Morgunblaðið - 01.05.1999, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Jóga gegn kvíða
með Ásmundi Gunnlaugssyni.
Uppbyggjandi námskeiö fyrir þá sem eiga við
kvíða og fælni að stríða og/eða eru að ganga f
gegnum miklar breytingar í lífinu. Kenndar verða
leiðir til þess að slaka á og öðlast aukið frelsi og
lífsgleði. Engin reynsla eða þekking á jóga
nauðsynleg.

. ■
smmssms
Tilboð til 15. maí:
Opnir jógatímar, 3ja mánaða kort, kf. 9.900
YOGA^
STU D I O
Yoga - Tæki - Sauna - Polarity therapy
Auðbrekku 14, Kópavogi,
sími 544 5560.
MYNDLISTASKOLINN
THE REYKJAVÍK SCHOOLOF ART
I REYKJAVIK
HRINGBRAUT I2l • 107 REYKJAVÍK • SÍMI 5Sl 1990
Vor- og sumarnámskeið 1999
Innritun stendur ytir
Myndlistaskólinn í Reykjavík
Hringbraut 121 (JL-húsinu)
Opið frá 13 -17, símar 5511990 og 551 1938, fax 5511926
Barna og unglinganámskeið
Á námskeiðunum munu reyndir kennarar bama- og unglingadeilda
skólans leiðbeina og leggja fyrir fjölbreytt verkefni tengd náttúru og
menningu ýmissa þjóða.
6 -10 ára kl. 9:00 - 12:00 (vikunámskeið, 5 skipti alls)
10 -12 ára kl. 13:00 - 16:00 (vikunámskeið, 5 skipti alls)
31. maí-4. júní 7. júní-11. júní 14. júní - 18. júní 21. júnf-25. júní
13 -16 ára kl. 13:00 -16:00 (tveggja vikna námskeið, 5 skipti alls)
31. maí -11. júní 14. júní - 25. júní
Námskeið fyrin fullorðna
Námskeið í fullorðinsdeildum 17. maí - 4. júní (3 vikur).
Kennsla þrisvar í viku (mánudaga, þriðjudaga og fimmtudaga).
Kennslustundir alls 45.
Módelteikning - byrjendur kl. 17:30 - 21:25
Módelteikning - framhald kl. 17:30 - 21:25
Vatnslitir kl. 17:30 - 21:25
Málun/teikning (portrett) kl. 17:30 - 21:25
(ath! 2 vikur 25. maí - 3. maí,
þri., mið., fim.)
Keramík, rennsla kl. 17:30 - 21:25
Æfingatímar/fyrirlestur
Listasaga kl. 20:00
(Þrír fyrirlestrar um sýn miðvikudagana
íslenskra myndlistarmanna 19., 26. maí og 2. júní
á náttúru landsins frá 1900 - 1999)
Porri Hringsson
Ingólfur Örn Arnarsson
Eggert Pétursson
Svanborg Matthíasdóttir
Valgerður Bergsdóttir
Guðbjörg Káradóttir
Aðalsteinn Ingólfsson
Skólaárið 1999-2
Barna og unglingadeildir:
Nemendur 6-16 ára.
Áfangar í myndlistanámi bama og unglinga.
Almennar deildir 16 ára og eldri:
Áfangar í grunnmenntun sjónlista; víða metnir
til eininga innan framhaldsskólakerfísins.
Áfangar fyrir lengra komna, áhugamenn og fagfólk.
Umsóknareyðublöð vegna skólaársins 1999 - 2000
liggja frammi í eftirtöldum verslunum:
Litir og föndur, Skólavörðustíg 14
Pennanum, Hallarmúla 2
Bókabúð Steinars, Bergstaðastræti 7
Bóksölu Stúdenta við Hringbraut
Byggingamarkaði Slippfélagsins við Mýrargötu
íþróttir á Netinu é§> mbl.is
ALLTTAf= GITTHVAO AfÝTT
ERLENT
25 ár liðin frá falli einræðisstjórnarinnar í Portúgal
N ellíkuby ltingin
á „Kúbu Evrópu“
Portúgalar halda nú upp á 25 ára afmæli
nellíkubyltingarinnar, nokkrum dögum eftir
leiðtogafund NATO í tilefni af 50 ára afmæli
bandalagsins. Halldór Sigurðsson fjallar
um byltinguna, mestu umrót í sögu Portú-
gals, og afmælishátíðina, sem nær hámarki í
dag og á að standa til 25. apríl á næsta ári.
í SKÁLDSÖGUNNI „Under
Westem Eyes“ minnir Sofía
Razumov á að „konur, böm og
byltingarmenn hafa óbeit á íróníu;
hún er afneitun allrar frelsandi eðl-
isávísunar og trúar, allrar hollustu
og athafnar."
Þegar enski rithöfundurinn Jos-
eph Conrad, sjálfur af úkraínsku
og pólsku bergi brotinn, skrifaði
þetta í byrjun aldarinnar var
hvorki Ukraína né Pólland sjálf-
stætt ríki. Löndin lutu, eins og oft
áður, yfírráðum nágrannaveld-
anna.
Af leiðtogunum 42, sem boðið
var til stærsta leiðtogafundarins í
sögu bandarísku höfuðborgarinnar
um síðustu helgi, var einn sem
hafði sérstaka ástæðu til að flýta
sér heim aftur. Það var Jorge
Sampaio, forseti þess lands í Evr-
ópu sem lengst hefur haldið
óbreyttum landamærum, eða í 800
ár.
Meðan NATO hélt upp á 50 ára
afmæli sitt bjuggu Portúgalar sig
undir að halda upp á 25 ára afmæli
byltingarinnar sem sópaði burt
hálfrar aldar einræði fyrir fullt og
allt. Það var portúgalska einræðis-
ríkið sem var viðurkennt sem
stofnaðili að NATO árið 1949 - án
þess að nokkur tæki raunverulega
eftir því.
NATO hafði gagn af Portúgal
Markmiðsgrein og þriðja grein
N orður-Atlantshafssamningsins
kváðu ótvírætt á um að Atlants-
hafsbandalagið snerist um „vöm
lýðræðisins". Þess vegna gat til að
mynda Spánn ekki fengið aðild að
bandalaginu þegar Franco var þar
við völd. Það gat hins vegar Portú-
gal Salazars, sem var jafnmikið
fasistaríki, sama ríkið og hafði
stutt Franco hershöfðingja og
stuðlað að sigri hans á spænska
lýðveldinu á fjórða áratugnum.
Skýringin var harla einföld:
spænska borgarastyrjöldin leysti
krafta vinstriaflanna í Evrópu úr
læðingi og því gleymdu menn
aldrei. England hafði 600 ára gaml-
an samning um vamarsamstarf
(Windsor-samninginn) við Portúgal
og hafði haft sterk efnahagsleg
ítök í Portúgal öldum saman.
Bandaríkin höfðu mikla þörf fyrir
Lajes-flugvöllinn á Asóreyjum í
síðari heimsstyrjöldinni og eftir
hana, síðast í Persaflóastyrjöldinni
og nú í árásunum á Júgóslavíu.
Portúgal, án tillits til stjórnar-
farsins, var gagnlegt land. Enginn
varð því hissa þegar nokkur vest-
ur-evrópsk ríki með Bretland í
broddi fylkingar stofnuðu Fríversl-
unarbandalag Evrópu, EFTA, sem
svar við Evrópubandalaginu, sem
heitir nú Evrópusambandið. Dan-
mörk, Noregur og Svíþjóð voru
með frá byrjun, Island og Finnland
bættust seinna við. Aftur vora það
Bretar sem beittu sér í þágu
Portúgala; illa gmndað álit Norð-
urlandanna varð til þess að lög-
regluríkið Portúgal slóst í hópinn.
„Kúba Evrópu“
Kaldhæðnin kom fyrst í ljós fyrir
alvöm í nellíkubyltingunni í Portú-
gal fyrir 25 ámm. Byltingin varð til
þess að í hálft annað ár munaði
minnstu að Portúgal yrði að „Kúbu
Evrópu“.
Á þessum tíma var nærtækt að
gera ráð fyrir því að þjóðfélagsum-
rótið, sem einkenndist af æ meiri
róttækni, leiddi til alræðis öfga-
kenndustu vinstriaflanna í samfé-
lagi sem í raun hafði aldrei kynnst
lýðræði.
Portúgal, þetta litla land í útjaðri
Evrópu, var á þessum tíma forsíðu-
efni heimsblaðanna. Portúgalar
höfðu verið forystuþjóð í landkönn-
unarferðum um stóran hluta jarð-
arinnar. Fimm hundmð ámm síðar
var Portúgal orðið að stóm graft-
arkýli í kalda stríðinu. NATO varð
auðvitað að halda að sér höndum
og vona það besta.
Byltingin og undirbúningur
hennar hafði komið öllum nær al-
gjörlega í opna skjöldu. Hvorki
bandaríska sendh’áðið i Lissabon
né bandaríska leyniþjónustan, sem
var úti um allt (en hafði verið önn-
um kafin í Chile árið áður) gmnaði
að bylting væri í aðsigi.
Á þessum tíma einkenndist suður-
hluti Evrópu af fasískum áhrifum.
Franco hershöfðingi stjómaði enn
nágrannaríkinu með harðri hendi. I
Grikklandi var herfbringjastjómin
enn við völd. Á Ítalíu börðust
hægriöfgamenn við hermdarverka-
hópa vinstrisinnaðra róttæklinga.
Nýlendustríðin
Portúgal, sem varð fyrst Evr-
ópuríkja til að stofna nýlendur í
öðmm álfum árið 1415, var á þess-
um tíma síðasta evrópska nýlendu-
veldið - en það var þeim dýrkeypt.
Vonlaus stríðsrekstur landsins í
Angóla, Mósambík og Gíneu-Bissá
gleypti 40% fjárlaganna. Þessi
miklu fjárútlát urðu til þess að ekki
var hægt að leggja fé í brýnar fé-
lagslegar og efnahagslegar um-
bætur í Portúgal, sem var á sama
stigi og þróunarlöndin hvað varðar
ólæsi og sjúkdóma.
Einvaldurinn Salazar lést árið
1970 eftir 40 ára einræði, en eftir-
manni hans, Marcello Caetano,
tókst ekki að rétta þjóðarskútuna
við.
Æ fleiri liðsforingjar vom sendir
í nýlendustríðin. Að bandarískri
fyrirmynd vom þeir fræddir um
forsendur skærahernaðarins og
boðskap Maós, Ho Chi Minh og
Che Guevara; menn þurftu að
þekkja óvininn til að geta sigrað
hann. Þetta hafði þó þveröfug
áhrif. Margir liðsforingjanna gerð-
ust róttæklingar þar sem þeir sáu
ekki lengur „kristna réttlætið" í
grimmilegu framferði hersins
gagnvart íbúum Afríkulandanna.
António de Spínóla, virtur hers-
höfðingi og yfirmaður portúgalska
heraflans í Gíneu-Bissá, gaf út bók-
ina „Portúgal og framtíðin“ í febrú-
ar 1974. Þar hvatti hann til þess að
Portúgalar veittu nýlendunum
sjálfstæði, en þær náðu einnig til
Macau og Austur-Tímor í Asíu og
Grænhöfðaeyja og Saó Tóme og
Prinsípe í Afríku. Ogjörningur var
að vinna sigur í stríðinu, skrifaði
hann; pólitíska lausnin fólst í ríkja-
sambandi undir forystu Portúgala.
Einræðið hmndi eins
og spilaborg
Ungir liðsforingjar höfðu þegar
lagt á ráðin um byltingu og bókin
flýtti því að samsærinu var komið í
framkvæmd. Þeir höfðu komið sér
saman um að vinsælt lag yrði leikið
í útvarpi til merkis um að byltingin
væri hafin. Lagið hljómaði á öldum
ljósvakans skömmu eftir miðnætti
25. apríl. Uppreisnarmennirnir
héldu inn í Lissabon úr herbúðum í
grennd við höfuðborgina, sölsuðu
undir sig útvarps- og sjónvarps-
stöðvar og náðu mikilvægustu her-
stöðvum stjórnarinnar á sitt vald.
Traust einræði, sem hafði varað
frá 1926, hrundi eins og spilaborg.
Einu blóðsúthellingamar urðu
síðar um daginn þegar örvænting-
arfullir liðsmenn illræmdar
leynilögreglu, PIDE/DGS, hófu
skothríð á mannfjölda sem safnað-
ist saman við höfuðstöðvar hennar
í miðborg Lissabon til að fagna
uppreisninni. Fjórir biðu bana og
um 50 særðust.
Blómasali tók upp á því að gefa
hermönnum rauðar nellíkur á torgi
í miðborginni. Þessum vináttuvotti
var brátt fylgt eftir á fleíri stöðum.
Hermennimir stungu nellíkunum í
hlaup riffla sinna. Uppreisnin hef-
ur því verið kölluð nellíkubyltingin.
Forystumönnum stjórnarinnar
og hersins var leyft að fara í útlegð
og flestir fóm til Brasilíu, fyrrver-
andi nýlendu Portúgala. Nokkrir
yfírmenn PIDE og illræmdustu
pyntingameistarar leynilögregl-
unnar vora síðar sóttir til saka.
Margra mánaða hátiðahöld
Portúgal náði fótfestu sem lýð-
ræðisríki. Landið fékk aðild að
Evrópubandalaginu ásamt Spáni
árið 1986. Portúgalar hafa einnig
uppfyllt skilyrðin fyrir aðild að
myntbandalagi Evrópusambands-
ins og tekið upp evruna.
Það er ekki furða að Portúgalar
skuli tjalda öllu til að halda upp á
25 ára afmæli byltingarinnar eftir-
minnilegu. Byltingarinnar var
minnst með miklum hátíðahöldum
25. apríl og afmælishátíðin nær aft-
ur hámarki í dag, 1. maí. Þann dag
árið 1974 fór nánast öll þjóðin út á
göturnar til að fagna „Degi gleð-
innar“, sem er nú þjóðhátíðardagur
Portúgala. Öll sveitarfélögin 308
halda upp á byltingarafmælið.
Listsýningum og fleiri viðburð-
um í tengslum við afmælið verður
fram haldið til 25. apríl á næsta ári.
Bókaútgáfur og fjölmiðlar landsins
hafa lagt mikið kapp á að fjalla um
byltinguna og það sem gerðist fyrir
og eftir 1974. í Lissabon einni er
dagskráin svo yfirgripsmikil að
ágrip af viðburðunum yrði jafn
langt og þessi grein.
Handhafí Nóbelsverðlaunanna í
bókmenntum á síðasta ári, José
Saramago, sem er hallur undir
kommúnisma, telur að ekki sé mik-
il ástæða til að fagna. Að vissu leyti
skilur maður hann vel.
Höfundur greinarinnar hefur fjallað
um poiiúgölsk málefni frá 1961 þeg-
ar hann skrifaði greinar um einræði
Salazars sem birtar voru í dagblöð-
um beggja vcgna Atlanlshafsins.