fimmund neðar en
bassaþverflauta Kolbeins Bjarna-
sonar. Þó að tónbandshliðin (auð-
heyi-anlega byggð á hljóðritsteyg-
um frá flautunni) væri oftast of há-.
vær til að flautan nyti sín að fullu,
mátti stundum gi'eina af innlifuðum
blæstri Camillu, að hér hefði nýr og
gagnlegur litur bætzt í hljómsarp
landsmanna.
Lokaatriðið, „Ur söngvum Ba-
býlons“ eftir Elías Davíðsson og .
flutt af höfundi á heimagert steina-
spil hans úr íslenzku graníti, var
meir til þess fallið að kynna hljóð-
færið sem slíkt en verkið. Tóntakið
var hefðbundið og barnslega lát-
laust, lengst af með e.k. tangó-
hljóðfalli, og endaði á lagstúf er
gæti hafa sprottið úr þjóðlagaarfi
austur-evrópskra gyðinga. Verkið
var nettilega spilað, en sérþjálfaðir
slagverkssnillingar munu eflaust j
eiga eftir að kveða enn betur úr
steindum tónum þessa grjótharða
en velhljómandi hljóðfæris.
Ríkarður Ö. Pálsson
Lokað í dag
þriðjudag
UTSALAN
hefst á morgun,
miðvikudag kl. 9
SKOVERSLUN
KÓPAVOGS
HAMRABORG 3 • SÍMI 554 1754
Bergþóra Jónsdóttir
Ritgerðir Sigurðar
í Hvítárholti
Sigurður
Sigurmundsson