Morgunblaðið - 21.03.1999, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. MARZ 1999 29
„Aðalatriðið er að mínu mati það,
að við byggjum á þeim ^runni sem
við höfum byggt upp. Eg er sann-
færður um að það er ekki rétt að
víkja frá honum. Hins vegar er
sjálfsagt og nauðsynlegt að breyta
þessu kerfí ef við fínnum lausnir
sem við teljum viðunandi. Við höf-
um verið að gera það. Við höfum
breytt ýmsu sem varðar smábátana.
Við höfum sett upp kvótaþing, sem
menn héldu að kæmi verulega til
móts við ýmsa gagnrýni sem beind-
ist að kerfinu, en ég held að það hafi
ekki uppfyllt þær væntingar sem
menn gerðu til þess. Við höfum
ákveðið að veiðiheimildir séu ekki
lengur afskrifanlegar þegar tekju-
skattur er reiknaður. Við höfum
sett upp ákveðnar takmarkanir á
framsali.
Pað sem er langerfiðast í kvóta-
kerfinu eru tvö atriði. Það er fram-
salið, sem hefur bæði kosti og galla
og við þurfum að halda áfram að
fjalla um þau vandamál og finna
leiðir til úrbóta í því sambandi. Sér-
staklega á þetta við þegar aðilar
eru að fara út úr greininni og
standa oft upp með mikinn hagnað.
Síðan er það sú gjaldtaka sem hægt
og réttlætanlegt er að taka af sjáv-
arútveginum fyrir að nýta þessa
sameiginlegu auðlind þjóðarinnar.
Sjávarútvegurinn hefur smátt og
smátt verið að taka meiri þátt í
sameiginlegum kostnaði þjóðarinn-
ar og við höfum horfið frá ákveðn-
um forréttindum sem sjávarútveg-
urinn hafði.
Til þess að fjalla um þessi við-
fangsefni var stofnuð auðlindanefnd
og það var gert að tillögu stjórnar-
andstöðunnar. Við framsóknarmenn
fengum þar til starfa tvo prófessora
við Háskólann, þá Ragnar Ái-nason
og Eirík Tómasson, vegna þess að
við vildum að þar væru aðilar fyrir
okkar hönd sem hefðu engi-a hags-
muna að gæta og horfðu á þetta mál
út frá fræðilegu, lagalegu og efna-
hagslegu sjónanniði með heildar-
hagsmuni þjóðarinnar að leiðarljósi.
Við höfum miklar væntingar til
þessa starfs og vonum að það leiði
til farsællar niðurstöðu. Aðalatriðið
er það að sjávarútvegurinn haldi
áfram að vera sú mikla auðsupp-
spretta sem hann er fyrir þjóðfélag-
ið í heild og við rekum hagkvæman
sjávarútveg sem tryggi góð lífskjör
hér á landi.
Eg er sannfærður um það að nið-
urrif þessa kerfis og algjör umbylt-
ing þess leiði til mikillar lífskjara-
skerðingar. En ég er hins vegar
þeirrar skoðunar að við þurfum að
ná meiri sátt, en þá verða líka þeir
sem gagnrýna kerfið mest án þess
að hafa tillögur um það sem betur
má fara, að leggja meira af mörk-
um. Það eru allt of margir sem skil-
greina sig í þessari umræðu, sem
verandi á móti en ekki að þeir séu
með því og vilji lagfæra það. Við
framsóknarmenn skilgreinum okk-
ur þannig að við styðjum þetta
kerfi, en viljum jafnframt breyta því
og ná meiri sátt um það.“
Breytingar í utanríkis-
þjónustunni
I utanríkisráðherratíð þinni hefur
utanríkisþjónustan vaxið talsvert og
sumir hafa talað um ofvöxt í því
sambandi. Ný sendiráð hafa verið
opnuð og fleiri verða opnuð á næst-
unni. Er þörf á þessu?
„Við verðum að gera okkur grein
fyrir hver eru markmið okkar í ut-
anríkismálum. Það er alveg ljóst að
þessi málaflokkur er farinn að
skipta miklu meira máli en áður
var. Islensk fyrirtæki eru að sækja
miklu meira út á við en verið hefur.
Islensk utanríkisþjónusta þarf að
vera í stakk búin til að þjóna at-
vinnulífinu. Alþjóðamarkaðir skipta
meira máli en nokki-u sinni fyrr og
samningar í alþjóðastofnunum
varða efnahagslíf okkar miklu. Atl-
antshafsbandalagið er að breytast
mjög mikið með tilheyrandi afleið-
ingum fyrir okkur íslendinga eins
og aðrar þjóðir. Öryggis- og sam-
vinnustofnun Evrópu skiptir miklu
meira máli í þróuninni en áður var
og þannig mætti lengi telja.
Aukin umsvif utanríkis-
ráðuneytisins
Hvað er það sem við höfum gert
til að mæta þessu? Við höfum aukið
við starfslið okkar hjá Atlantshafs-
bandalaginu eins og allar aðrar
þjóðir og ákveðið að taka þátt í
störfum hermálanefndarinnar. Við
höfum ákveðið að taka þátt í starf-
semi Nató í Bosníu og í Kosovo. Að
því er varðar Öryggis- og sam-
vinnustofnun Evrópu höfum við
ákveðið að opna skrifstofu í Vínar-
borg vegna þess að við erum eina
landið í Evrópu sem ekki er þar
með fasta sendinefnd. Við höfum
ákveðið að opna skrifstofu í Strass-
borg þar sem við erum að taka að
okkur forystu í Evrópuráðinu, sem
við hefðum getað látið fara framhjá
okkur, en það hefði þá verið allt
öðruvísi staðið að málum en allar
aðrar þjóðii’ í Evrópu hafa gert.
Við höfum stofnað sendiráð í
Finnlandi, sem var í raun búið að
ákveða og lofa fyi-ir löngu. Enn-
fi-emur höfum við ákveðið að opna
skrifstofu í Winnipeg vegna landa-
fundaafmælisins og samskipta við
íslendinga í Vesturheimi og ýmissa
annarra samskiptamála í Kanada.
Hér heima höfum við stofnað við-
skiptaþjónustu utanríkisráðuneytis-
ins og reynt að efla hana nokkuð.
Auk þess höfum við ákveðið að efla
þróunarsamvinnu okkar og við höf-
um tekið yfir í utanríkisráðuneytið
samskiptin við Alþjóðabankann og
aukið samstarf okkar við bankann á
sviði þróunarmála.
Það er margt fleira sem við þyrft-
um að gera. Núna stöndum við
frammi fyrir því hvort við eigum að
taka að okkur forystu Norðurland-
anna á vettvangi FAO, sem er eðli-
legt að við gerum vegna stöðu ís-
lands sem fiskveiðiþjóðar. Það kost-
ar starfsmann þar. Við höfum
ákveðið að sækjast eftir aðild að
Öryggisráðinu, sem þýðir að við
þurfum að styi’kja sendinefnd okkar
hjá Sameinuðu þjóðunum. Allt þetta
kallar líka á nokkra styrkingu ráðu-
neytisins.
Við höfum einnig ákveðið að
stofna hér sérstaka auðlindaskrif-
stofu til að styrkja hagsmunagæslu
Islands á þessu sviði hvort sem það
er á sviði fiskveiðimála, loftslags-
mála eða ýmissa annarra mála sem
snerta nýtingu auðlinda. Sannleik-
urinn er sá að alþjóðlegt samstarf
er að stóraukast og utanríkisráðu-
neytið verður að vera í stakk búið til
að þjóna hagsmunum Islands á
þessu sviði og samræma starf ráðu-
neytanna. Utanríkisráðuneytið
starfar mjög náið með öðrum ráðu-
neytum.“
Norræn sjónarmið veigameiri
þáttur í starfí ráðuneytisins
Þú ert líka samstarfsráðherra
Norðurlandanna, en yfirleitt hafa
aðrir ráðherrar en utanríkisráð-
herrar sinnt því starfi. Er heppilegt
að sami ráðherra fari með bæði
þessi ráðuneyti?
„Eg hef starfað afar lengi á vett-
vangi Norðurlandanna. Ég hef
alltaf verið þeirrar skoðunar að
Norðurlandasamstarfið sé horn-
steinn í utanríkismálum okkar. Ég
held að það að ég tók þetta að mér
hafi orðið til þess að norræn sjónar-
mið hafi komið miklu meira inn í
starfið í utanríkisþjónustunni og
orðið til að auka vægi Norðurlanda-
samvinnunar í allri utanríkisþjón-
ustunni. Það var það sem ég ætlaði
mér og ég sé ekki eftir því að hafa
tekið þennan málaflokk að mér. Ég
hef hins vegar ekki þurft að eyða
mjög miklum tíma í hann vegna
þess að ég tel mig þekkja hann
mjög vel og síðan hef ég haft ágætis
starfsfólk til að hjálpa mér í þessu.“
Það er stundum talað um að þú
sért mikið í útlöndum og meira en
fyi’irrennarar þínir. Skýi’ingin er
kannski sú að þú ert einnig sam-
starfsráðherra Norðurlandanna.
Telur þú að ferðalög þín sem utan-
ríkisráðhen-a komi niður á störfum
þínum sem leiðtogi Framsóknar-
flokksins og öðrum verkefnum hér
heima?
„Ferða- og vinnudagar minir er-
lendis eru færri en margur heldur,
70-90 dagar á ári gæti ég trúað, sem
þýðir að utanríkisráðherra er heima
270-290 daga á ári og á þeim tíma
má koma mörgu í verk. Ég er vel
skipulagður og sinni flokknum eins
vel og ég get. Ég hef verið á um 60
fundum í mínu kjördæmi á kjör-
tímabilinu auk funda í öðrum kjör-
dæmum. Mér þykir lakast að ferða-
lögin koma niður á samvistum við
fjölskylduna. Hún vill því miður oft
mæta afgangi.“
Er það kannski of mikið að ætlast
til þess að sami maður gegni emb-
ætti utanríkisráðherra tvö kjör-
tímabil í röð?
„Það tel ég ekki. Menn læra og
þjálfast og þurfa minni tíma eftir
því sem reynslan eykst. Ég þekki
orðið mál mjög vel sem hér er feng-
ist við og þarf að eyða í þau minni
tíma en áður var. Starfsfólk mitt
þarf ekki að eyða jafnmiklum tíma
og áður til að undirbúa mig fyrir
fundi. Við erum núna í mjög erfið-
um verkefnUm sem eiga eftir að
mæða afar mikið á þessu ráðuneyti.
Ég nefni þar sérstaklega for-
mennskuna í Evrópuráðinu, sem á
eftir að kosta utanríkisráðherra
mikil ferðalög, og formennskuna í
Norðurlandasamstarfinu, sem á
jafnframt eftir að valda verulegu
álagi.
Ég hef um nokkurt skeið neitað
öllum beiðnum um að koma á ráð-
stefnur og fundi vegna Norður-
landaformennskunnar. Það getur
auðvitað ekki gengið endalaust."
Skylda mín að reyna að
sjá þróunina í Evrópu fyrir
og benda á leiðir
Á flokksþingi Framsóknarflokks-
ins í haust slóst þú nýjan tón varð-
andi nánara samstarf íslands og
Evi’ópusambandsins þegar þú
hvattir til þess að skoðað yrði hvort
við gætum sótt um aðild að ESB og
bentir jafnframt á hugsanlega leið
til að við gætum staðið utan við
sjávarútvegsstefnu þess, þ.e.a.s. að
Norður-Atlantshafið yrði undir sér-
stakri stjórn sem lyti ekki sameigin-
legi’i fiskveiðistefnu ESB. Ályktun
flokksþingsins í utanríkismálum
endurspeglaði hins vegar ekki þessi
viðhorf þín. Er Framsóknarflokkur-
inn tilbúinn að fylgja þessari stefnu
þinni?
„Ályktun Framsóknarflokksins
um sjávarútvegsmál á flokksþing-
inu 1996 var ekki með sama hætti
og ræða mín þá, en í henni nefndi ég
möguleikana á því að sjávarútveg-
urinn greiddi meira til sameigin-
legra sjóða og hugsanlega yrðu
ákveðnar veiðiheimildir seldar beint
til útvegsmanna. Ég sagði þá að
þetta gæti verið ein leið til að reyna
að ná meiri sátt. Ég var þar að
Ef þetta verða úrslitin
teldi ég það nánast
útilokað. Ég teldi
Framsóknarflokkinn þá
svo veikan að hann
hefði litla burði til að
starfa í ríkisstjórn. Ef
þetta yrðu úrslitin væri
það að sjálfsögðu dóm-
ur sem við gætum ekki
litið framhjá og við
yrðum að axla þá
ábyrgð.
Framsóknarflokkurinn
hefur verið að breytast
og er að breytast.
Hann á að breytast.
Þjóðfélagið er að taka
miklum breytingum og
alþjóðasamfélagið er
að taka miklum um-
skiptum og það hlýtur
að hafa áhrif á flokk-
ana. Ef þeir taka ekki
mið af þessum breyt-
ingum og þeim við-
fangsefnum sem við
sjáum fyrir okkur á
næstu árum þá lenda
flokkarnir upp á sker,
staðna og deyja.
kasta fram hugmyndum til umræðu
og ætlaðist ekki til þess að flokks-
þingið tæki strax beina afstöðu til
þeirra. Þessar hugmyndir mínar
1996 voni hins vegar til umfjöllunar
á flokksþinginu sl. haust.
Þegar ég var að ræða um Evr-
ópusambandið á síðasta flokksþingi
var ég að tala um þau mikilvægu
verkefni sem bíða íslendinga í upp-
hafi nýrrar aldar. Ég var einfald-
lega að benda á að það yrði ekki
komist hjá því að fjalla meira um
samskipti íslands og ESB. Ég taldi
það skyldu mína sem utanríkisráð-
herra að setja fram mínar hugleið-
ingar um það mál. Ég tel að það sé
verkefni forystumanna flokka að
setja fram hugmyndir og kasta
þeim fram til umræðu innan flokk-
anna og á vettvangi þjóðmálanna.
Ég er ekki í neinum vafa um að það
sem ég sagði á flokksþinginu á eftir
að verða til umræðu bæði í Fram-
sóknarflokknum og í öðrum flokk-
uraá næstu árum.
Ég fékk ágætar viðtökur 4
flokksþinginu, en ég geri mér grein
fyrh’ því að í Framsóknarflokknum
vilja menn fara fram af varkárni í
þessum málum og ég er þeirrar
skoðunar að þjóðin vilji það al-
mennt. Það leysir mig og aðra hins
vegar ekki undan þeirri ábyrgð að
reyna að sjá fram í tímann og búa
okkur undir það hvernig skuli
brugðist við. Við ráðum því ekki
hvað aðrar þjóðir gera. En það er
alveg ljóst að afstaða þjóða eins og
Noregs og Sviss og allra þeirra
þjóða sem eru að ganga inn í Evr-
ópusambandið hefur áhrif á stöðu
okkar, hvort sem okkur líkar það
betur eða verr. Það hlýtur að vera
skylda þeirra manna, sem eru kosn-
ir til forystu í þjóðfélaginu, að reyna
að sjá þessa stöðu fyrir og leita
leiða til að bregðast við henni.“
Er ekki að benda
á óraunsæja leið
Þú sem formaður Framsóknai’-
flokksins gengur lengra í þessu efni
en forystumenn annarra flokka.
Sjálfstæðisflokkurinn ítrekaði á
landsfundi andstöðu við aðild að
ESB og forystumenn Samfylking-
arinnar hafa heldur verið að draga í
land hvað varðar aðild.
„Ég tel að á margan hátt sé
Framsóknarflokkurinn á undan
öðrum í þessu efni enda hef ég betri
aðstöðu en margur annar til að gera
mér grein fyrir þeim straumum sem
eiga sér stað í þessum málum. Það
hefur auðvitað áhrif á það sem ég
segi. Framsóknarflokkurinn hefur
verið að breytast og er að breytast.
Hann á að breytast. Þjóðfélagið er
að taka miklum breytingum og al-
þjóðasamfélagið er að taka miklum
umskiptum og það hlýtur að hafa
áhrif á flokkana. Ef þeir taka ekki
mið af þessum breytingum og þeim
viðfangsefnum sem við sjáum fyrir
okkur á næstu árum þá lenda flokk-
arnir upp á sker, staðna og deyja.
Flokki eins og Alþýðubandalag-
inu tókst aldrei að taka mið af
breyttum aðstæðum í öryggis- og
varnarmálum þrátt fyrir margar til-
raunir. Hörðustu kommúnistaflokk-
ar Austur-Evrópu voru langt á und-
an alþýðubandalagsmönnum í þess-
um efnum. Það er ekkert annað sem
gerist með svona flokka en að þeir
bara deyja drottni sínum og það
þýðir ekkert fyrir menn að reyna að
halda lífi í þeim.
Ég er sannfærður um að það mun
styrkja Framsóknarflokkinn til
langframa að vera opinn fyrir nýj-
um straumum og nýjum aðstæðum
með það fyrir augum að styrkja
stöðu íslensks samfélags og gera
þannig sitt til að koma því í fremstu
röð meðal þjóða. Við erum nú mæld
sem fimmta mesta velferðarríki í
heiminum og við höfum alla burði til
að komast ofar á þann lista, en við
gerum það ekki nema við séum til-
búnin til að meta stöðu okkar og
horfast í augu við ný viðfangsefni."
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra sagði í ræðu á fundi í Stykkis-
hólmi í vetur að það bæri vott um
óskhyggju þegar stjórnmálamenn
teldu að ísland gæti fengið aðild að
Evrópusambandinu án þess að
gangast í einu og öllu undir fisk-
veiðistefnu sambandsins.
„Ég hef aldrei verið sérstaklega
orðaður við draumhyggju á lífsleið-
inni. Ég hef kannski fremur verið
ásakaður fyrir það að ég væri of-
mikill raunsæissinni og væri of jarð-
bundinn. Það er alveg ljóst að sam-
skipti okkar við Evi’ópusambandið í
framtíðinni er úrlausnarefni sem
skiptir ekki bara máli fyrir okkur
heldur jafnframt Evrópusambandið
sjálft. Éf Norðmenn og Sviss fara
þarna inn og það á að reka EES-
samninginn með sama hætti og gert
er í dag með okkur og Lichtenstein
innanborðs, þá er mér það fullkom-
lega ljóst eins og öllum öðrum sem
hugsa málið, að það er ekki hægt.
Það verður að finna nýja leið.
Fyrii’ nokkrum dögum ræddi ég
um þetta mál við lögmann Færey-
inga í síma vegna þess að við höfð-
um rætt þetta áður og það voru
blaðamenn að spyrja hann um mál-
ið. Færeyingar eru afar áhugasamir
um að vinna með Islendingum í
þessum málum og telja að það geti
styrkt stöðu Færeyja á sama tíma
og þeir eru að óska eftir meira sjálf-
stæði. Ég hef jafnframt rætt þetta
mál við Dani og þeir era áhugasamir
að vinna að þessum hugmyndum
með okkur. Ég geri mér alveg grein
fyrir því að þetta er ekki einfalt, en
það þýðir ekkert að útiloka allt fyr-
irfram og loka sig inni í skáp. Ég
færi ekki af stað með þetta nema ég
héldi að það kynnu að vera þarna
möguleikar sem við ættum að skoða.
Ég hef ekkert fullyrt um það hvern-
ig það getur endað. Ég tel a.m.k. að
þetta geti þó hjálpað okkur til að
meta stöðu okkar af fullu raunsæi. Á
því þurfum við að halda.“