Morgunblaðið - 28.02.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Skotlandsþing endurreist f vor eftir næstum þrjú hundruð ár
Sjálfstæðis-
kröfur setja
svip á kosn-
ingabaráttuna
Skotar ganga til kosninga í maí og í
kjölfarið munu þeir fá sitt eigið heima-
----------------------------------------—
stjórnarþing og sína eigin heimastjórn. I
grein Davíðs Loga Sigurðssonar kemur
fram að háværar kröfur um sjálfstæði
Skotlands eru helsta kosningamálið.
Reuters
AÐDÁENDUR skoska knattspyrnulandsliðsins þykja oft litríkir og hafa gjaman í heiðri ýmis þjóðern-
istákn og liti þegar þeir mæta til að styðja sitt Iið á knattspyrnuvellinum. Skosk þjóðernisvitund
nær enda oftast hámarki þegar „tartan-herinn" svokallaði stendur sig vel.
S1 i ft ..
KOTAR kjósa sér nú í vor
sitt eigið þing í fyrsta sinn
síðan 1707 og virðist kosn-
ingabaráttan fyrir þessar
sögulegu kosningar ætla að verða
bæði spennandi og harðvítug.
Skoðanakannanir, sem birtar hafa
verið að undanfömu, sýna að Verka-
mannaílokkurinn nýtur örlítið meira
fylgis en Skoski þjóðarflokkurinn
(SNP) en þessi munur er svo lítill að
útilokað er að spá um hvor stendur
uppi sem sigurvegari í vor. Hafa
flokkarnir tveir því að undanförnu
tekið að skei-pa mjög á áróðri sín-
um.
Kosningarnar fara fram 6. maí og
mun þingið nýja koma saman strax í
kjölfarið í höfuðstaðnum Edinborg.
Er ekki laust við að eftirvæntingar
sé tekið að gæta enda munu Skotar
nú fá sitt eigið löggjafarþing og sína
eigin heimastjóm, eftir næstum
þrjú hundruð ár, í stað þess að lúta
beinni stjóm Lundúna.
Míkilvægi kosninganna er hins
vegar ekki aðeins fólgið í hinum
sögulegu tíðindum. Yfirlýst mark-
mið SNP er að stefna að sjálfstæði
Skotlands og ljóst þykir að fái SNP
til þess umboð mun flokkurinn efna
til þjóðaratkvæðagreiðslu um
skilnað við Bretland. Kröfur flokks-
ins em því vitaskuld helsta deilumál
kosninganna, enda hafa hinir flokk-
amir snúist til varnar sambandinu
við Bretland.
Notast verður við hlutfallskosn-
ingakerfi, ólíkt því sem gerist í þing-
kosningum á Bretlandi, og dreifast
atkvæði því jafnar en ella. Skoðana-
kannanir sýna að ólíklegt er að
Verkamannaflokknum eða SNP tak-
ist að vinna hreinan meirihluta.
Myndi Verkamannaflokkurinn skv.
síðustu skoðanakönnun tryggja sér
57 þingsæti af 129, SNP fengi 46,
frjálslyndir demókratar 17 og
íhaldsmenn 9. Líklegast
þykir því að það verði
samsteypustjóm Verka-
mannaflokksins og frjáls-
lyndra demókrata sém
taki við völdum sem “
fyrsta heimastjórn hins nýja heima-
stjómarþings.
Skerpt á áróðrinum
Það er bjargfóst trú SNP-manna
að Skotlandi muni vegna betur sé
það sjálfstætt ríki heldur en það
gerir nú undir bresku krúnunni. Að
vísu er að finna athyglisverða þver-
sögn í rökum SNP, nefnilega þá að á
sama tíma og málflutningur flokks-
ins ber augsýnilega merki sterkrar
þjóðernishyggju þá em SNP-menn
jafnframt um leið'miklir alþjóða-
hyggjusinnar. Alex Salmond, leið-
togi flokksins, hefur t.d. bent á að ef
þeir stöfnuðu sjálfstætt rrkr gætu
Skotar sótt um aðild að Evrópusam-
bandinu og nýtt sér þróunarsjóði
þess til umfangsmikillar uppbygg-
ingar, jafnvel gengið í Efnahags- og
Myntbandalag Evrópu (EMU) og
þannig tekið upp evruna. Allt yrði
þetta Skotlandi til hagsbóta.
I raun er það mat SNP-manna að
England sé dragbítur á Skota en
eins og kunnugt er hefur tregða við
ESB-samvinnu einkennt bresk
stjórnmál undanfarin ár og áratugi.
Salmond hefur hins vegar bent á að
smáríki njóti sín vel í ESB og vísar
hann þá iðulega til írlands sem hef-
ur átt að fagna blómstrandi efnahag
og lifandi þjóðmenningu á síðustu
ámm, m.a. vegna aðildar landsins að
ESB. Salmond lítur í raun svo á að
sjálfstætt smáríki geti, ef rétt er að
málum staðið, gert sig mun meira
gildandi í samfélagi þjóðanna.
Verkamannaflokkurinn
sakaður um hræðsluáróður
Enginn hinna flokkanna styður
þessar hugmyndir SNP. Donald
Dewar, Skotlandsmálaráðherra
bresku ríkisstjórnarinnar og vænt-
anlegur forsætisráðherra skosku
heimastjórnarinnar, vinni Verka-
mannaflokkurinn sigur í maí, lýsti
nýlega undmn sinni á því að á tím-
um síaukinnar hnattvæðingar þar
sem stórar blokkir (Bandaríkin, hin
sameinaða Evrópa) réðu mestu um
framgang mála vildi SNP slíta sig
frá Bretlandi. Dewar lagði áherslu á
að þótt tengsl Skotlands við Evrópu
væru mikilvæg væm tengslin við
Bretland enn mikilvægari og að þau
mætti ekki rjúfa. Sagði hann nauð-
syniegt að Bretland tali einni röddu
á alþjóðavettvangi enda myndu
Bretar (Skotar, Walesverjar og
Englendingar) hljóma heldur
hjáróma sundraðir.
Málflutningur Dewars er dæmi-
gerður fyrir þau rök sem Verka-
_________ mannaflokkurinn ætlar
augsýnilega að byggja
kosningabaráttu sína á.
Fulltrúar flokksins hafa
hamrað á þeim skilaboð-
um að Skotar verði að
skoða hug sinn vel og vandlega áður
en þeir taka þá ákvörðun að greiða
SNP atkvæði sitt og stuðla þannig
að fullum skilnaði við Bretland.
SNP-menn hafa gagnrýnt þennan
málflutning og segja andstæðinga
sína einblína á „hættuna" sem fylgi
sjálfstæði en að þeir fáist aldrei til
að ræða menntamál, málefni heil-
brigðisþjónustunnar eða önnur
þjóðþrifamál.
Vart verður hjá því komist að
taka undir að Verkamannaflokkur-
inn sé sekur um hræðsluáróður. Á
hitt ber hins vegar að h'ta að
óvissuþátturinn um það hvort
Skotland verði áfram innan Bret-
lands eða segi skilið við ríkjasam-
SNP vill ganga
í ESB og taka
upp evruna
bandið hlýtur óhjákvæmilega að
vera ofarlega í hugum bæði stjórn-
málamanna og almennings á þess-
um tímamótum.
Getur Skotland staðið
á eigin fótum?
SNP varð fjTÍr nokkni áfalli í
áróðursstríðinu á dögunum þegar
ný skoðanakönnun leiddi í ljós að
einungis sex af hveijum eitt hund-
rað fyrirtækjum í Skotlandi voru á
þeirri skoðun að hagsmunum þeirra
yrði betur borgið væri Skotland
sjálfstætt. Var það skoðun
stjómenda þriggja af hverjum fjór-
um fyrirtækjum að andstætt
staðhæflngum SNP-manna þá
myndi sjálfstæði valda skoskum fyr-
irtækjum erfiðleikum. Þessar upp-
lýsingar nýtti Tony Blair sér út í
æsar þegar hann ávarpaði nýlega
ráðandi öfl í skosku viðskiptalífi.
Lagði Blah- þar sem fyrr áherslu á
það mat sitt að efnahagur Skota
myndi bíða varanlegan skaða fengi
SNP að ráða.
Andstæðingar sjálfstæðis hafa
vitaskuld áður bent á að skatttekjur
bresku krúnunnar af Skotum séu
minni en útgjöld ríkisins í Skotlandi
(Skotar eru 8,7% af íbúum Bret-
lands en um 10,1% skatttekna er
eytt í Skotlandi). Skotland sé því í
raun ekki fært um að sjá sjálfu sér
farborða. Talsmenn SNP halda því
hins vegar fram að verðmætar
auðlindir sem skila miklu fé í
ríkiskassann breska séu á skosku
yfirráðasvæði. Þannig er það mat
SNP að sjálfstætt myndi Skotland
eiga rétt á um 90% þeirra tekna sem
olíu- og gaslindir í Norðursjó afla
Bretlandi.
Þessi rök SNP eru að vísu um-
deilanleg og í nýlegri umfjöllun The
Economist er greint frá því að
nákvæm rannsókn hafí leitt í ljós að
Skotar myndu e.t.v. ekki eiga rétt á
nema 45% tekna af olíu og gasi. Er
blaðið heldur efíns um að þjóðar-
tekjur Skota almennt myndu hækka
við sjálfstæði. Liggur enda í augum
uppi að sjálfstæði eitt og sér færir
ekki hagsæld.
Efnahagsleg afkoma Skotlands
og Bretlands er þó alls ekki eina
deilumál kosningabaráttunnar. Mik-
il umræða hefur t.d. spunnist í
kringum þær hugmyndir SNP að
sjálfstætt Skotland myndi halda úti
eigin her sem, andstætt Bretlandi,
léti afskipti af hemaðarbandalögum
eins og Atlantshafsbandalaginu
(NATO) eiga sig en einbeita sér að
friðargæslustörfum fyrir Samein-
uðu þjóðirnar (SÞ) svo eitthvað sé
nefnt.
Bresk stjórhvöld kæra sig senni-
lega ekjíert . um .sjáífstætt skoskt
ríki í bakgarái sínum með ólíka ut-
anríkisstefnu og sem ógnaði þannig
í raun vamarhagsmunum Bret-
lands. Hér spilar inn í að breska
„stríðsvélin“ er að hluta til staðsett í
Skotlandi, t.d. er kjamorkukaf-
bátalægi breska hersins í Faslane í
nágrenni Glasgow. SNP vill hins
vegar kjarnorkuvopnalaust
Skotland og því yrði það til að riðla
öllum áætlunum breskra heryfir-
valda fengi SNP að ráða, finna yrði
kafbátunum nýtt heimili og yrði sá
flutningur kostnaðarsamur og
reyndar óvíst hvar ætti að búa til
nýtt kafbátalægi.
Af framansögðu er Ijóst að deilur
milli skoskra sjálfstæðissinna og
hinna, sem ekki vilja ganga svo
langt, eiga að mörgu leyti rætur í
mikUvægum hagsmunamálum. Yffr-
ráð yfír náttúmlegum auðlindum í
Norðursjó, hálendinu skoska (sem
bresk stjórnvöld vilja taka af hönd-
um fárra auðkýfinga og dreifa jafn-
ar milli íbúanna) og ’ólíkar hug-
myndir í utanríkis- og varnarmálum
em öll mikilvæg deilumál í kosn-
ingabaráttunni.
Hvað gerir menn að Bretum?
Umræðan fyrir kosningarnar á þó
ekki síður rætur sínar að rekja til
„tilfinningalegra" þátta. Að minnsta
kosti er víst að hugmyndafræði
SNP minnir um margt á sígildar
hugmyndir þjóðemishreyfinga í
gegnum tíðina og það er
flokksmönnum SNP augsýnUega
mikið tilfinningamál að Skotland
hljóti sjálfstæði, verði fullvalda ríki.
SkUjanlega er það ekki síður tU-
finningamál fyrir bresk stjómvöld
að halda sambandi Skotlands og
Bretlands. Þessi umræða hefur
ýmsar og flóknar afleiðingar fyrir
„breska" þjóðernisvitund, og reynd-
ar hafa margir orðið til að bera fram
þá spumingu hvað það sé eiginlega
sem sameini Walesverja, Skota,
Englendinga (og jafnvel __________
N-Ira) sem Breta. Sjálfstæði
Margir virðast hafa „erður áffram
komist að þeim mður-
stöðu að bresk þjóðarvit-
und sé heldur innantóm
og í raun sé fátt sem geri áðumefnd
þjóðarbrot að einni þjóð. Það er
engin ein þjóðkirkja í Bretlandi öUu,
ekkert samhæft menntakerfi,
lögregla eða jafnvel knattspymu-
landslið sem allir geti fylkt sér á bak
við. Bretland á sér ekki einu sinni
stjórnarskrá og breski þjóðfáninn
sameinar eiginlega ekki Skota og
Englendinga því hvorar um sig eiga
þjóðirnar sinn eigin fána.
WUliam Hague, leiðtogi Ihalds-
flokksins, gerði nýlega hina veiku
bresku sjálfsmynd að umtalsefni.
Hague vildi reyndar kenna
höfuðandstæðingi sínum, Tony Bla-
ir, um hvemig komið er; sagði Blair
„halda rýtingi“ að öllu því sem
stóra málið
breskt væri. Kvaðst Hague óttast að
fengi Blair vilja sínum framgengt
myndu Bretar „verða útlendingar í
eigin heimalandi".
Samt sem áður virðist sem þeir
Blair og Hague deUi í raun óttanum
á því hvað sjálfstæði Skotlands gæti
haft í fór með sér fyrir breska
sjálfsmynd. Þeir eiga það t.d. sam-
eiginlegt að óttast báðir að Bretland
sé í þann mund að liðast í sundur.
Þar með væri heimsveldið fyrrver-
andi endanlega liðið undir lok, stór-
veldið forna orðið smáriki. Erfitt er
vísast að meta sálræn áhrif slíkra
breytinga en þau hljóta að vera um-
talsverð, ekki síst fyrir helstu valda-
menn í breskum stjórnmálum.
Blair fann sjálfstæðisþrá
Skota farveg
Þótt Tony Blair kæmist til valda í
Bretlandi í maí 1997 með það yfir-
lýsta markmið í farteskinu að auka
sjálfsákvörðunarrétt Skota og Wa-
les var það alls ekki markmið hans
að stuðla að sjálfstæði Skotlands.
Þvert á móti vildi Blair gera tilraun
til að slá vópnin úr höndum sjálf-
stæðissinna með því að koma tU
móts við það sem telja mátti sann-
gjarnar sjálfræðisóskir íbúanna.
Þjóðaratkvæðagi-eiðsla um stofnun
heimastjórnarþings í Skotlandi sem
fram fór síðasta haust var til marks
um þetta. William Hague hitti hins
vegar naglann á höfuðið þegar hann
benti á að aukið sjálfsforræði
Skotlands ruglar í raun valdajafn-
vægi sem verið hefur við lýði 1 næst-
um þrjú hundruð ár. Afleiðing þess,
segir Hague, verður næstum örugg-
lega sú að frekari breytinga verði
krafist.
Staðreyndin er vissulega sú, og
þetta sýnir þjóðfrelsisbarátta hvar-
vetna, að eriitt er að hafa stjóm á
þjóðemishyggju sem afli þegar hún
__________ á annað borð hefur verið
leyst úr læðingi. Með því
að veita Skotum sitt eig-
ið þing og þannig aukin
áhrif í eigin málefnum
virðist Blair í raun hafa
fært SNP vopnin upp í hendumar
því með frumkvæði sínu gaf hann
sjálfstæðisþrá Skota þann farveg
sem ávallt hafði vantað til að úr gæti
orðið þfiugfrelsishreyfing.
Einmitt þess'vegna er allsendis
óvíst að sigur Blairs og Verka-
mannaflokksins í maí, takist þeim að
hafa betur í baráttunni við SNP,
verði meira en tímabundinn. Telja
má öraggt að sjálfstæði Skotlands
verður áfram stóra málið í skoskum
stjórnmálum, hverjar svo sem nið-
urstöður kosninganna verða, og alls
ekki útilokað.áð HNP.nái sínu fram
á endanum.
•Heimildir: The Scotsman, The Daily
Telegraph, The Economist, Reuters.