Morgunblaðið - 25.04.1999, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1999 35
Kynningar í vikunni:
Þctta frábœra krcm nota kcppcndurnir uw
unjjfrú Is/and þcssa daqaua
Hafréttarsamningurinn er talinn
einn mikilvægasti árangurinn í
skráningu og þróun alþjóða-
réttar til þessa. Með honum voru
ekki einasta skráðar og nákvæm-
lega útfærðar fjölmargar áður
viðurkenndar reglur hafréttarins
heldur og nýjungar ýmiss konar,
sem marka þáttaskil á mörgum
sviðum. Okkur Islendingum var á
sínum tíma hvað mikilvægust við-
urkenningin á 200 mílna efna-
hagslögsögunni. Þáttur íslend-
inga í því máli vakti mikla athygli
og var nafn Hans G. Andersens
heitins, sendiherra, þá helsta
þjóðréttarfræðings Islendinga,
meðal hinna þekktari í hópi þeirra
sérfræðinga sem fjölluðu um rétt-
indi fiskveiðiþjóða. Hann mundi
því vafalaust gleðjast, ef hann
gæti, yfir því að sjá arftaka sinn í
hópi dómara Hafréttardómstóls-
ins.
Guðmundur Eiríksson var ungur
þjóðréttarfræðingur þegar Haf-
réttarráðstefnan hófst, kom fyrst
að henni í Caraeas í Venezúela árið
1974, fylgdist síðan með samninga-
ferlinu allt til enda og er nú
næstyngstur dómara Hafréttar-
dómstólsins.
ann nam upphaflega verkfræði
en síðan lögfræði í Bretlandi og
lauk LL.M-prófi í þjóðarétti við
Columbia-háskóla í Bandaríkjun-
um. Hann tók við hafréttarmálun-
um í utanríkisráðuneytinu af Hans
G. Andersen og er þaulkunnugur
öllum sviðum hafréttarins.^ „Þar
sem þetta málefni varðaði Island
svo mjög var ekki hægt annað en
að sækja um að komast í dómstól-
inn“, sagði Guðmundur, aðspurður
um aðdraganda þess að hann var
kjörinn í dóminn. „Þegar dómar-
arnir voru kosnir höfðu 102 ríki
staðfest Hafréttarsamninginn og
því þurfti ég að fá a.m.k. 67 ríki til
að styðja mig. Af hálfu íslenskra
stjórnvalda var mjög vel að þessu
framboði staðið, m.a. fyrir milli-
göngu sendiherrans í New York,
Gunnars Pálssonar, sem vann sér-
staklega vel að málinu. Ég hafði
sjálfur nokkra reynslu af svona
kosningabaráttu, því að ég hafði
tvisvar verið kosinn til Alþjóða
laganefndar Sameinuðu þjóð-
annna (The International Law
Commission). Dómarasætum Haf-
réttardómstólsins er skipt eftir
svæðum; Evrópuríkin fengu fjög-
ur sæti, sem átta sérfræðingar
sóttust eftir svo það var nokkur
harka í þessu. Það fer ekki ein-
göngu eftir hæfileikum hverjir
veljast í dóminn; ýmis önnur sjón-
armið koma til greina því að ein-
hvernveginn verður að gera upp á
milli manna.“
Sem fyrr segir býr Guðmundur
Eiríksson í Costa Rica ásamt
fjölskyldu sinni, sagðist hafa
frétt að þar væri gott að búa og
það hefði reynst rétt. Þar stundar
hann ritstörf milli þess sem hann
vinnur fyrir dómstólinn, auk þess
að halda fyrirlestra við erlenda há-
skóla, en hann verður að vera við
því búinn að stökkva upp í flugvél-
ina til Hamborgar þegar kallið
kemur þaðan. Guðmundur varð að
segja lausu starfi sínu í utanrílds-
ráðuneytinu: „Dómararnir eiga að
vera óháðir stjómvöldum og því
samrýmast sum embætti ekki
stai-fi þein-a. Við vorum ekki nema
3-4 í slíkri aðstöðu, flestir eru ann-
aðhvort prófessorar við háskóla á
fullum launum eða fyrrverandi
prófessorar eða diplómatar á eftir-
launum. Meirihluti þeirra, líklega
a.m.k. 16 af 21, komu að hafréttar-
ráðstefnunni með einum eða öðrum
hætti, flestir allt frá byrjun, sumir
síðar og einn dómaranna var mér
samtíða í Alþjóða laganefndinni í
tíu ár.“
Guðmundur er söngmaður mik-
ill, hefur m.a. árum saman
sungið í kór íslensku óperunn-
ar heima og þetta áhugamál sitt
hefur hann virkjað í Costa Rica,
setti þar á laggirnar sönghóp,
sem ber nafnið Coco Chorale eftir
fiskiþorpinu Playas del Coco þar
sem þau búa. Hann kveðst mjög
svo sáttur við þá tilhögun dóm-
arastarfsins að geta verið þar hjá
fjölskyldunni milli þess sem Ham-
borg kallar. „Ég tel að það hafi
verið góð millileið að hafa dóm-
stólinn með þessum hætti, bæði
frá sjónarmiði skipulags og kostn-
aðar. Framtíðin fer að sjálfsögðu
bæði eftir málafjölda og fjárveit-
ingum til dómstólsins, við verðum
bara að sjá til hvað verður. Ann-
ars er kannski ekki mest um vert
að málum fjölgi svo mjög, segir
Guðmundur að lokum, heldur að
menn fari að haga sér í samræmi
við hafréttarsamninginn vitandi,
að geri þeir það ekki verði þeir að
mæta fyrir dómstólnum. Best er
að ríkin leysi sjálf þau vandamál
sem upp koma hverju sinni og að
við verðum einungis til reiðu, þeg-
ar allt um þrýtur; þannig væri
markmiðum Hafréttarsamnings-
ins best náð.“
HORNSTEINN lagður. (Guðmundur Eiríksson annar
frá vinstri í aftari röð.)
SúrefnisvörurN
Karin Heizog
...ferskir vindar í umhirðu húðar
Miðvikudagur 28. apríl kl. 14—18:
Rima Apótek, Grafarvogi,
Laugarnes Apótek, Kirkjuteigi,
Fimmtudagur 29. apríl kl. 14—18:
Garðs Apótek, Sogavegi,
Apótekið Suðurströnd, Seltjarnarnesi.
Föstudagur 30. apríl kl. 14—18:
Háaleitis Apótek,
Apótekið Smáratorgi.
Kynningarafsláttur
Dreiflng: Solvin, s. 899 2947.
TÖLVUMYND af nýja dómshúsinu fullbúnu.
hjá Sameinuðu þjóðunum og hefur
árlegur fundur þeirra síðasta orð-
ið um fjárhagsáætlun dómsins og
framkvæmdastefnuna. Dómritar-
inn og 30 manna starfslið skrif-
stofunnar eru í fullu starfi en
dómararnir ekki. Þeir fá fasta
greiðslu sem nemur um þriðjungi
af dómaralaunum og síðan sér-
staklega greitt fyrir vinnu að mál-
um, auk ferðakostnaðar til og frá
Hamborg og dvalarkostnaðar þar.
Aðeins forseti dómsins er búsettur
í Hamborg, hinir víða um heim og
verða að vera viðbúnir að koma
hvenær sem þess er þörf.“
Varaforseti Hairéttardómstólsins
er Rúdiger Wolfrum, forstöðu-
maður Max Planck þjóðréttar-
stofnunarinnar í Þýskalandi. Hann
skýrði frá aðdragandanum að
stofnun dómstólsins, hugmyndum
sem uppi voru um skipan hans og
niðurstöðuna, sem er býsna marg-
þætt. Skal hér aðeins drepið á
nokkur atriði. Samkvæmt 279. gr.
Hafréttarsamningsins ber aðildar-
ríkjum hans að leysa deilumál sín
um hafréttarmál með friðsamlegum
hætti. Þau eiga hinsvegar margra
kosta völ. Þau geta vísað deilum
sínum til Hafréttardómstólsins, til
Alþjóðadómstólsins í Haag og til
gerðardómsmeðferða ýmiss konar,
sem gert er ráð fyrir í viðbótarköfl-
um, sem fylgja samningnum (Við-
aukum nr. VII og VIII). Hafréttar-
dómstóllinn sjálfur getur starfað
bæði í heild og í deildum (Cham-
bers). Er þar fyrst að geta Hafs-
botnsdeildarinnar (The Sea Bed
Disputes Chamber) sem er eins-
konar dómstóll innan dómstólsins
og mun fjalla um öll ágreiningsmál
tengd vinnslu á hafsbotni. Til setu
þar velja dómararnir ellefu manns
úr sínum hópi til þriggja ára í senn
og hafa þá til hliðsjónar regluna um
að þeir komi frá mismunandi land-
svæðum og lagakerfum. Þessi deild
getur svo aftur skipst í þriggja
manna undirdeildir ef þarf. Þá get-
ur dómstóllinn skipað sérdeildir
(Special Chambers) þriggja eða
fleiri dómara til að fjalia um einstök
málefni. Einnig geta aðilar ágrein-
ingsmála, sem vísað er til dómsins,
óskað eftir myndun sérdeilda til að
fjalla um tiltekin deiluefni. „Sem
stendur höfum við sérdeildir um
fiskveiðimál og umhverfismál,"
sagði Rúdiger Wolfrum og enn-
fremur sérdeild fimm dómara til að
taka skyndiákvarðanir um bráða-
birgðaúrræði, þegar dómstóllinn
situr ekki (Chamber of Summary
Procedure).
Hvers konar mál vænta menn svo
að muni koma til dómsins til úr-
lausnar? Bæði Wolfrum, vara-
forseti, og forseti dómsins, Thomas
A. Mensah frá Ghana, virtust sann-
færðir um að málum mundi fjölga
fljótlega og þess yrði ekki langt að
bíða að dómstóllinn sæti allt árið,
e.t.v. ekki nema 4-5 ár. í fyrsta lagi
búast þeir við málum á borð við
fyrsta „Saiga“ málið, þ.e. „prompt
release" málum, þar sem þess er
krafist að skipum, sem strandríki
hafa tekið og fært til hafnar, verði
sleppt en slík atvik koma upp að
minnsta kosti tíu sinnum á ári, að
sögn Wolfrums, yfirleitt vegna
fiskveiðideilna og er hvergi völ
hraðari meðferðar slíkra mála en
hjá Hafréttardómstólnum.
Mensah, dómforseti, kvaðst gera
ráð fyrir málum varðandi alla þætti
DÓMRITARI, Gritakumar E.
Chitty frá Sri Lanka.
Ert þú með smá
appelsínuhúð
eða kannski bara
MIKLA?
Skiptir ekki máli
SILHOUETTE
ER ALLTAF
LAUSNIN!
FULLBÚIÐ um næstu áramót?
hafréttarsamningsins, svo sem frá
ríkjum sem ættu í erfiðleikum með
að ákveða markalínur milli lög-
sögusvæða sinna eða greindi á um
hver réttindi þeirra væru á þessum
svæðum, hvort heldur væri í land-
helgi, á landgrunninu eða í efna-
hagslögsögunni, varðandi fiskveið-
ar, mengunai’vamir, vinnslu á
hafsbotni og þess háttar; ennfrem-
ur um rétt tO siglinga, hvort heldur
væri innan lögsögu strandríkja eða
á úthöfunum. „Við eigum von á
málum til Hafsbotnsdeildar dóm-
stólsins þegar vinnsla hafsbotnsins
eykst og þróast, þar má búast við
ágreiningsmálum milli Alþjóða
hafsbótnsstjómarmnar (The
International Seabed Authority)
og ríkja og fyrirtækja um réttindi
þeirra og samninga, en dómstóllinn
er ekki bundinn við að aðildarríkin
ein leggi fyrir mál heldur getur
hann einnig tekið við málum frá
einkaaðOum svo sem fyrirtækjum
og jafnvel einstaklingum. Við eig-
um líka von á að Alþjóða hafs-
botnsstjómin leiti eftir lögfræði-
legum álitum dómstólsins (advis-
ory opinions) þegar kemur að
vandasömum ákvörðunum er varða
valdsvið hennar. Við gemm okkur
einnig vonir um að í framtíðinni
verði gert ráð fyrir því í alþjóðleg-
um samningum, tengdum hafrétt-
armálum, að deilum verði vísað til
dómstólsins; þess gætir nú þegar.
Sýnt er að dómstóllinn mun taka
við ýmsum málum sem áður
hafa farið tO Alþjóðadómstólsins
en ríki munu geta valið mOli þess-
ara tveggja dómstóla. Framtíð Haf-
réttardómstólsins er að sjálfsögðu
undir því komin að aðildaiTÍkin leiti
til hans með deilur sínai- og virði
niðurstöður hans. Ég vænti þess að
þau geri það, sagði dómforseti, ef
þau gangast undir ákvæði samn-
ingsins. Nú hafa 129 riki og Efna-
hagsbandalag Evrópu staðfest Haf-
réttarsamninginn sjálfan og þrett-
án samþykkt að lúta lögsögu dóm-
stólsins; það er gert sérstaklega, en
þess ber að gæta, að enda þótt ríki
hafi ekki samþykkt lögsöguna, geta
þau vísað tilteknum málum til dóm-
stólsins, með eða mót vilja mótaðila
deilunnar, svo framarlega sem
bæði ríkin eru aðOar að Hafréttar-
samningnum.