Morgunblaðið - 17.03.1999, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1999 33
AFSÖGN FRAMKVÆMDASTJÓRNAR ESB
Reuters
JACQUES Santer var umkringdur fréttamönnum er hann kom til fundar framkvæmdastjórnar ESB í fyrrakvöld.
fyrstu
ESB
Ljóst er að nokkrar þjóðir munu
reyna að fá fulltrúa sína skipaða að
nýju og hefur breska stjórnin þegar
lýst því yfir að hún muni tefla fram
þeim Leon Brittan og Neil Kinnock,
enda hafi stöif þeirra ekki verið
gagnrýnd.
Engar iíkur eru aftur á móti taldar
á að Santer muni áfram gegna for-
setastarfinu og var haft eftir tals-
manni Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, í gær að mikilvægt væri
að „pólitískur þungaviktarmaður"
yrði skipaður í embættið. Er leitin
þegar hafin að næsta forseta og hafa
nöfn þeirra Felipe Gonzalez, fyrrum
forsætisráðherra Spánar, og Romano
Prodi, fyi-rum forsætisráðherra Ital-
íu, verið nefnd í því sambandi. Kristi-
legir demókratar í Þýskalandi tóku
hins vegar sérstaklega fram að
Helmut Kohl, fyrrum kanslari, myndi
ekki gefa kost á sér í embættið.
Santer var hins vegar vígreifur á
blaðamannafundi er hann hélt í gær.
Sagði hann skýrsluna afbaka stað-
reyndir og að enginn grundvöllur
væri fyrir þeirri niðurstöðu er
skýrsluhöfundar kæmust að. Sjálfui'
sagðist hann vera „hvítari en allt
hvítt“ og að hann myndi sitja áfram
þar til að arftaki hans yrði skipaður.
Hans-Ulrich Klose, formaður utan-
ríkismálanefndar þýska þingsins,
sagði líklegt að Þjóðverjar myndu
skipta út fulltrúum sínum, þeim Mon-
iku Wulf-Mathies og Martin
Bangemann, til að endurspegla þau
umskipti er orðið hefðu í þýskum
stjórnmálum með sigri Schröders á
Kohl. Þá sagði Klose að Gonzalez
væri afbragðs frambjóðandi í emb-
ætti forseta framkvæmdastjórnar-
innar. Gonzalez hefur ekki tjáð sig
sjálfur um þessar vangaveltur en
heimildarmaður er stendur honum
næni sagði að hann hefði líklega ekki
áhuga á þessari vegtyllu.
Anita Gradin, fulltrúi Svía í fram-
kvæmdastjórninni, sagðist í gær taka
á sig hluta ábyrgðarinanr. Gradin,
sem fer með dómsmál og baráttu
gegn spillingu innan framkvæmda-
stjórnarinnar, sagði að allir, þar með
talin hún sjálf, yi'ðu að axla hluta
ábyrgðarinnar. „Um leið er hins veg-
ar ákveðin kaldhæðni fólgin í því að
við erum fyrsta framkvæmdastjórnin
sem reyndi að koma málum í betra
horf en jafnframt fyr-sta fram-
kvæmdastjórnin sem verður að
víkja,“ sagði hún í samtali við sænska
sjónvarpið. Hún sagði það undarlegt
að ekkert væri minnst á það í skýrsl-
unni, sem gert hefði verið til að bæta
ástand mála. „Þetta er eins og að
snúa við stóni gufuskipi," sagði Grad-
in, en Göran Persson, forsætisráð-
herra Svíþjóðar hefur sagt að Svíai'
muni ekki sækjast eftir endurkjöri
Gradin.
Cresson iðrast einskis
Gagmýnin hefur ekki síst beinst að
Edith Cresson, er fer með vísindamál
í framkvæmdastjórninni, en hún hef-
ur verið sökuð um að hafa úthlutað
arðbærum verkefnum til vinar síns.
„Kannski var ég svolítið kærulaus,“
sagði Cresson í samtali við frönsku
sjónvarpsstöðina Fmnce 2 í gær en
bætti við að hún teldi enga þörf á að
hreinsa mannorð sitt.
Karel van Miert, er fer með sam-
keppnismál, sagði skýi-sluna ósann-
gjarna þótt sjálfur hefði hann ekki
verið gagnrýndur í henni. „Þeir láta
eins og allt hafi farið úrskeiðis hér ...
ekki er fjallað um deildirnar sem
starfa vel né heldur hefur verið haft
samband við fulltrúa í framkvæmda-
stjórninni. Það er því óréttlátt að
halda því fram að hér hafi allt verið
farið úr böndunum,“ sagði hann við
belgísku útvarpsstöðina VRT.
Viktor Klima, kanslari Austurríkis,
sagðist enga ástæðu sjá til að víkja
Franz Fischler, fulltrúa Austurríkis,
úr framkvæmdastjórninni en sagði
ekki hvort Fischler yrði frambjóð- '
andi á ný. „Það leikur enginn vafi á
því að skipa verður nýja fram-
kvæmdastjórn þar sem nýtt fólk mun
gegna lykilembættum. Það á þó ekki
við um alla ... og persónulega dreg ég
ekki heiðarleika Fischlers í efa,“
sagði Klima.
Meira „egó“ en „evró“
Flest evi-ópsk dagblöð er fjölluðu
um afsögn framkvæmdastjórnarinn-
ar í gær fögnuðu því að þetta skref
hefði verið tekið. Franska blaðið Li-
beration sagði að aðrir kostir hefðu
ekki komið til gi-eina og að með þessu
hefði lýðræði innan ESB verið vakið
upp með harkalegum hætti. Gagn-
íýndi blaðið Cresson harðlega og
sagði hana vera meira „egó“ en
„evró“. Aðalfyrirsögn blaðsins á for-
síðu var „Cresson sökkvir fram-
kvæmdastjórninni“.
Breska blaðið Daily Mail bar
Cresson saman við búrbóna-konunga
Frakklands og minnti á að um þá
hafði verið sagt að þeir hefðu ekkert
lært og engu gleymt. Blaðið sagði
franska fulltrúann „snilling í klúðri
og að baka sér óvinsældir“. Annað
breskt dagblað, The Independent
sagði Evrópusambandið vera „stofn-
analega spillt“. -
Afsögn framkvæmdastjórnarinnar
var einnig forsíðuefni bandarískra
stórblaða og sagði í frétt Washington
Post að framkvæmdastjórnin hefði
gegnt mikilvægu hlutverki í þeirri
viðleitni ESB að verða keppinautur
Bandaríkjanna á alþjóðavettvangi.
Fulltrúar hennar hefðu hins vegar
neyðst til að segja af sér þar sem þeir
hefðu látið „útbreidda spillingu og
óstjórn" viðgangast um árabil.
AFSÖGN allrar fram-
kvæmdastjórnar ESB
markar miður frækileg
endalok pólitísks ferils
Jacques Santers, sem hafði á tímabili
gert sér vonir um að hljóta stuðning
til að fara fyrir þessari lykilstofnun
sambandsins eitt fimm ára skipunar-
tímabil til viðbótar. Fullyrða má að
hann geti að töluverðu leyti sjálfum
sér um kennt að svona skyldi fara
vegna þess hve illa honum fórst úr
hendi að fást við þær ásakanir um
misferli og valdhroka sem voru tekn-
ar að hrannast upp á hendur fram-
kvæmdastjórninni þegar líða tók á
síðastliðið ár.
Hinn að margi-a mati frekar lit-
lausi Lúxemborgari var þegar árið
1994, þegar hann hlaut útnefningu
leiðtoga ESB-ríkjanna í stöðu for-
seta framkvæmdastjórnarinnar, ekki
sá sem flestir leiðtogarnh- hefðu
helzt viljað sjá taka við stöðunni af
Jacques Delors, sem naut geysimik-
illa áhrifa þann áratug sem hann
gegndi henni.
Þáverandi forsætisráðhen'a Bret-
lands, John Major, tók ekki í mál að
samþykkja þann mann í stöðuna sem
a.m.k. Helmut Kohl kaus helzt, það
er Jean-Luc Dehaene, forsætisráð-
herra Belgíu. Bretunum þótti
Dehaene of „sambandsríkissinnað-
an“, þ.e. standa fyrir stefnu sem mið-
aði að nánari samruna Evrópu en þá-
verandi ráðamönnum í Lundúnum
þótti góðu hófi gegna.
I júlí 1994 hlaut það lið sem valizt
hafði í framkvæmdastjórn Santers
staðfestingu í embætti með atkvæða-
gi-eiðslu í Evrópuþinginu, þar sem
aðeins 22 atkvæða meirihluti náðist
fyrir staðfestingunni. Fulltrúar á
þinginu vora þá 626. Framkvæmda-
stjórn Santers, sem tók formlega við
í janúar 1995, þótti frá upphafi frek-
ar veik, en henni tókst engu að síður
að koma umtalsverðu í verk.
Til afrekaskrár hennar má meðal
annars telja hina vel heppnuðu stofn-
un Efnahags- og myntbandalagsins
(EMU) um áramótin síðustu, sem
gekk eins snurðulaust fyi-ir sig og
raun bar vitni ekki sízt vegna góðs
undirbúnings af hálfu framkvæmda-
stjórnarinnar. Hún hefur líka stýrt
aðildarviðræðum við fimm íýrrver-
Ástandið verður nýtt til upp-
stokkunar á stjórnkerfi ESB
Það óvissuástand sem skapazt hefur við af-
sögn allrar framkvæmdastjórnar ESB mun
vafalaust verða nýtt til þess að hrinda
í framkvæmd endurbótum á hlutverki fram-
kvæmdastjórnarinnar 1 stjórnkerfí ESB.
Auðunn Arnórsson segir Evrópuþingið
tvímælalaust munu auka áhrif sín í því ferli.
andi austantjaldsríki og Kýpur, sem
hófust í marz í fyrra, og fleira mætti
tína til af stórum verkefnum sem
ekki er hægt að segja annað en að
hún hafi unnið vel af hendi.
En það er jafnframt einstakt, að
ein framkvæmdastjórn skuli fá á sig
atkvæðagreiðslu um vantraust
tvisvar á skipunartímabilinu. Harka-
lega var deilt á hana í kúariðumálinu
svokallaða, þar sem framkvæmda-
stjórninni var gefið að sök að hafa
árum saman gert sem minnst úr
þeirri hættu sem heilsu almennings
stafaði af kúariðusýktu nautakjöti, í
því skyni að vernda hagsmuni kjöt-
framleiðenda innan sambandsins.
Vantrauststillaga sem borin var
upp vegna þessa árið 1997 hlaut ekki
stuðning nema 118 Evrópuþing-
manna. Öllu nær skall hurð hæluin
þegar spillingarásakanirnar leiddu
til þess að tvær vantrauststillögur
voru bornar upp í Evrópunþinginu í
janúar síðastliðnum. Sú sem fyi'st
kom fram og efnt var til af stærsta
þingflokknum, jafnaðarmönnum, var
dregin til baka þegar Santer féllst á
kröfur þingmanna, þar á meðal um
að óháð rannsóknarnefnd færi í
saumana á ásökununum. Hátt í
helmingur viðstaddra þingmanna,
232, studdu þá tillöguna sem atkvæði
vora greidd um, en 293 lýstu þá
stuðningi við Santer með því að fella
tillöguna.
Evrópuþingmenn
ánægðir
A Evrópuþinginu var fréttinni af
afsögn framkvæmdastjórnarinnar
vel tekið í gær. Jafnframt kom fram
sú krafa, að þetta ski-ef verði nýtt til
þess að koma samstarfi helztu stofn-
ana ESB á nýjan grundvöll. „Þetta
er tækifæri til nýrrar byrjunar og
fyrir nýja pólitíska menningu og lýð-
ræðislega ábyrgð í framkvæmda-
stjórn ESB,“ sagði Wilfried Mar-
tens, þingflokksformaður kristilegi'a
demókrata á Evrópuþinginu. Hann
krafðist þess að sem allra fyrst yrði
kallaður saman sérstakur leiðtoga-
fundur þar sem menn kæmu sér
saman um skipun nýrrar fram-
kvæmdastjórnar.
Allnokkrir Evrópuþingmenn létu
svo um mælt, að hægt væri að líta á
afsögn framkvæmdastjórnarinnar
sem kreppu í stjórnkerfi ESB sem
ætti að nýta sem tækifæri til endur-
bóta á því. Johannes Voggenhuber,
einn talsmanna Evrópuþingflokks
græningja, sagði „gífurlegan lýðræð-
ishalla“ hafa einkennt framkvæmda-
stjórnina til þessa, og venjur stjórn-
sýslunnar væru með þeim hætti að
þær verkuðu sem „segull á svindl og
spillingu“, sem slyppi undan hvers
konar eftirliti. Arangur hinnar óháðu
spillingarrannsóknarnefndar væri
fyi-st og fremst að hafa varpað ljósi á
þessa „skuggahlið" framkvæmda-
stjómarinnar.
Að mati Voggenhubers bera stóru
flokkarnir á Evrópuþinginu, kristi-
legir demókratar og jafnaðarmenn,
ennfremur hluta ábyrgðarinnar á því
hvernig komið er, þar sem þeir hefðu
í fyi-stu reynt að verja þá meðlimi
framkvæmdastjórnarinnar, sem upp-
runnir era hvor í sinni þessara póli-
tísku fylkinga. Þá hefðu ríkisstjórnir
aðildarlandanna einnig kallað þetta
ófremdarástand yfir sambandið með
því að skipa viljandi veika fram-
kvæmdastjórn, sem ekki væri þess
megnug að standa að neinu ráði uppi
í hárinu á ráðherraráðinu.
Rökrétt skref
Mörgum fréttaskýrendum, sem
kynnt hafa sér skýrsluna örlagaríku
og fylgzt hafa með ferlinu sem leiddi
til þess ástands sem nú hefur skap-
azt, virðist afsögnin vera það eina
rétta sem Santer-stjórnin gat gert í
stöðunni. Hinn óvænt hvassi tónn í
niðurstöðum skýrslunnar gagnvart
framkvæmdastjórninni í heild, ekki
aðeins gegn einstökum meðlimum
hennar, átti sinn þátt í því, en í þessu
sambandi er mikilvægt að hafa í
huga að sú grandvallarregla hefur
ávallt gilt um ákvarðanir fram-
kvæmdastjórnarinnar, að þær tekur
hún sem heild og ber ábyrgð á þeim
sameiginlega. Þetta er gert til að
styrkja stöðu framkvæmdastjórnar-
innar í valdatafli ESB-stofnananna,
sérstaklega gagnvart ytri þiýstingi,
svo sem frá heimalöndum hvers ein-
staks fulltrúa í framkvæmdastjórn-
inni.
Með þetta í huga er rökrétt að
framkvæmdastjórnin segi öll af sér
en ekki einstaka meðlimir hennar -
a.m.k. fyi-st sá fulltrúi er mest var
gefið að sök (Edith Cresson) var ekki
tilbúinn að segja af sér af sjálfsdáð-
um.
Gera má ráð fyrir að í kjölfar ■-
þessa komi upp háværar kröfur um
að í næstu framkvæmdastjórn veljist
einstaklingar sem hafi sterkan póli-
tískan bakgrann, þ.e. eru menn sem
eru til þess fallnir að geta myndað
sterka liðsheild undir ákveðinni og
ábyrgri forystu forsetans, hver sem
hann verður. Lykilatriði verður að
starfshættir framkvæmdastjórnar-
innar verði framvegis með þeim
hætti, að viðlíka mál og nú hafa orðið
til að fella stjórnina verði útilokuð
með virku eftirliti og með því að Evr-
ópuþingið eigi auvðveldara með að
draga meðlimi hennar til ábyrgðar
fyrir gerðir sínar. Búast má við að
Evrópuþinginu takist að nýta sér þá
stöðu sem upp er komin til að styrkja
stöðu sína gagnvart framkvæmda-
stjórninni og stjórnsýslulegt sam-
bandið milli þessara stofnana verði
framvegis meira í líkingu við það
sem tíðkast milli þjóðþinganna og
ríkisstjórna.
Þetta mun væntanlega ennfremur
ýta undir þá þróun, að forseti fram-
kvæmdastjórnarinnar fái aukin völd,
m.a. til að hafa áhrif á hvaða menn
veljast með honum í liðið. í Amster-
dam-sáttmála ESB, sem gert er ráð
fyrir að gangi í gildi í vor eða
snemmsumars er þegar búið að gera
ráð fyrir slíkri styrkingu á stöðu for- ’
seta framkvæmdastjórnarinnar.
Þá má loks gera ráð fyrir, að nýjar
siðareglur sem gilda eiga um með-
limi og starfsmenn framkvæmda-
stjórnarinnar fái aukið vægi og vinnu
verði flýtt við að fullgera þær og
hrinda þeim í framkvæmd.