Morgunblaðið - 28.02.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1999 37
Skaffar
hann vel?
Ég skammast mín ekki beint fyrir að eigin-
konan sé heimavinnandi, en það hljómar
óneitanlega betur að segja hana í verk-
takabransanum. Hún tekur að sér að eyða
peningunum sem ég afla.
Ungt par gengur inn
á elliheimili. Stúlk-
an, litfríð og Ijós-
hærð, um tvítugt,
er að koma í fyrsta
skipti með unnustann í heim-
sókn til langömmu sinnar. Pilt-
urinn er á svipuðu reki, tiltölu-
lega snyrtilegur, gæti meira að
segja verið af þokkalega efnuðu
fólki kominn. Framkoma hans
og yfirbragð er einhvern veginn
þannig. Gömlu konunni líst ekki
illa á piltinn. AIls ekki. Hún los-
ar níunda tuginn, er örlitlu yngri
en öldin. Af kynslóð þeirra
kvenna sem voru heima. Eins og
dætur þeirra, flestar; sú kynslóð
vann ekki heldur eins og allir
vita. Hún var heima, ól upp
börnin, bjó til
VIÐHORF
Eftir Skapta
Hallgrímsson
matinn,
vaskaði upp,
þvoði þvottinn,
bjó um rúmin,
hélt heimilinu hreinu og þar
fram eftir götunum. En hún
vann ekki.
Unga fólkinu fannst það nokk-
uð skondið, er mér sagt, að
gamla konan skyldi bera upp
sömu spurningu og dóttir henn-
ar, amma stúlkunnar, þegar
drengurinn var kynntur fyrir
henni í fyrsta skipti. Þær mæðg-
ur höfðu nefnilega helst áhuga á
einu, e.t.v. skiljanlega, þegar
það er skoðað í réttu ljósi - þótt
spurningin sé vísast ekki talin
heppileg nú á tímum jafnréttis
og kvennabaráttu. Amman hafði
tekið stúlkuna afsíðis á heimili
sínu til að forvitnast, en
langamman hafði engar áhyggj-
ur af því þótt drengurinn yrði
var við áhuga hennar á því að
stúlkan kæmi til með að hafa
nóg að bíta og brenna í framtíð-
inni. Spurningin var sem sagt
þessi: Skaffar hann ekki vel?
Nú er það svo að fólk óskar
þess jafnan, geri ég ráð fyrir, að
afkomendur þess hafi í sig og á
og vel það. Læri jafnvel eitthvað
eða nái sér í það minnsta í góða
vinnu. Ekki eru svo ýkja mörg
ár síðan húsbóndinn á heimilinu
var yfirleitt eina fyrirvinnan og
konurnar tvær eru ef til vill enn
með hugann á því tímaskeiði.
Sagan er nefnilega ekki tilbún-
ingur. Ekki nema þá að afar litlu
leyti. Langamman bar reyndar
einnig upp aðra spurningu, sem
varla er við hæfi að birta á
prenti - að minnsta kosti ekki
orðrétt (sú gamla spurði nefni-
lega, hátt og snjallt svo undir
tók í dagstofu elliheimilisins,
hvort kynlíf unga fólksins væri
ekki mikið og fjörugt; það væri
ungu fólki svo hollt!) - og henni
þar af leiðandi sleppt hér.
Velferð unga fólksins er því
eldra ofarlega í huga, og hefur
alltaf verið hygg ég. Og oft öf-
ugt, sem betur fer. Umhyggjan
er mikil í þjóðfélaginu, því er
ekki að neita. Hún birtist reynd-
ar í mismúnandi myndum; um-
hyggjan fyrir gamla fólkinu er
iðulega þannig að það er lokað
inni í þar til gerðum geymslum.
Islendingum er einnig mikið í
mun að hér þjálfist upp öflug
sveit sérfræðinga sem fást við
vandamál tengd unglingum, svo
dæmi sé tekið. Til að svo megi
verða þurfa viðfangsefnin vita-
skuld að vera næg og fyrir því
er séð.
Fátt er hallærislegra en
heimavinnandi mæður. Fyrir-
vinnur eiga að tvær, það segir
sig sjálft.
Konan mín hefur reyndar ver-
ið heimavinnandi síðustu árin,
þótt það fari ekki hátt. Ég segi
nú yfírleitt, ef ég er spurður, að
hún sé verktaki. Og það er eig-
inlega engin lygi. Segja má að
hún sé verktaki hjá mér; ég afla
þeirra peninga sem fjölskyldan
eignast og hún sér um að eyða
þeim. Getur það ekki talist verk-
takastarfsemi? Ekki það ég
skammist mín beint fyrir að eiga
heimavinnandi konu, en þetta
hljómar þó betur.
Eiginkona mín ólst upp við
það sjálf að móðir hennar var
heima þegar hún kom úr skólan-
um á yngi-i áram, jafnvel með
nýsteiktar kleinur eða nýbakaða
snúða á borðum. Það er nokkuð
sem við vildum einnig veita
börnum okkar og létum okkur
hafa það, þótt það sé hallæris-
legt.
Annars finnst mér eins og
konur séu stöðugt að færa sig
upp á skaftið. I barnabókunum í
gamla daga minnir mig þær hafi
að mestu haldið sig í eldhúsinu.
Voru að minnsta kosti ekki að
þvælast á vinnumarkaðnum. En
nú er öldin önnur. í þeim bókum
sem ég hef lesið fyrir dætur
mínar síðustu ár finnst mér kon-
ur vinna meira en áður. Utan
heimilis, altso. En fráskildu
mæðurnar í umræddum bókum,
sem ég held séu flestar sænskar
að upplagi, era ótrúlega margar.
Annaðhvort einstæðar með böm
eða þá komnar aftur í sambúð.
Og faðirinn er giftur annarri
konu og á barn eða börn með
henni. Ein móðirin er leigubíl-
stjóri og sambýlismaður hennar,
hann Eiríkur, ekur lögreglubíl
en í frístundum bakar hann
brauð, les bækur eða iðkar
knattspyrnu. Og hann fer í
kirkju á sunnudögum. Góður
maður, Eiríkur.
Þess vegna hrökk ég í kút í
vikunni þegar mér barst til
eyrna viðhorf aftan úr gráiTÍ
fomeskju úr sjónvarpinu mínu.
Var viss um að ég hefði heyrt í
Rúrik Haraldssyni leikara, ég
sem hélt að hann væri svo nú-
tímalegur í hugsun. Ég stökk til
og þakkaði mínum sæla fyi-ir að
þetta var teiknimynd. Dætur
mínar voru að horfa á mynd-
bandið um Aladdín frá honum
Disney heitnum, soldáninn hafði
reynt hvað hann gat að fá dóttur
sína til að giftast og var alveg í
öngum sínum vegna þess að
henni líkaði enginn biðlanna.
„Ég verð að vera viss um að ein-
hver annist þig og sjái fyrir
þér,“ sagði soldáninn. Rúrik var
sem sagt blásaklaus, þótt hann
hafi látið soldáninum rödd sína í
té tímabundið.
Ég faldi vitaskuld myndband-
ið um leið og færi gafst og vona
að dætur mínar þrjár beri ekki
varanlegan skaða af ummælum
soldánsins.
Tímarnir breytast svo hratt
að ef til vill verður spurt á ein-
hverju elliheimilinu á næstu öld;
Skaffar hún ekki vel?
Morgunblaðið/Kristinn
MIKIÐ er spjallað og grúskað á skrifstofu ORG ættfræðiþjónustunnar á Hjarðarhaganum. Frá vinstri:
Tómas V. Albertsson, Eiríkur Eiríksson, Oddur Friðrik Helgason, Guðmundur Hansen og Ragnar Ólafsson.
Ættfræði verður
aðeins unnin með
fólkinu í landinu
ODDUR Friðrik Helgason, ættfræð-
ingur og fyrrverandi sjómaður - eins
og hann kýs að kalla sig - hefur lengi
grúskað í fræðunum, en ár er nú lið-
ið síðan hann stofnaði fyrirtækið
ORG ættfræðiþjónustu. Hann segir
Islendinga hafa mikinn áhuga á ætt-
fræði, yngri kynslóðina meira að
segja ekki miklu minni en eldra fólk,
þótt það kunni að koma mörgum á
óvart, og telur ástæður þess mega
rekja til þess hve ættarmót eru orðin
algeng.
„Ættfræðingur þarf auðvitað að
hafa mikinn áhuga á ættfræði en það
er ekki nóg. Hann verður líka að
hafa gott minni, vera í góðu sam-
bandi við fólk úti um allt land - þjóð-
ina - og síðast en ekki síst verður
hann að vera mjög þolinmóður," seg-
ir Oddur og fær sér í nefið, þegar
blaðamaður sest að spjalli við hann.
Svo bætir hann við: „Ættfræði verð-
ur aldrei unnin á Islandi nema í góðu
sambandi við fólkið. Og ég get sagt
þér það að ég hef gagn af hverjum
einasta manni sem kemur eða hring-
ir í mig. Hverjum einasta. Það getur
alltaf eitthvað bæst við.“
Oddur og Tómas V. Albertsson
sitja sveittir á kontórnum að Hjarð-
arhaga 26; eru að safna í ættfræði-
grunn sinn. „Við erum mest að vinna
um þessar mundir milli manntalsins
1703 og 1900,“ segh- Oddur. Þeir era
lítið sem ekkert farnir að stunda við-
skipti enn, enda segir Oddur að þeg-
ar ættfræði sé annars vegar verði
fræðin alltaf að vera númer eitt.
Fjármálin megi aldrei vera ofar á
listanum en í öðra sæti! Peningar
eru sem sagt ekki farnir að streyma í
kassann, þótt þeir hafi unnið eina og
eina ættartölu, en þeir kvarta þó
ekki. Og svo hafa þeir þurft að fjár-
magna kaup á fjölda bóka. Blaða-
maður spyr Odd þai- af leiðandi á
hverju hann lifi; hvernig dæmið
gangi eiginlega upp. Hann fær sér
aftur í nefið áður en hann svarar.
„Með hjálp ýmissa aðila. Besta sag-
an sem ég hef heyrt er úr heitum
potti norður á Akureyri. Þeir sögðu
þar að ég ætti svo ríka konu! Hún er
að vísu rík; af skilningi á því sem ég
er að gera og er minn besti stuðn-
ingsmaður. Ég get ekki neitað því að
ýmsir hafa hjálpað mér og marga hef
ég talið upp hér og þar síðan ég byrj-
aði á þessu. En reksturinn höfum við
líka fjármagnað með lánum.“
Oddur bauð upp á kaffi og vínar-
brauð og talið snerist um stund að
mat. „Það vill svo til að ég þarf lík-
amlegt fóður ekki síður en andlegt
og ég er ófeiminn við að upplýsa að
rinir mínir og venslamenn í Kjarna-
fæði á Akureyri hafa sent mér kjöt-
flís við og við.“
Á kontór í vesturbæn-
um í Reykjavík situr
fyrrverandi sjómaður
og grúskar daglangt í
ættfræði. Skapti Hall-
grímsson leit inn hjá
Oddi Helgasyni - en
fékk sér ekki í nefið.
Oddur segir að haldi fólk að það sé
einhver gullnáma að stunda ættfræði
hérlendis - að um uppgrip sé að
ræða - sé það misskilningur. En
hann vonast vitaskuld til þess að ein-
hvern tími þéni hann eitthvað á fyr-
irtækinu og segir að í framtíðinni
muni hann vinna bæði fyrir einstak-
linga og bókaútgefendur. „Áhugi á
ættfræði er mikill og hefur aukist
gífurlega eftir að ættarmótin urðu
svo algeng sem þau eru. Og eftir að
umræðan um erfðafræðina varð jafn
mikil og raun ber vitni hefur áhuginn
blossað upp. Ég vann svolítið með
unglingum fyrir einum þremur árum
og þeir virðast hafa mikinn áhuga á
ættfræði. Ég er viss um að það er
ættarmótunum að þakka.“
Ættfræði hefur mikið verið rædd í
tengslum við gagnagrunn á heilbrigð-
issviði. Oddui- segir fyrirtæki sitt ekki
tengjast gerð slíks gagnagrunns. „Að
minnsta kosti ekki eins og er. íslensk
erfðagreining hringdi reyndar og
vildi fá frá mér 100 ættartölur en mér
láðist að nota aðferð sem hann afi
þinn, Skapti í Slippnum á Akureyri,
nefndi einu sinni í gamla daga þegar
ég vann hjá honum.“ Oddur fær sér
enn í nefið og hermir svo eftir afa
blaðamanns: „Drengir, drengir. Það
er um að gera að setja nógu hátt verð
upp, þá er hægt að slá svo vel af og þá
eru allir ánægðir!“ Það varð ekkert af
viðskiptunum við íslenska erfða-
greiningu þótt uppsett verð hafi ekki
verið nema helmingur af því sem við
vitum að menn hafa verið að taka fyr-
ir svona vinnu,“ segir Oddur.
Hann nefnir að líkt og heilsufars-
upplýsingar um landsmenn liggi ætt-
fræðiupplýsingar hvarvetna „og
ótrúlegasta fólk er að vinna að þessu
úti um allt land. Samantekt ætt-
fræðigagna verður aldrei gerð nema
í samstarfi við þjóðina og þohnmæði
er eitt lykilatriðanna. Það þarf að
kanna hversu traustar heimildir era,
ég tala nú ekki um ef heimildum ber
ekki saman, vegna þess að ekkert er
varið í ættfræðiupplýsingar ef þær
era ekki réttar þegar upp er staðið.
Ég hvet þess vegna fólk endilega til
að hafa samband við mig ef það veit
um villur í einhverjum ritum um
sjálft sig eða aðra.“ Oddur fær sér
nokkur korn th viðbótar í nefið og
segir svo: „Það er best að fá hæfa
menn úr hverju héraði til að vinna
þetta með okkur og á það verður
mikil áhersla lögð.“
Oddur segir talið að um tvær
milljónir íslendinga hafi fæðst og að
í gagnagrann mætti ná um einni
milljón manna. Hann hefur safnað
miklu til þessa og segir að í gagna-
granni fyrirtækisins séu nú t.d. ættir
flestra þeirra sem fóru vestur um
haf á sínum tíma.
Oddur er í sambandi við Eirík Ei-
ríksson frá Dagverðargerði, fyrrver-
andi bókavörð Alþingis, „sem er með
alla Austfirðinga í kolhnum,“ eins og
Oddur segir, Guðmund Hansen,
fyrrverandi skólastjóra, sem hann
segir þekkja Sturlungu fram og til
baka og Ragnar Olafsson, fyri-ver-
andi deildarstjóra á Skattstofunni,
sem sé sérfræðingur sinn í Borgfirð-
ingum en allir vora staddir á skrif-
stofu Odds þegar ljósmyndarann bar
að garði. Þá segist Oddur vera í sam-
bandi við erfðafræðinefnd, handrita-
deild Landsbókasafns, Stofnun Áma
Magnússonar á Islandi, Héraðs-
skjalasaöfn Borgarfjarðar og Skag-
firðinga, Gunnlaug Haraldsson þjóð-
háttarfræðing og Nelson Gerrad,
ættfræðing í Kanada. Einnig þá aðila
sem vinna að skráningu ábúendatala
Eyfirðinga, Landeyinga og Borgfir-
skra æviskráa auk ættfræðinga og
ættfræðiáhugafólks um allt land,
sem enn eigi eftir að fjölga.
+
Ástkær móðir mín og tengdamóðir,
KRISTÍN ÁSGEIRSSON,
lést 26. febrúar í Bandarikjunum.
Útför hennar fer fram 1. mars i Bandaríkjunum.
Fyrir hönd fjölskyldunnar
Sólveig og Jón Hjörleifur Jónsson.