Morgunblaðið - 25.04.1999, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ munnlegan málflutning í „Saiga“-málinu. Nokkrir dómaranna,
taldir frá vinstri: Alexander Yankov frá Búlgaríu, Hugo Caminos frá
Argentínu, Riidiger Wolfrum frá Þýskalandi, varaforseti, Thomas A.
Mensah frá Ghana, forseti dómsins, Lihai Zhao frá Kína og Vincente
Marotta Rangel frá Brazilíu.
DÓMARAR Hafréttardómstólsins eftir embættistöku í ráðhúsinu í Hamborg 18. okt. 1996.
Hafréttardómstóll-
inn helst hnndn
DAGANA 27. og 28. október 1997
var olíuskipið M/V „Saiga“ að
þjónusta fiskiskip sem voru að
veiðum undan ströndum Afríku-
ríkjanna Guineu og Guineu Bissau.
M/V „Saiga“ sigldi undir fána Saint
Vincent og Grenadine-eyja í Karí-
bahafinu en hafði verið leigt hluta-
félaginu Lemania Shipping Group,
sem skráð var í Genf í Sviss. Árla
morguns 27. október hafði M/V
„Saiga“ komið inn í 200 mílna efna-
hagslögsögu Guineu þar sem skipið
afgreiddi olíu til þriggja fiskiskipa
um 23 sjómílur frá eyjunni Alcatr-
az. Það var komið út fyrir efna-
hagslögsögu Guineu aðfaranótt 28.
okt. og inn á hafsvæði Sierra Leo-
ne, þegar strandgæsluskip tollyfir-
valda Guineu náði því og færði til
hafnar í Conakry, þar sem það var
kyrrsett ásamt áhöfninni. Tveimur
skipverjum, sem særðust í átökum,
þegar skipið var tekið, var leyft að
fara frá borði til að komast undir
læknishendur en olíufarmurinn,
sem var að verðmæti um 1 milljón
Bandaríkjadala, var gerður upp-
tækur og seldur.
Þetta atvik þætti varla lengur í
frásögur færandi ef ekki vildi svo
til að það varð tilefni fyrsta mála-
reksturs fyrir Alþjóðlega hafrétt-
ardómstólnum, sem tók til starfa
fyrir tveimur árum í Hamborg í
Þýskalandi. Það mun því lifa sem
sérstakur atburður í sögu hins al-
þjóðlega hafréttar. Stjómvöld á
Guineu slepptu ekki skipinu og þar
sem ekki náðist samkomulag milli
ríkjanna um hvar skyldi leita
lausnar - þau gátu samið sín í milli
um að vísa málinu til gerðardóms
eða hvaða dómstóls sem var - höfð-
aði stjóm Saint Vincent og Grena-
dine-eyja mál íyrir Hafréttardóm-
stólnum á gmndvelli 292. gr. Haf-
réttarsamnings Sameinuðu þjóð-
anna og krafðist þess að skipinu og
áhöfn þess yrði sleppt án tafar
gegn tryggingu svo sem þar er
kveðið á um. Málið var höfðað 13.
nóvember 1997, vitnaleiðslum og
munnlegum málflutningi lauk 28.
nóvember og dómur um að skipinu
skyldi sleppt gegn tryggingu var
kveðinn upp 4. desember eftir að-
eins þrjár vikur.
Þama reyndi þegar á ákvæði Ha-
fréttarsamningsins um skjóta
meðferð slíkra mála og verður
ekki annað sagt en að þetta hafi
gengið afar hratt fyrir sig, ekki síst
þegar þess er gætt, að dómarar
Hafréttardómstólsins em 21 tals-
ins og búsettir víða um heim, það-
an sem þeir þurftu að koma til
Hamborgar og einnig að þá greindi
á um niðurstöðuna, tólf dómarar
mynduðu meirihlutann og þeir níu,
sem vora í minnihlutanum, skiluðu
fjómm sérálitum." Sá sem þetta
segir er Guðmundur Eiríksson,
þjóðréttarfræðingur, einn dómar-
anna og sjálfur búsettur í Costa
Rica í Mið-Ameríku. Það er síðla
dags í marsmánuði, sem við sitjum
að spjalli í skrifstofu hans í Haf-
Hafréttardómstóllinn í Hamborg fékk sitt
fyrsta mál til úrlausnar mun fyrr en búist
hafði verið við. Margrét Heinreksdóttir
rekur hér „Saiga“-málið svonefnda,
ræðir við Guðmund Eiríksson, einn af
dómurunum, og fleiri aðstandendur
hans um starfsemi dómsins.
HLÉ gert á málflutningi: Guðmundur Eiríksson lengst
til hægri í dómararöðinni.
réttardómstólnum í Hamborg, en
undirrituð átti þess kost að hitta
þar nokkra dómaranna að máli og
fylgjast með upphafi munnlegs
málflutnings í öðm „Saiga“ máli
sem rekið er vegna sama atburðar,
en í þetta sinn er verið að fjalla um
efnisatriði deilunnar milli ríkjanna
tveggja og hugsanlega skaðabótaá-
byrgð.
Stjóm Guineu hafði krafist
breytinga á formi tryggingarinnar,
sem stjóm Saint Vineent og Grena-
dine-eyja hafði sett 10. desember
1997 en þann sama dag hafði verið
höfðað sakamál í Conakry gegn
skipstjóranum á M/V „Saiga“ og
hann dæmdur viku síðar til 15
milljón dollara sektar, sem ríkis-
stjóm Saint Vincent og Grenadine-
eyja skyldi ábyrgjast. Hinn 13. jan-
úar 1998 fór stjóm Saint Vincent
og Grenadine-eyja fram á, að dóm-
stóllinn úrskurðaði um tilteknar
bráðabirgðaaðgerðir meðan málið
væri fyrir dómi.
Seinna málið hófst sem gerðar-
dómsmál," segir Guðmundur
Eiríksson, en þannig er, að
meðan verið er að mynda gerðar-
dóm á gmndvelli Hafréttarsamn-
ingsins, getur hvor málsaðila sem
er komið til okkar og beðið um
bráðabirgðaráðstafanir til að koma
í veg fyrir frekara tjón, halda frið
og raska ekki stöðu aðila meðan
unnið er að lausn deilunnar. En
rétt áður en við byrjuðum að funda
urðu ríkin tvö ásátt um að víkja frá
gerðardómsmeðferð og leggja mál-
ið alfarið í hendur Hafréttardóm-
stólsins svo að við dæmdum bráða-
birgðaúrræðin á grandvelli okkar
eigin dómsögu en ekki gerðar-
dómsmeðferðar." Guðmundur seg-
ir það sérstaka heppni, að dóm-
stóllinn skyldi fá þetta mál til með-
ferðar svona fljótt eftir að hann tók
til starfa. „Við áttum alls ekki von á
því þar sem aðrir alþjóðadómstólar
hafa þurft að bíða ámm saman eft-
ir sínum fyrstu málum. Og „Saiga“
málið er lögfræðilega afar áhuga-
vert, því að þar reynir á ýmis at-
riði, bæði formsatriði varðandi lög-
sögu dómstólsins og aðild sækj-
anda og efnisatriði ýmissa ákvæða
Hafréttarsamningsins svo sem um
frjálsar siglingar, um rétt strand-
ríkis til óslitinnar eftirfarar, um
viðbótarsvæði við 12 mílna land-
helgi (contiguous zone - að 24 míl-
um frá gmnnlínum), um rétt
strandríkis til tollgæslu innan 200
mílna efnahagslögsögunnar, um
það hvort afgreiðsla olíu til skipa
sé almennt heimil á siglingaleiðum
innan efnahagslögsögu strandríkis,
hvort sú þjónusta sé þáttur í leyfð-
um fiskveiðum eða hvort hún heyri
undir strandríkið sem veitir veiði-
heimilidir og ýmislegt fleira. Vænt-
anlega má búast við dómi um miðj-
an júní nk. og þá hefur málið tekið
um hálft annað ár frá upphafi sem
er mjög hröð málsmeðferð miðað
við það sem gerist hjá Alþjóðadóm-
stólnum í Haag þar sem meðaltími
málareksturs er um 5 ár.“
Segja má að þetta sé árangur af
því sem við höfum verið að gera
frá því að dómstóllinn tók til
starfa fyrir tveimur áram; við höf-
um verið að setja okkur ýmiss kon-
ar reglur um málsmeðferð, vinna
og velja úr eldri hefðum og fyrir-
myndum og þar sem við höfum
vald samkvæmt Hafréttarsamn-
ingnum til að gera ýmislegt sem
aðrir alþjóðadómstólar hafa ekki
getað gert höfum við stefnt að því
að hafa starfsreglumar nýtísku-
legri. Við höfum þurft að taka mið
af því að þau deiluefni, sem hingað
koma, geta orðið praktískari en hjá
öðram dómstólum og hafa máls-
meðferð því eins hraða og unnt er.
Það hefur verið afar skemmtilegt
að taka þátt í þessu mótunarstarfi
en að sjálfsögðu á eftir að reyna á
þessar reglur og koma í ljós hvem-
ig þær gegna sínu hlutverki. Við
byggjum á hefð, sem rekja má til
Alþjóðadómstólsins í Haag og fyr-
irrennara hans svo og fyrirmynd-
um frá öðram dómstólum en höfum
jafnframt frelsi til að móta þennan
nýja dómstól að kröfum tímans.
Hafréttardómstóllinn var stofnað-
ur á grandvelli Hafréttarsamn-
ings Sameinuðu þjóðanna, sem
samþykktur var 30. apríl 1982, eft-
ir níu ára samningaviðræður, - en
þá var ennþá óleystur ágreiningur
um XI. kafla hans, sem fjallar um
alþjóðlega hafsbotnssvæðið og
stjórnun á vinnslu þess. Það var
ekki fyrr en árið 1994, að samning-
ar tókust þar um. Dómararnir vora
kosnir 1. ágúst 1996 en embættis-
takan fór fram 18. október við há-
tíðlega athöfn í ráðhúsinu í Ham-
borg. Sama dag var lagður horn-
steinn að framtíðarhúsnæði dóm-
stólsins. Samkvæmt skipulagsregl-
um dómstólsins voru dómaramir
MÁLFLUTNINGSLIÐ Gíneu.
MALFLUTNINGSLIÐ Saint Vincent og Grenadine-eyja.
valdir með það fýrir augum, að þeir
væra fulltrúar bæði mismunandi
landsvæða og helstu lagakerfa
heims. Þeir vora kosnir úr hópi
frambjóðenda, sem aðildarríkin til-
nefndu.
jóðverjar fóra með sigur af
hólmi í harðri samkeppni nokk-
urra landa um að fá að hýsa Ha-
fréttardómstólinn. Þeir buðust til
að byggja yfir hann hús í Hamborg
og innrétta eftir þörfum og er gert
ráð fyrir að það verði fullbúið um
næstu áramót. Þangað til er dóm-
stóllinn í ágætu bráðabirgðahús-
næði í hjarta Hamborgar. Af teikn-
ingum má ráða að nýja húsið verð-
ur glæsilegt innan sem utan; það er
í einu fallegasta úthverfi borgar-
innar, skammt frá ánni Elbu, reist
í 200 ára gömlum trjágarði og
tengt 120-130 ára íbúðarhúsi, sem
ber nafnið „Villa Schröder". Það er
verið að endumýja innan sem utan
í upphaflegum stíl til að nota sem
mötuneyti og samkomustað fyrir
dóminn. Rétt þar hjá er fallegt
gistihús sem væntanlega verður til
hagræðis fyrir dómarana og aðra
sem erindi eiga til dómsins og
kjósa að búa í rólegu og fallegu
umhverfi. Allt svæðið tekur yfir 36
þúsund fermetra, en gólfflötur
bygginga verður rúmir 20 þúsund
fermetrar. Kostnaður er áætlaður
123,2 millj. þýskra marka.
Ritari Hafréttardómstólsins,
Gritakumar E. Chitty frá Sri
Lanka, sagði að Þjóðverjar legðu
mikinn metnað í að gera aðstæður
dómsins sem bestar, m.a. vegna
þess, að hann væri fyrsta meiri-
háttar stofnun Sameinuðu þjóð-
anna í Þýskalandi. „Þeir hafa að
vísu nokkrar litlar skrifstofur, úti-
bú stofnana SÞ en enga heila stofn-
un sem slíka. Það var haldin al-
þjóðleg samkeppni um hönnun
hússins og urðu arktitektar frá
Múnchen nlutskarpastir.“ Að-
spurður um starfsemina sagði
hann m.a.: Alþjóðadómstóllinn í
Haag er að vissu leyti fyrirmynd
þessa dómstóls, en hann hefur til
þessa fjailað um ágreiningsefni á
sviði hafréttar. Ein af ástæðum
þess að stofnaður var nýr dómstóll
á grundvelli Hafréttarsamningsins
var sú að talið var nauðsynlegt að
taka mið af þeim breytingum sem
orðið hafa á sviði alþjóðamála og
samsetningu Sameinuðu þjóðanna
þar sem svo mörg ríki Afríku og
Asíu hafa fengið sjálfstæði eftir
stofnun þeirra og Alþjóðadómstóll-
ins í Haag.
afréttardómstóllinn er rekinn
eins og aðrir dómstólar," held-
ur hann áfram, „dómararnir
bera ábyrgð á öllum lögfræðileg-
um atriðum og móta stefnu dóms-
ins, en skrifstofan undir stjórn
dómritara sér um öll fram-
kvæmdaatriði, þjónustar dóminn
og dómarana, skipuleggur ferðir
þeirra og annað sem þeir þarfnast
og annast öll tengsl við aðildarríki
Hafréttarsamningsins. Þau leggja
dómstólnum til fjármagn sam-
kvæmt sömu reglum og tíðkast