Morgunblaðið - 28.02.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1999 27
HÚS Tolkien-hjónanna við Northmoor Road.
ARNDIS í dag á heimili sínu á Selfossi.
Það var þarna gestaherbergi sem
hann svaf í. Hún lét ekki bjóða sér
að hann væri með vínlykt... svona
var það. Tolkien var ósköp þægi-
legur, ekkert voða mikið talandi,
bara leið um. Hann kom heim í há-
degismat, alltaf, og hann stoppaði
og fór inn í „stöddíið" þegar búið
var að borða. Þangað fékk hann
eina bjórflösku og beinakex í háum
stauk, mjóum. Það var hlegið að
því að ein stúlkan var beðin að fara
með bjórinn inn til prófessorsins
og kexið, en hún tók „siffonier"
sem er notað til að sprauta sóda-
vatni. Hún áttaði sig ekki á hvað
bjór var. Þeir sögðu mér þetta
strákarnir." Það má heyra greini-
lega væntumþykju þegar Adda tal-
ar um börnin.
„Eg sá um að baða þau á kvöldin
og koma þeim í háttinn. Þeir nefni-
lega spurðu mig svo mikið um Is-
land, um tröll og forynjur. Og ég
vissi nú að prófessorinn hafði eyr-
un á þessu alltaf og heyrði hvað var
talað um. Hann var aldrei langt frá
og hann tók nú ýmsar hugmyndir
upp úr íslenskum þjóðsögum og
kunni það. Honum fannst öll nátt-
úran vera lifandi. Adda verður svo-
lítið íbyggin á svipinn. Hann lifði í
hálfgerðum ævintýraheimi.
„Hobbitinn" ...þetta er náttúrulega
ævintýraheimur. Mér fínnst ennþá
voðalega gaman að lesa „Hobbit-
inn“. Adda hlær við. „Já, að búa til
þetta litla fólk sem er loðið á tánum
eins og rjúpur!!!
rófessorinn var alltaf í tvíd-
jakka og ljósgráum buxum
en var gjaman í skrautlegu
vesti. Svo þegar þessi gilli vom
niðri í háskóla fór hann í kjólfót.
Hann langaði alltaf til íslands en
taldi sig ekki hafa ráð á því og hon-
um var aldrei boðið, það var ekki
tíska þá.“
Adda var ekki þama nema hálft
ár. Henni leiddist þegar leið á. Eg
spyr hvort erfitt skap frú Tolkien
hafi ráðið einhverju þar um, en
Adda vill meina að fleira hafi komið
til þótt það hafi vissulega ekki
hjálpað.
„Það bar meira og meira á að ég
fékk aldrei að fara neitt. Eg kynnt-
ist einni stúlku, Betty; sem var
nemandi Tolkiens og hún vildi
bjóða mér eitt og annað, t.d. að
koma niður í „college“ að hitta vin-
konur sínar. Einu sinni hentaði það
að ég fékk að fara!! Betty og vin-
kona hennar vildu bjóða mér að róa
með sér á ánni, sem þótti voða
sport og gaman, en það hentaði
frúnni aldrei. Ég fann aldrei
ástæðu fyrir því að ég fengi ekki að
fara. A sunnudögum var prófessor-
inn heima svo hún var ekki ein með
börnin og mér fannst þetta vera
meinsemi að hún gæti ekki þolað
mér að komast í samband út á við.
Og svo þegar ég fann að ég var far-
in að hugsa á ensku þá vissi ég að
ég var komin yfir þröskuldinn. Enn
í dag, ef ég hitti Englending og fer
að tala þá hugsa ég á ensku. Svo
hef ég alltaf lesið á ensku góðar
enskar skáldsögur. Nú er ég að
lesa sögu sem gerist í Oxford og
það rifjast upp fyrir mér götunöfn-
in.“ Adda segist ekki hamast við að
sauma út og prjóna eins og margar
vinkonur hennar sem eru svo alveg
að drepast í öxlunum á eftir. „Ég
bara les í staðinn og ekkert drasl,
segir Adda glettnislega, heldur
góðar skáldsögur."
Adda nefnir að sonur sinn hafi
kvartað stundum, því hún endaði
alltaf inni í bókabúðum á öllum
ferðalögum úti í heimi.
„Svo var Alþingishátíðin þá um
sumarið og öll fjölskylda mín ætl-
aði og það svona ýtti undir að ég
var búin að fá nóg eiginlega. En ég
vildi endilega sjá London áður en
ég færi heim. Éyrst fannst frúnni
að það kæmi ekki til mála en ég fór
mínu fram.
Ég bjó á hóteli í London og hitti
íslenska stúlku, Gunnu, sem sýndi
mér margt. Hún hafði ekkert að
gera og var öllu kunnug. Ég sá
Hyde Park og fleira. London var
ósköp róleg borg og ekkert að ótt-
ast. Við fóram eitt kvöld á
„restaurasjón" og var setið við löng
borð en ekkert fyllirí eða svoleiðis;
ósköp pent. Hún sagði við mig
„sittu kyrr ég þarf að skreppa frá“
og hún var lengi í burtu. Ég veit
ekkert hvað ... en hún tók ein-
hvern þátt í kvöldselskapslífi því
hún átti kvöldkápu og svona sem
fylgdi. En hún var sæt og góð við
mig og ég sá og kynntist meiru fyr-
ir bragðið.
Fannst þér mikill munur á fólki
á Islandi og Englandi?
„Ekki svo mikill, þarna var að
vísu mikið ríkidæmi. Þama leigði
vellauðug kona frá Svíþjóð sem var
með syni sína í skóla. Svona ríkt
fólk var allt í kring. En prófessors-
launin voru ekkert til að hrópa
húrra fyrir.
En eitt var einkennilegt með
Edith. Hún sýndi mér klæðaskáp-
inn sinn uppi á lofti, sem var eftir
endilöngum vegg og FULLUR af
fótum og hún sem aldrei fór neitt, í
mesta lagi niður í bókasafnið. Og
hún fór jú með mig og eldri strák-
ana stundum á „matinée", eftirmið-
dags leikhús, .. hún gerði það nú.
Hún vildi ala mig upp, já, já, kenna
mér.
vona eins og í vinnukonuleys-
inu, var hringt dyi-abjöllunni
og ég fer til dyra og þar er
maður sem spyr eftir frúnni. Ég
hafði vanist því að láta fólk ekki
standa úti á tröppum og býð honum
innfyrir og svo kalla ég á frúna.
Þegar hún kom niður kemur í ljós
að hann er að selja þvottaklemmur.
Eftir á segir hún við mig: „Þú mátt
aldrei hleypa ókunnugum inn, mað-
ur veit aldrei hvers konar fólk þetta
er. Kannski er það bara að kynna
sér húsakynnin til að brjótast inn.“
Allt í lagi, ég skal passa upp á það,
hugsaði ég. Svo líður nokkuð langur
tími þar til einn dag fer ég til dyra.
Þá standa þar tvær nunnur, og ég,
minnug þess sem áður gerðist, seg-
ist ná í mrs. Tolkien og loka dyrun-
um. Og hún heUsaði afskaplega
innilega og útskýrði fyrir þeim að
ég væri útlendingur. Afsakaði að
þær væru látnar standa úti. Þetta
voru nunnur sem gengu á kaþólsk
heimUi að selja handavinnu. Ég hló
nú með sjálfri mér að svona rekst
þetta aUt á.“ Og Öddu er enn
skemmt yfir þessu í dag.
„Þegar ég var þama voru Morr-
is-bflaverksmiðjurnar búnar að
reisa sér framleiðslustað fyrir
sunnan Oxford og það heyrðist há-
vaði upp Northmoor Road þar sem
við vorum. Þeim fannst þetta
ómögulegt, það væri verið að eyði-
leggja Oxford með svona nokkru.
Já, þau voru svolítið afturhalds-
söm, t.d. voru bíó alveg afskrifuð
en leikhús aftur var gott.“
Mér virðist sem þér hafi þótt
vænt um stundirnar með börnun-
um?
„Já afskaplega. Stákarnir ...
John var elstur, 14 ára, og hann
var líkur pabba sínum, blærinn
var hans. Sá næsti var Michael og
hann var svo laglegur, fallegur
krakki, að mamma hans var
stundum stoppuð úti á götu; hann
vakti athygli. „Og hann á að verða
prestur,“ sagði mamma hans.
„Guð almáttugur,“ sagði ég „held-
ur þú að hann fái nokkurn frið?“
Christopher var yngstur og var
alltaf þrætuepli þeirra hjóna.
Hann var svolítið vælinn, ekki
skemmtilegur krakki. Hann vildi
ekki borða þetta og ekki
svona ... þú veist. Pabbi hans hélt
upp á hann alla tíð og vildi sinna
honum og gerði sér grein fyrir að
það þurfti að taka öðruvísi á hon-
um en þeim hinum. Seinna lifði
svo Christopher á því að gefa út
verk föður síns eins og bók með
jólabréfunum sem Tolkien gerði
handa börnum sinum. Þetta kom í
lokuðu umslagi til þeirra á hverj-
um jólum. Þegar ég er þarna er
Tolkien að byrja að skrifa
„Hobbitinn" og er í raun og veru
að semja söguna fyrir Christopher
og las fyrir hann. Hann hafði stórt
bókaherbergi, „stöddíið", og þar
samdi hann.
John varð prestur, sá elsti.
Hann var sá sem mamma hans
sagði við: „John, Adda á ekki að
baða þig.“ Hún stoppaði það. En
þeir elskuðu það alveg að ég sæti
hjá þeim við baðkarið og segði
þeim sögur og talaði við þá bara.
Ég hafði gaman af að vera með
krökkunum. Við fórum stundum
niður að síki utan við bæinn og
veiddum hornsíli.
dda fékk alltaf fréttir af fjöl-
skyldunni þótt það slitnaði
upp úr bréfaskriftum í stríð-
inu. Hún kom hins vegar aldrei aft-
ur inn á heimili Tolkien-hjónanna.
Svo kemur hún heim mitt í krepp-
unni og atvinnuleysinu og var svo
heppin að fá vinnu hjá Fiskifélag-
inu sem var þá að byrja með hag-
fræðiskýrslur um fiskveiðar og út-
flutning. Það hjálpaði auðvitað að
hafa enskukunnáttu og þama vann
hún í 18 ár.
„Ég fylgdi fiskinum upp úr
sjónum. Hvernig hann var verkað-
ur, hvað var gert við hann, hvurt
hann var seldur og svo til baka,
hvað fékkst fyrir hann o.s.frv.
Þetta var voðalega spennandi.
Fiskifélagið hafði menn úti á landi
í þorpunum og þeir söfnuðu afla-
tölunum. Ég hringdi alltaf tvisvar
í mánuði hringinn í kringum land-
ið, fékk tölur hjá þeim og vann svo
úr því. Þá var ekki til... náttúru-
lega ekki tölva, en ekki heldur raf-
magnsritvél eða reiknivél þetta
var allt handsnúið. Síðustu árin
var ég komin með eigin skrifstofu.
Þessar upplýsingar spiluðu svo
mikla rullu þá að það var segin
saga, að þegar þing kom saman þá
komu alltaf þingnefndir og vildu
fá upplýsingar. Ég lenti oft í að
vélrita heilu formúlurnar fyrir
þá.“ Svo flytur fjölskyldan til Sel-
foss þegar Marteinn, eiginmaður
Arndísar, fær vinnu á Suðurlandi
við að gera útekt hjá bændum.
Vinnan átti að vera bara í fáein ár
en varð 25 ár. „Svæðið hans náði
frá Núpsvötnum og vestur í Sel-
vog, þetta var náttúrulega brjál-
æði,“ segir Adda.
n ekki var hægt að sleppa
Arndísi án þess að heyra
eitthvað frá Bfldudal þar
sem hún ólst upp.
„Pabbi minn var héraðslæknir
og það tilheyrðu honum allar sveit-
imar út allan Arnarfjörðinn sunn-
anverðan. Þetta hafa verið svona
1.000 manns að hugsa um.
Pabbi stofnaði svo sparisjóð
þama, því það var þannig lag á að
kaupmaðurinn sem átti útgerðina
rak líka verslanirnar... og fólkið var
eiginlega þrælar. Það fékk aldrei
pening í hendumar, bara úttekt.
Já, annars var þetta indæll maður,
en svona var lagið á þessu. Pabbi
hafði nú einhver laun fyrir að reka
sparisjóðinn, sem ég held að hafi
verið notuð til reksturs heimilisins,
en föstu launin vom lögð fyrir þar
til börnin fæm í nám. Foreldrar
mínir, ekki síst pabbi, lögðu af-
skaplega mikið upp úr því að við
fengjum menntun. Yfirleitt hafði
fólk ekki lært neitt nema í barna-
skólanum. Það var í rauninni alveg
sérstakt að við voram sjö og feng-
um öll það nám sem við vildum. Við
fóram öll heiman að um fermingu
til að komast í framhaldsnám.
Einu sinni kom maður sem ég
þekkti frá Bíldudal upp í Fiskifélag
og bauð mér með sér niður í Sjálf-
stæðishús, sem var „restaurasjón"
þá. Hann hafði farið til Ameríku og
var margmilljóner. Hann hafði
heimsótt bróður minn í Ameríku,
sem er læknir, með heyi-narlausa
dóttur sína. „A hverju hefur Maggi
orðið svona ríkur?" spurði ég bróð-
ur minn seinna. „Ég hef ekki hug-
mund um það,“ var svarið. „Ætli
hann selji ekki bara eiturlyf...“
bætir Adda við og skellihlær.
„Maggi þessi sagði, að pabbi
minn hefði sagt sér að drífa sig
burt frá Bfldudal og fara þar sem
er skóli. Pabba fannst þetta engin
framtíð fyrir unga fólkið."
dda kenndi tvo vetur í ung-
lingaskólanum á Bfldudal
sem var verið að koma upp.
„Ég kenndi meira að segja á orgel
þótt ég hafi bara verið búin að læra
í einn vetur. Fólk var eins og
svampar varðandi menntun," segir
Adda.
Ýmislegt er Öddu minnisstæð-
ara en annað úr bamæskunni.
„Þegar pabbi kemur sem læknir
á Bíldudal er allt flæðandi í berkl-
um. Og svo árið 1920 deyr Björn
bróðir úr berklum.
Þetta var voðalega harður vetur
og mikill frostavetur árið áður.
Hafís; svo að maður gekk út á
miðjan Arnarfjörð á ís. Það kom
gífurlegt snjóbrot úr gili þetta árið,
það var í júnímánuði og mikil fönn
ennþá. Þá voram við krakkamir að
leika okkur upp undir fjallsrótum í
snjóskafli. Heiman frá séð kvíslað-
ist vatnið eins og rætur yfir skafl-
inn; okkur fannst þetta spennandi.
Við áttum fótum fjör að launa und-
an þessu flóði. En það varð nú ekki
manntjón og ekki alvarlegt, en óg-
urlegur aur. Þórður bróðir minn
var þama og missti skóinn sinn á
hlaupunum. Við urðum voðalega
hrædd. Ég man að ég varð hálf-
tryllt bara. Ég æddi í gegnum hús-
ið heima, inn um aðrar dymar og
út um hinar og áfram niður í pláss-
ið. Þar greip mig kona og bar mig.
Hún bjó hinum megin við ána, og
tók mig yfir trébrú sem þá var og
fór með mig heim og lét mig ró-
ast.“ Adda staldrar örlítið við í frá-
sögn sinn og hugsar líklegast 78 ár
aftur í tímann.
„Svo fæddist nýr Björn sem fór
til Bandaríkjanna og varð læknir.
Við Marteinn höfum farið tvisvar
og svo fór ég ein núna síðast fyrir
5-7 áram síðan þegar eldri sonur
Bjöms var að gifta sig. Þau hjónin
hálfkviðu fyrir að hitta allt fólkið
sem þau þekktu ekkert og vildu að
ég yrði fulltrúi ættarinnar í brúð-
kaupinu. Ég var afskaplega ánægð
að ég fór þessa ferð. Ég var þá 81
árs gömul, alveg frísk, nema hægri
löppin á mér. Eg hélt svo ræðu til
heiðurs brúðhjónunum og bjargaði
þessu alveg, sagði bróðir minn.“
Og það efast ég ekki um þar sem
Arndís hefur útgeislun og reisn á
við tvo.
Hún sagði mér sögur af fleiri
ferðalögum lífs síns og gaf mér fal-
leg minningarbrot um nýútsprung-
inn laufskóg og rústir umvafðar rós-
um. Áður en við kveðjumst sýnir
hún mér garðinn og ekki er annað
að sjá en að hún, ekkert síður en
prófessorsfrú í Oxford, leggi alúð og
metnað við tré og plöntur. Ég kveð
hana þai- sem hún stendur á úti-
tröppunum. Ég er orðin örlítið fróð-
ari um sérstakan prófessor í Oxford
og hef fengið að kynnast greindri og
skemmtilegri frú á Selfossi.
Höfundur er ljósmyndari